Van ijsbaden tot extreme diëten: waarom de allerrijksten aangetrokken zijn tot onthouding en ontbering
Lang associeerden we luxe met overdaad, maar dat lijkt de afgelopen jaren te veranderen. Quiet luxury, stilteretraites en detoxkuren zijn steeds populairder, en de rijksten der aarde tellen er veel geld voor neer. Waar komt deze hang naar ‘onthouding’ vandaan?
4,6 miljard dollar. Dat is naar schatting het fortuin van Jack Dorsey, de medeoprichter van Twitter. Toch staat hij niet bekend om een decadente levensstijl, maar om zijn voorliefde voor ijsbaden (het liefst voor zonsopgang) en om zijn strikte vastenpatroon (elke dag 22 uur). De Amerikaanse ondernemer Bryan Johnson, actief in de biotechsector, beweert dan weer dat hij dagelijks 23 uur vast, met als enige maaltijd een mix van fruit, groenten en noten.
De heren zijn niet alleen. Als je kijkt naar de huidige lichting miljonairs, lijkt een ascetische levensstijl ontzettend in trek. Steeds meer welgestelden investeren, tegenstrijdig genoeg, in soberheid. Waarom zou je het equivalent van het BBP van Liechtenstein uitgeven aan een luxereis naar de Malediven als je voor hetzelfde geld kunt kiezen voor een kloosterkamer aan de voet van de Himalaya, in alle stilte en met bouillon als maaltijd? Het is een contradictio in terminis: veel geld betalen om de ontberingen te ervaren die doorgaans zijn weggelegd voor minderbedeelde mensen lijkt krankzinnig. In werkelijkheid, zo leren we, legt het een drang naar een betekenisvol(er) leven bloot.
Allemaal een tattoo
Zoals de Franse socioloog David Le Breton uitlegt, hebben veel rijke mensen alle mogelijkheden die hun economische middelen bieden al verkend. ‘Ze zijn op zoek naar iets nieuws, een verandering van omgeving, een zelfontdekking: als je constant in alle comfort leeft, wil je zien waartoe je in staat bent. Het is een beetje spannend, ontsnappen uit je weelderige dagelijkse leven, terwijl je weet dat je eigenlijk niet veel riskeert.’
Le Breton vergelijkt dit fenomeen met de rage onder de Engelse adel in de twintigste eeuw, toen iedereen plotseling tatoeages wilde. ‘Voordien waren die voorbehouden aan matrozen en vrouwen van lichte zeden, tot de aristocratie ze besloot te zien als een excentrieke manier om los te komen van de alledaagsheid van hun milieu. Ze wilden laten zien dat ze niet werden beperkt door de normen van hun sociale klasse.’ Onder meer koning Edward VII en Lady Randolph Churchill (de moeder van Winston) gingen onder de naald. En hoewel het een hele sprong is van esthetische rage naar ontbering, berusten de twee wel degelijk op hetzelfde principe.
Ontbering is een vorm van entertainment geworden. Kijk maar naar de trend van raw dogging : tijdens een vlucht van acht uur helemaal niets doen.
Volgens Géraldine Bouchot, directeur van het prestigieuze Parijse trendbureau Carlin, is de hang naar soberheid rond 2015 ontstaan. ‘Het past in de context van een wereld in volle transformatie, tussen ecologisch bewustzijn, technologische omwentelingen en het gevoel dat alles voortraast. Wanneer we het gevoel hebben dat we de grip op de wereld om ons heen verliezen, hebben we als mens de neiging om het persoonlijke te willen beheersen, en beginnen we aan een soms extreme zoektocht naar zelfbeheersing en “optimaal welzijn”.’
Lees ook: Professionals vertellen wat echte luxe is: ‘Alles draait om aandacht’
Omgekeerde piramide
Toch verklaart dit nog niet de keuze voor ontbering. Waarom zou je hier geld aan uitgeven? Klinisch psycholoog Donna Hillier, gevestigd in Florida, biedt publieke figuren en de elite ondersteuning bij het beheren van hun extreme rijkdom. Ze wijst op de zogenaamde piramide van Maslow en zijn hiërarchie van individuele behoeften (lichamelijke behoeften, veiligheid, erbij horen, waardering en vervulling). ‘Wanneer aan die basisbehoeften is voldaan, hebben mensen meer tijd voor introspectie. Dit leidt vaak tot het besef dat het zinvoller is om je te richten op het ontwikkelen van je eigen potentieel in plaats van op het verzamelen van materiële goederen.’
Hillier snapt dat het voor iemand die amper genoeg te eten heeft moeilijk voor te stellen is dat je betaalt voor onthouding. En toch is het logisch voor zij die zich aan de top van de piramide bevinden. ‘Ik zie bij mijn cliënten dat deze ascetische drang voortkomt uit een oprecht verlangen om bewuster te leven. Voor een high achiever als Jack Dorsey verdwijnen nieuwsgierigheid en ambitie niet zodra een doel is bereikt, hoe indrukwekkend ook. Het ontwikkelen van een vorm van zelfbeheersing kan dan een nieuw doel worden om naar te streven. Paradoxaal genoeg moeten we soms terugvallen op onze meest basale overlevingsinstincten om ons echt levend en vervuld te voelen.’
Het overwinnen van obstakels geeft een gevoel van dankbaarheid en voldoening dat geld niet kan geven.
Maar honger hebben, het koud hebben of je vervelen kost toch niets? ‘Het is een beetje als betalen voor psychoanalyse’, stelt Géraldine Bouchot. ‘Er heerst het idee dat je door geld uit te geven, bewijst dat je iets doet. Natuurlijk kan iedereen thuis zijn mond houden, zodat je niet hoeft te betalen om dat onder begeleiding te doen. Maar vergelijk het met sporten: dat kun je perfect alleen, maar toch zullen sommigen betalen voor een coach, omdat het een manier is om de ervaring op een andere manier te beleven. Het feit dat er kosten aan verbonden zijn, geeft het waarde.’
Ze wijst er verder op dat ontbering intussen ook simpelweg een vorm van entertainment is geworden. ‘Kijk maar naar de recente trend van raw dogging, waarbij mensen proberen om tijdens vluchten van acht uur helemaal niets te doen om zich bezig te houden. Ook deze langeafstandsvluchten zijn niet goedkoop, maar het past in de nieuwe vorm van ascese en zelftranscendentie die wordt gepromoot.’
Ik spendeer, dus ik ben
De centrale vraag achter deze trend is simpel, meent journalist Anna Borrel, die zich voor haar werk verdiept in onze relatie met geld: wat is de prijs van een goed verhaal? ‘De waarde van ons leven kunnen we niet afmeten aan de waarde van onze aankopen, maar toch worden ze vaak met elkaar verward. Geld gaat niet zozeer over getallen als wel over de verhalen die we ermee vertellen. Je koopt nooit zomaar een object, een reis of een huis: je koopt altijd een manier van leven, een ervaring of een droom.’ Ik geef uit, dus ik ben.
‘Een zeer rijke persoon verliest gemakkelijk uit het oog wat echt belangrijk is’, zegt Donna Hillier. ‘Hoewel het misschien contra-intuïtief lijkt, kan een gevoel van ontbering helpen om de overvloed waarvan ze genieten net te leren waarderen. Ze maken zich los van afleidingen om te bepalen wat belangrijk voor hen is. Het ervaren van een vorm van ontbering is pijnlijk, maar het is ook een ervaring die je diep vanbinnen doet voelen dat je echt leeft. Door zichzelf beperkingen op te leggen, kunnen deze mensen hun grenzen testen en een innerlijke kracht ontdekken waarvan ze misschien niet wisten dat ze die hadden. Het overwinnen van deze obstakels geeft een gevoel van dankbaarheid en voldoening dat geld niet kan geven.’
De therapeut met de zeer bevoorrechte klantenkring wijst erop dat de meesten van ons geluk zoeken in dezelfde ‘hedonistische tredmolen’. ‘Het probleem is dat mensen wezens zijn die zich voortdurend aanpassen, wat betekent dat wat ons vandaag gelukkig maakt, ons morgen misschien niet meer gelukkig maakt’, aldus Hillier. ‘We zitten met andere woorden vast in een permanente zoektocht naar bevrediging. Alleen door te beseffen dat geld, in tegenstelling tot ervaring, ons niet gelukkig maakt, kunnen we ons daarvan bevrijden.’
Géraldine Bouchot van Carlin: ‘Investeren in reizen, opleidingen of andere vormen die ons soberder doen leven, kan leiden tot een veel dieper gevoel van voldoening en vervulling. De hang naar ascese is helemaal geen stap achteruit, integendeel. De luxe-industrie heeft zich gerealiseerd dat ze moet investeren in ervaringen, in plaats van alleen maar mee te zijn met de mode.’
Het is echter naïef om te denken dat deze drang naar soberheid alle bevoorrechten bezighoudt. Zoals Anna Borrel opmerkt zijn de esthetische codes van zelfpresentatie bij de allerrijksten net zo gevarieerd als bij andere financiële lagen. Niet elke persoon met een gespijsde bankrekening zal zichzelf uithongeren of moedwillig vervelen. Kijk maar naar het huwelijksfeest van de Indiase miljardairskinderen Anant Ambani en Radhika Merchant eerder dit jaar. De eindsom van hun uitspatting van meerdere dagen? 550 miljoen euro. Inclusief een indrukwekkend gezelschap van beroemdheden, van Kim Kardashian tot Rihanna. Erg sober kun je dat niet noemen.
Red je ziel
Voor zij die toch op zoek gaan naar een ‘eenvoudiger’ leven: levert die houding ook effectief iets op? ‘Het streven om eenvoudig te leven kan heel lonend zijn’, meent socioloog David Le Breton. ‘Als je heel rijk bent, kan het idee van opoffering een manier zijn om “je ziel te redden”, door tegen jezelf te zeggen dat je je niet laat meeslepen door geld. Tegelijkertijd zorgt het ervoor dat je je minder schuldig voelt over je rijkdom, al kun je daarvoor ook geld geven aan goede doelen of meer belastingen betalen.’
Weegt het op tegen de mogelijke afkeuring van mensen die niets liever zouden willen dan zoveel geld en luxe binnen handbereik hebben? ‘Het is moeilijk een oordeel te vellen over mensen die veel geld willen betalen voor een ascetische ervaring of esthetiek’, zegt Anna Borrel. ‘Ze doen er niemand kwaad mee. Uiteindelijk besteden we allemaal onze tijd aan het kopen van dingen die zinloos blijken zodra je ze uit hun context haalt.’
De regel blijft uiteindelijk hetzelfde voor iedereen: wat zeldzaam is, is duur. En wat is zeldzamer dan ontbering, als je je alles kunt veroorloven?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
