Opposites attract, tot het over politiek gaat: wat als je partner anders stemt dan jij? 

De verdeeldheid tijdens verkiezingen beperkt zich niet tot de politiek. Het sijpelt door in onze sociale kringen, waar stemvoorkeuren vaak openlijk besproken worden. Dit roept een prangende vraag op: hoe blijf je samen of bevriend met iemand die radicaal andere opvattingen heeft dan jou?

Extremistische partijen, vooral aan (extreem-)rechtse zijde, winnen steeds meer terrein en worden openlijk gesteund op sociale media en bij demonstraties. Dat verdeelt niet alleen onze samenleving, maar ook onze persoonlijke relaties. Lijdt je vriendschappelijke of romantische relatie onder extreem stemgedrag van de ander? Of is dat wishful thinking in een tijd waarin polarisatie en een zwart-wit wereldbeeld de boventoon voeren? 

50 tinten haat

Laten we eerlijk zijn: samenleven met iemand die aan het andere eind van het politieke spectrum staat is verre van vanzelfsprekend. ‘Politieke partijen rusten op waarden en een visie op de wereld en de toekomst. In een relatie zijn deze essentieel voor de duurzaamheid.’ Aan het woord is Sarah Denis, psycholoog en seksuoloog uit Luik. Ze wijst erop dat politiek, net als religie, seks, geld, familie of schoonfamilie, onderwerpen zijn die onoplosbare conflicten kunnen veroorzaken. ‘In een relatie hoeft men het niet altijd eens te zijn, maar wanneer het om onoplosbare conflicten gaat, is er geen compromis meer, en dat vergt soms een zware opoffering.’

‘Je kunt de ander niet dwingen om X keer per week seks te hebben, net zoals je hem niet kunt dwingen om te stoppen met het zien van zijn dominante moeder, of om dezelfde politieke opvattingen te hebben als jou. Dit zijn onderwerpen waarbij, als je het niet eens bent, de kans op verandering klein is’, denkt de Luikse psycholoog.

Sterke polarisatie

De Brusselse Valérie L’Heureux is in haar 18 jaar als seksuologe nog nooit een stel tegengekomen dat door politieke meningsverschillen bij haar aanklopte. ‘Maar ik merk wel een sterke polarisatie op sociale media rond economische en politieke kwesties, wat natuurlijk ook zijn weerslag heeft op de persoonlijke sfeer, gezien iedereen tegenwoordig online informatie opzoekt’, vertelt ze.

‘Het is niet meer zoals vroeger, toen we het nieuws vanuit onze zetels bekeken en enkel naar het journaal keken. Nu zijn de informatiebronnen talrijk, wat er ook voor zorgt dat er minder gedeelde discussies voor tv zijn’, vertelt de seksuologe. ‘Iedereen zoekt zijn eigen informatie, en daardoor is het moeilijker om meningen te nuanderen. De discussies veel meer gepolariseerd zijn dan voorheen. We zijn óf “zeer voor”, óf “zeer tegen”, maar er is geen nuance meer.’

Gevoelige snaar

L’Heureux benadrukt dat hoewel politiek geen rechtstreekse rol speelt in het leven van een relatie, waarden dat wel doen. ‘Wanneer je waarden en die van je partner lijnrecht tegenover elkaar staan, kan ik me voorstellen dat dit tot een breuk kan leiden’, vertelt ze. ‘Vooral bij jonge koppels die samen een gezin willen stichten, kunnen er wrijvingen ontstaan. Een compromis vinden kan misschien nog als de ene persoon zeer links is en de andere zeer rechts, of als de ene zeer milieubewust is en de andere niet. Maar als een van hen zelfs bereid zou zijn om bijvoorbeeld een privémilitie op te zetten in de buurt, dan wordt de situatie een pak complexer.’

Of het nu gaat om een relatie, familiebanden of vriendschappen, is het volgens L’Heureux heel belangrijk om te communiceren, zelfs als die soms dreigen vast te lopen. ‘Als je fundamenteel democratisch bent en je ziet dat de persoon tegenover je anti-democratische opvattingen heeft, raakt dat aan diepgaande en complexe kwesties. Ondanks alles is het van cruciaal belang om te streven naar begrip. Vaak hangt radicalisatie samen met angst. Als je om die persoon geeft, moet je durven vragen waar hij bang voor is, en wat hem zo boos maakt dat hij zich identificeert met partijen met extreme standpunten.’

De therapeute benadrukt ook dat het soms goed is om het oneens te zijn. ‘Als je politieke opvattingen verschillen, is het interessant om over waarden te praten, en uit te leggen waarom je bij een bepaalde stroming hoort, in plaats van elkaar te beschuldigen en elkaars standpunten te bekritiseren. Door vanuit een persoonlijk perspectief te spreken en je keuzes te koppelen aan je eigen waarden, wordt het begrijpelijker voor de ander. Maar als je beschuldigend wordt, is het veel ingewikkelder en kunnen ruzies snel escaleren.’

De (sociale) bubbel doorprikken

Toch benadrukt de Brusselse therapeut: ‘Ondanks de uitdagingen is het mogelijk om een politiek verschil, hoe diepgaand ook, te overbruggen. Het menselijk brein heeft de flexibiliteit om verschillende perspectieven te omarmen. Er schuilt een prachtige vorm van menselijkheid in het uitnodigen van iemand met waarden die tegenover de onze staan, of die voor ons moeilijk te begrijpen zijn, in onze intieme kring.’ Het wordt bijna vergeten, maar het bespreken van (zeer) verschillende standpunten met respect is een verrijking.

‘In deze tijd sluiten we ons vaak af en omringen we onszelf alleen met mensen die dezelfde idealen koesteren als wij. Als we alleen omgaan met mensen die weigeren de wagen te gebruiken, en alles op de fiets doen, is het niet verwonderlijk dat we neerkijken op iemand die net een Porsche heeft gekocht’, lacht Valérie L’Heureux, ‘maar als we ons gezelschap diversifiëren, verbindt dat meningen die misschien verschillend zijn, maar altijd menselijk. Als we alleen praten met gelijkgestemden, demoniseren we anderen, ongeacht onze politieke voorkeuren.’ Naarmate de samenleving versplintert en radicaliseert, krimpt onze sociale bubbel steeds verder in.

Agree to disagree

Het goede nieuws? Niet alle relaties raken ontwricht door politieke opvattingen die lijnrecht tegenover elkaar staan. Vrienden en familie kunnen volgens Valérie L’Heureux toleranter zijn voor elkaars mening, omdat we in werkelijkheid niet dag in dag uit met die persoon hoeven samen te leven of ons leven met hen te organiseren. ‘Er is geen dagelijkse consensus nodig over welke waarden we aan onze kinderen moeten doorgeven: het is eenvoudiger, en eigenlijk vrij verrijkend, dat verschillende meningen kunnen bestaan binnen verschillende relationele kringen, zelfs als sommige meningen elkaar tegenspreken’, vertelt ze. ‘Het is boeiend om ons standpunt te kunnen confronteren met anderen, zolang dit respectvol gebeurt. Natuurlijk zijn we niet verplicht om voortdurend te converseren met mensen wiens meningen tegenover die van ons staan, maar soms doet het gewoon goed.’

Maar in een relatie is het ingewikkelder. ‘Bij onoplosbare conflicten zijn er twee opties. Of ja, eigenlijk drie, maar de derde is echt niet leuk en houdt in dat je de ander absoluut wilt overtuigen door middel van chantage en bedreigingen. We verspillen tijd, energie, en we eindigen met elkaar pijn doen, wat niet oké is.’ De andere twee opties? ‘Ten eerste, erkennen dat het is zoals het is, accepteren dat de ander niet perfect is en toch kunnen samenleven, en dat politieke voorkeuren ons niet moeten weerhouden om elkaar te bewonderen, te respecteren en lief te hebben, zelfs als het ons stoort. Dit betekent dat we de aanwezigheid van spanningen binnen de relatie accepteren wanneer de verkiezingen naderen, maar we kunnen elkaar ervan overtuigen dat dit geen voldoende reden is om oorlog te voeren of uit elkaar te gaan’, legt Sarah Denis uit.

Breekpunt

Wie daarentegen de situatie ondraaglijk vindt omdat de stem van de andere persoon niet overeenkomt met het beeld dat we van hen hebben, noch met de persoon waarop we verliefd zijn geworden, moet zich vragen stellen. ‘Soms staat hun standpunt te ver af van onze waarden, van wie we zijn en waar we dagelijks voor strijden. Dit hangt af van hoezeer iemand betrokken is bij politieke strijd, maar in sommige gevallen zal een breuk onvermijdelijk zijn,’ zegt Sarah Denis. ‘Gelukkig hebben we in België anno 2024 het geluk dat we kunnen daten met wie we willen, maar ook een relatie kunnen beëindigen wanneer we willen: voor sommigen zal het hebben van tegengestemde stemmen geen voldoende reden zijn om uit elkaar te gaan, en voor anderen wel. Er is geen reden om deze keuzes te beoordelen. Iedereen handelt naar zijn eigen waarden en overtuigingen. De politieke partij waarop we stemmen kan voor sommigen een breekpunt zijn, en dat is hun goed recht.’

Terwijl we vaak geloven in de kracht van samen zijn, kan politieke onenigheid soms de zwakte zijn die een relatie doet stranden. En hoewel we liever niet terugvallen op het cliché ‘voor ieder verloren liefde zijn er tien nieuwe kansen’, kunnen we na een breuk tijdens verkiezingen op zijn minst kijken naar de percentages behaald door elke politieke partij. Zo kunnen we inschatten met hoeveel mensen met vergelijkbare idealen we mogelijk opnieuw liefde kunnen vinden, of dat er nu 10 of 10.000 zijn. 

(Vertaling: Aylin Koksal)