Bouw tegen de kou

Samen met twee jonge architecten trokken we op expeditie naar Zweeds Lapland. Het doel : een iglo bouwen met Eternitdakplaten. De hut kraakte onder de vrieskou en de snijdende wind. En wij ook.

Stel u voor : een bevroren meer in de Zweedse toendra, omzoomd door naaldbomen. Hier en daar wat houten huisjes, gemorst in het barre landschap. Of er mensen wonen weten we niet, want we komen haast niemand tegen op straat. Nu ja, straat : ijspiste is een beter woord. Koning winter is duidelijk alleenheerser in Österjörn, een idyllisch dorpje van nog geen zestig inwoners in Zweeds Lapland. In dit prachtige postkaartlandschap – zeg maar witte woestijn – valt één zonevreemd object op : een spacy iglo, midden op een ijsmeer. Vanop afstand ziet het bouwsel eruit als een gecrashte ufo, maar als we ons dichterbij wagen zien we uiteraard geen buitenaardse wezens. Wel een handjevol verkleumde Belgen, die druk in de weer zijn met Eternitplaten en Gutexisolatieblokken.

Onder hen Karel Verstraeten en Pieter Mouton, twee vierdejaarsstudenten burgerlijk ingenieur-architect aan de Universiteit van Gent. Met hun iglo-ontwerp wonnen ze de architectuurwedstrijd 4 Elements, die was uitgeschreven door het dakbekledingsbedrijf Eternit. Knack-lezers weten dat Eternit kampt met zijn asbestverleden. Een imagocampagne in de vorm van een hippe wedstrijd, in de eerste plaats gericht op architecten, was dus op zijn plaats. De opdracht van het concours : bouw een shelter met Eternitplaten die bestand is tegen één van de vier natuurelementen : koude, hitte, regen of wind. In de categorie ‘koude’ won het ontwerp van Karel en Pieter het van tientallen andere inzendingen, waaronder enkele van bekende architectenbureaus. Waarom Karel en Pieter eigenlijk voor ‘koude’ kozen ? “Dat had het hoogste expeditiegehalte”, geeft Karel toe. “We wilden het onszelf wat moeilijk maken. Want als je iets maakt dat bestand is tegen de kou, moet het tegelijk ook waterdicht en winddicht zijn.” Pieter geeft zijn vriend een stomp : “Geef ook maar toe, Karel, dat noordelijke bestemmingen ons aantrokken. We zagen het meteen zitten om met ons ontwerp naar IJsland of Siberië te trekken.”

Tussen koud en warm

Uiteindelijk werd het noorden van Zweden als locatie gekozen, omdat in die streek vroeger al recordtemperaturen rond -40°C werden opgetekend. Helaas zorgt de global warming de laatste tijd ook in Österjörn voor extreem zachte winters. Het kwik schurkte in februari zelfs tegen het vriespunt aan, en dat ontregelt het lokale leven in de toendra van Lapland nogal ingrijpend. Ook de architecten lieten zich verrassen. “Het was hier bijna constant 15 graden warmer dan normaal”, zegt Pieter. “Tegen de tweede bouwdag had het winterzonnetje al flink zijn best gedaan : het bevroren meer waarop we de iglo aan het optrekken waren, begon stilaan te smelten. Ook onze iglo begon wat te verzakken. Je kunt het goed zien : hij staat aan één kant een beetje scheef.”

Ondanks het relatief zachte weer bleven de werkomstandigheden toch behoorlijk extreem. “Alleen al de bouwmaterialen tot in het midden van het meer te krijgen, was een hele klus”, vertelt Pieter. “We hebben zelfs sneeuwscooters en hondensleeën moeten inzetten.” Karel knikt : “Zonder skioverall, thermisch ondergoed, een dikke muts en skilaarzen konden we gewoonweg niet werken. En als de wind opstak, werden we soms bijna van onze stelling geblazen.” Gelukkig konden de twee rekenen op de steun van de nieuwsgierige dorpsbewoners, die hen geregeld van rendiergerelateerde catering voorzagen. Vooral de plaatselijke burgemeester stak zijn belangstelling niet onder stoelen of banken : als de iglo in afgewerkte vorm thermisch verantwoord bleek, wou hij hem na het experiment afbreken en aan land terug opbouwen. Een goed idee ? “De iglo zou kunnen dienen als toeristische attractie, als informatiepunt voor de omgeving of als een thermische kampeerhut”, bevestigt Pieter. “Als hij de expeditie overleeft, schenken we hem in elk geval aan het dorp.”

Sterrennacht onder plexiglas

Na een kleine week bouwen – en hier en daar stutten wegens verzakkingen – was de iglo gebruiksklaar. “Toch best iets om trots op te zijn”, meent Karel. “Het is tenslotte de eerste keer dat wij vanachter onze computer komen om een ontwerp in het echt te realiseren. Onze professor ‘Ontwerp’ had ons maar 14 op 20 gegeven voor dit project. Nu laten we zien dat het wel degelijk uitvoerbaar is.”

Na de realisatie bleek de grootste fout de oriëntatie van de deur. Karel lacht : “We hadden een local gevraagd vanwaar de meeste wind kwam. Hij moet zich vergist hebben, want hij toonde ons compleet de verkeerde kant. Het gevolg : telkens als iemand de iglo binnenging, blies een ijzige tocht de zeldzame warmte in één ruk weg.” Om te bewijzen dat de isolatie en de Eternitdakbedekking toch goed functioneerden, deden de architecten en hun vriendinnen een stoere belofte : ze zouden één nachtje in hun iglo slapen. Om het expeditiegehalte aan te dikken, uiteraard, al had hun heldendaad ook een romantisch kantje. “Op de top van de iglo moest normaal gezien nog een doorzichtige koepel komen. Dan konden we ’s nachts het noorderlicht zien. Of naar de sterren kijken.” Maar het lot besliste er anders over, op de allerlaatste werfdag. De architecten vergaten de koepel goed vast te maken aan de afgewerkte iglo. Tijdens een nachtelijke sneeuwstorm werd het dak meters ver weggeblazen. “De volgende morgen heb ik de kapotte koepel in stukken teruggevonden aan de rand van het meer”, zegt Pieter ontgoocheld. “Alles verliep perfect, op die drie stomme laatste vijzen na.” Gelukkig was de structuur van de iglo door de wind niet aangetast. En belangrijker nog : onze architecten sliepen die bewuste stormnacht nog niet in hun shelter. Dat evenement was gepland voor de dag erna. Maar omdat de heren een romantische nacht onder de blote hemel minder goed zagen zitten, werd in allerijl een oplossing gezocht. Opnieuw was het de lokale burgemeester die zijn gouden hart toonde : hij liet bij wijze van nooddak een plaat plexiglas op maat zagen. En om die te bevestigen, keken Pieter en Karel dit keer niet op een vijsje meer of minder.

Zo hebben de architecten toch op heroïsche wijze de koude bezworen. En hun vriendinnen ? Die kregen de romantiek van de sterrenhemel waarop ze stiekem gehoopt hadden.

Info : www.4elements.be

Door Thijs Demeulemeester I Foto’s Kris De Smedt/We are the future