Hoe beïnvloedt de wisselvallige zomer onze mentale gezondheid? ‘Onze vriendschappen, en dus ook ons mentaal welzijn, lijden onder slecht weer’

Deze zomer ging het van storm naar stralende zon, en van grijs en grauw naar drukkende hitte. We lieten er onze plannen en gesprekken door leiden, en ogenschijnlijk ook ons humeur. Maar hoe groot is de invloed van het weer op ons mentaal welzijn echt?

Dat het weer een invloed heeft op ons mentaal welzijn, zal je misschien niet verrassen. Maar hoe komt dat precies? Professor klinische psychologie Marie-Anne Vanderhasselt (UGent): ‘De invloed ervan verloopt volgens het ritme van de seizoenen. In de winter, of bij slecht, donker en wisselvallig weer, hebben we de neiging om ons terug te trekken uit ons sociaal leven. We gaan minder op zoek naar sociale contacten, gaan relatief minder naar buiten en blijven meer thuis. Dat kan een negatieve impact hebben op onze mentale en fysieke gezondheid.’

Wanneer de dagen langer worden, trekken we echter meer naar buiten: ‘Mensen worden gelukkig van sociale activiteiten, en die vinden vaker plaats op zonnigere dagen. We zijn van nature sociale wezens en gedijen bij vriendschap en verbinding. We leiden een langer, gezonder en gelukkiger leven wanneer we hechte vriendschapsbanden onderhouden,’ stelt Vanderhasselt.

Typisch Belgisch

Professor biologische psychologie Rudi D’Hooge (KU Leuven) vindt een bijkomende verklaring voor de grote impact van het weer op ons welbevinden in onze cultuur. Klagen over het weer, zo blijkt, is wel degelijk iets typisch Belgisch – of toch alleszins typisch West-Europees. ‘Mensen uit zuiderse landen worden minder blootgesteld aan extreme fluctuaties in het weer, waardoor zij er minder vaak en intensief mee bezig zijn,’ licht D’Hooge toe.

Bovendien zijn mensen uit zuiderse landen beter afgestemd op een warmer klimaat door hun kledingkeuzes en werk- en rusturen aan te passen, bijvoorbeeld door een siësta te houden. Toch brengt de klimaatverandering ook bij hen een toenemende onrust en bezorgdheid teweeg, waardoor ze ook in het zuiden meer aandacht besteden aan het weer.

Licht beïnvloed(t)

Biologisch gezien heeft zonlicht het grootste effect op ons mentaal welzijn. ‘Zonlicht is niet alleen belangrijk voor vitamine D, het beïnvloedt ook onze beenderen, huid, hersenfunctie en ons immuunsysteem. Het is bepalend voor ons slaapritme en onze mentale weerbaarheid,’ zegt professor D’Hooge.

Een gebrek aan zonlicht kan ons gemoed daarom aantasten. ‘Onze hersenen hebben nood aan buitenlicht om voldoende serotonine en dopamine aan te maken. Een onderstimulering van die chemicaliën verhoogt de kans op depressie. Dit kan ook bijdragen aan een seizoensgebonden depressie,’ aldus D’Hooge.

Maar niet elk type licht heeft dezelfde gunstige effecten op onze hersenfunctie. Zo is blauw licht van schermen schadelijk, heeft onrechtstreeks licht via het raam een te beperkte werking en is de wetenschap het nog niet eens over lichttherapie. D’Hooge drukt het kort en bondig uit: ‘Artificieel licht is gewoonweg niet genoeg.’

Als gevolg van de coronapandemie werken we nu vaker van thuis uit, wat betekent dat we hele dagen binnen achter een scherm doorbrengen. Niet bepaald ideaal, waarschuwt D’Hooge: ‘Juist op de momenten dat het zonlicht optimaal is om naar buiten te gaan, zitten we binnen aan ons bureau. Dat is niet gezond voor onze hersenen en ons welbevinden.’

Precair evenwicht

Het advies om meer tijd in de zon door te brengen, lijkt misschien tegenstrijdig nu we ons bewuster zijn van de gevaren van uv-straling. ‘Het is belangrijk om de juiste balans te vinden, want zowel een teveel als een tekort aan licht zijn nadelig. Hoe dan ook moet je je altijd goed beschermen tegen de zon door je bijvoorbeeld in te smeren,’ aldus professor D’Hooge. 

Een recente studie van Chinese onderzoekers toonde aan dat het kantelpunt rond de twee uur ligt; vanaf dan krijgen de nadelen van zonlicht de bovenhand op de positieve effecten. ‘Langer dan twee uur in de zon zitten, kan resulteren in een verhoogde kans op huidkanker. Het induceert ook veroudering in ons brein, wat ziektes zoals alzheimer mogelijks tot gevolg heeft. Een goede lichthygiëne is dus noodzakelijk,’ legt D’Hooge uit.

De impact van hitte

Professor D’Hooge waarschuwt verder voor de gevaren van hitte: ‘Door de klimaatverandering worden we steeds vaker geconfronteerd met hitte. Dat heeft echter negatieve gevolgen op de werking van onze hersenen en ons immuunsysteem.’

Een onderzoek uit 2022 stelde dat de stijgende temperaturen onze slaap verstoren. We hebben dan moeite om in slaap te vallen en we slapen korter en minder diep. De Amerikaanse Psychologische Associatie (APA) wees eveneens op de gevaren van hitte voor onze mentale gezondheid. Volgens APA zou het onder meer agressie, depressie, stress en angsten kunnen veroorzaken.

Wisselvallig weer, wisselvallige gevoelens

Andere weersomstandigheden, zoals regen, wind, of kwakkelweer, hebben een minder directe invloed op de biologische processen in onze hersenen. Toch voelen we ons dan slechter in ons vel. Volgens professor D’Hooge ligt dat vooral aan de veranderingen in ons gedrag: ‘Bij kwakkel- of regenweer blijven we vaker binnen, en worden we minder blootgesteld aan licht. Zo beïnvloedt wisselvallig weer onrechtstreeks ons brein, en bijgevolg ons mentaal welzijn.’

Professor Vanderhasselt voegt daaraan toe dat het wisselvallig weer in de zomer niet strookt met onze verwachtingen: ‘In de zomer willen we een stralende zon, zodat we terrasjes kunnen doen of kunnen afspreken met vrienden. Als dat niet doorgaat omwille van het weer – iets wat buiten onze controle ligt – dan worden we slechtgezind.’

Wisselvallig weer maakt ons bovendien angstig. ‘Onvoorspelbaarheid veroorzaakt veel stress en mentale onrust bij mensen. We weten niet of het nog lang zal regenen, of de zon zal schijnen en of we wel goed zijn voorbereid op het weer. Die twijfels spelen ons welbevinden parten,’ aldus Vanderhasselt.

Daardoor geraken we sneller in een negatieve mindset, zegt Vanderhasselt: ‘Wisselvallig weer veroorzaakt dikwijls ‘wat als’-denken. We denken: ‘Was het nu maar mooier weer geweest,’ of ‘Had ik gisteren maar die wandeling gemaakt, want vandaag is het slecht weer.’ Dit draagt ook bij aan een slechter humeur.’

Weer of geen weer

Hoe gaan we dan om met die mentale last van slecht of wisselvallig weer? Professor D’Hooge stelt een wandeling voor als oplossing: ‘Ga naar buiten voor minstens een halfuur per dag, zelfs al zit het weer niet mee. Dat geldt ook voor ouderen en kwetsbaren, zoals mensen met diabetes, aangezien zij gevoeliger zijn voor de gevolgen van een gebrek aan zonlicht.’

Professor Vanderhasselt gaat daarmee akkoord: ‘Het is vooral voordelig om in de voormiddag buiten actief bezig te zijn, want dat maakt je lichaam wakkerder, alerter en energieker.’ Ook je sociaal leven mag je bij slecht weer niet verwaarlozen: ‘Samen actief zijn, samen lachen; dat maakt ons gelukkig,’ aldus Vanderhasselt. 

Ook lichamelijke ontspanningsoefeningen kunnen soelaas bieden: ‘Yoga, fysieke inspanning of ademhalingsoefeningen geven ons mentale rust. Ze helpen ons meer in het nu te leven, waardoor we ons minder gaan opjagen in intrinsieke dingen – zoals het weer – waar we toch geen invloed op hebben,’ zegt Vanderhasselt.