Fanatiek sporten of obsessief opruimen: ook gezonde gewoontes kunnen verslavend zijn

Verslaafd aan sporten, opruimen, meal prepping of Duolingo? Ideaal, want je houdt er een fitter lichaam, proper huis of stevige talenkennis aan over. Toch is er een keerzijde aan dit soort ‘gezonde’ verslavingen, waarschuwen experts.

Je begint de dag met het minutieus analyseren van je slaapkwaliteit. Het ontbijt nuttig je onderweg, want er is een stappendoel dat gehaald moet worden. Bij elk toiletbezoek open je Duolingo. Na de werkdag waag je je aan een sessie meal preppen, zodat je genoeg vrije tijd overhoudt om je records  – of je vrienden en familie – op Strava te overtreffen, je huis smetteloos schoon te houden en je statistieken van de dag te noteren in een app, zodat je goed kan bijhouden hoeveel dagen je intussen niet gerookt/gedronken/gesnackt hebt. Voor je definitief de ogen sluit, doe je nog snel wat stretchoefeningen en lees je nog het laatste hoofdstuk van dat ene boek dat je gelezen moet hebben.

Klinkt het bovenstaande scenario bekend in de oren? Dan is de kans groot dat jezelf – net als veel leeftijdsgenoten – wijsmaakt dat je goed bezig bent, terwijl dat niet noodzakelijk zo is. Wie zich dwangmatig bezighoudt met één activiteit, is mogelijk verslaafd. En met gezonde verslavingen is het zo’n beetje als met droog water of zacht geweld: eigenlijk bestaat het niet. Elke verslaving is schadelijk, ongeacht waaraan je precies verslingerd bent.

Overdaad schaadt

Nochtans zijn gezonde verslavingen populair. Wie aan het Googlen slaat, ontdekt maar liefst 546 miljoen hits. Je struikelt over blogs en artikels over gezonde verslavingen als schoonmaken, slapen, sporten, gezond eten en lezen. Nergens wordt er aangehaald dat overdreven gezond eten een vorm van orthorexia is en dat al te enthousiast sporten leidt tot spierscheuren, verrekkingen of vermoeidheid. Uiteraard is obsessief sporten beter dan obsessief scrollen op je telefoon, maar elk elke vorm van obsessie is slecht. Zelfs als het gaat om ogenschijnlijk gezond gedrag.

‘Het is bijzonder moeilijk om te herkennen wanneer gezond gedrag verandert in een verslaving’, klinkt het bij Dr. Peter Attia van de Stanford University. Zijn hele carrière staat in het teken van het verbeteren van onze levenskwaliteit en -lengte. ‘Een verslaving is een dwangmatige behoefte naar een bepaalde stof of een bepaald gedrag, ondanks de nefaste gevolgen ervan.’

Emotieregulatie

Kan opruimen, hardlopen of het aantal gedronken glazen water tellen dan wel ongezond zijn? Het klinkt een pak onschuldiger dan nachtenlang coke snuiven of jezelf in de vernieling drinken onder een verlaten brug. Maar daar schuilt net het gevaar, zo getuigt New York Times-journalist Emi Nietfelt in het essay Exercise Was the Perfec Relief Mechanism, Until the Day it Wasn’t. Zij verruilde stiekeme zelfverminking voor een strikt gymregime, wat voor haar gelijkaardige emoties opriep en onderdrukte. Maar terwijl haar familie en vrienden terecht bezorgd reageerden bij het zien van haar littekens, oogstte ze vooral lof omwille van haar ijzeren discipline toen ze obsessief ging sporten. Toch vormden beide zaken een gelijkaardige bedreiging voor haar fysieke en mentale gezondheid.

‘Ook fanatiek sporten kan onherstelbare schade aan het lichaam toebrengen’, verklaart Kevin  Gormley, vicevoorzitter van het detoxcentrum Clean. ‘Als je merkt dat je een bepaalde activiteit gebruikt om te ontsnappen aan negatieve gedachtes, dan moet er een belletje rinkelen. Dan is het tijd om aan je mentale gezondheid te werken, al dan niet met behulp van een psycholoog. Alles in het leven draait om balans.’

Om te achterhalen of bepaalde gewoontes nog gezond zijn, stelde de beroemde psychiater William Glasser een lijst op met vijf criteria:

1. Het is een niet-competitieve activiteit die je uit vrije wil doet en waaraan je ongeveer een uur per dag besteedt.
2. Je kunt het gemakkelijk doen en het vereist niet veel mentale ruimte om het briljant te volbrengen.
3. Je kunt het alleen doen of samen met anderen, zelfs als je hun aanwezigheid niet nodig hebt om het te doen.
4. Je gelooft dat het voordelen (fysiek, mentaal of spiritueel) voor je heeft.
5. Je bent ervan overtuigd dat je beter wordt als je het blijft doen.

Dit lijstje is van toepassing op sporten, mediteren, een taal leren of stappen tellen. Alleen moet je daarbij één ding in het achterhoofd houden: alles moet gematigd blijven. Vandaar ook het tijdslimiet van een uur. Dat is dus iets heel anders dan iemand die elke avond in de sportschool slijt of meerdere uren per dag obsessief opruimt.

Bewonderingswaardige verslavingen

‘Het probleem is dat je dat soort gedrag complimenten en bewondering oplevert. Daardoor gaan we makkelijk voorbij aan het verslavende component. Bij zware druggebruik of alcoholconsumptie trekt de omgeving veel sneller aan de alarmbel’, aldus Dr. Attai. Hij moedigt iedereen aan om alert te blijven voor tekenen van gedrag dat gezond lijkt, maar makkelijk kan omslaan in pathologisch gedrag dat gesteld wordt uit noodzaak, eerder dan uit plezier of vrije wil.

‘Een sportverslaving klinkt gezond, maar toch zal de verslaafde in kwestie sport belangrijker vinden dan tijd met geliefden. Hij of zij zal blijven trainen, ondanks blessures of vermoeidheid. En zelfs al ziet zo iemand er aan de buitenkant fantastisch uit, in werkelijkheid zijn ze vaak uitgeput en missen ze belangrijke momenten met anderen in hun leven.’, waarschuwen experts op het Girls Gone Strong-platform, dat gewijd is aan vrouwensport.

Vrees jij dat je in de risicogroep zit? Stel je dan de vraag of jouw gewoontes wegen op je levenskwaliteit en je relaties. Hoeveel mentale energie steek je in het nadenken over je sportregime of de meal prepping? En wat zou er gebeuren als je er de brui aan geeft?’ Als je je zorgen maakt over je antwoorden, praat er dan over met iemand, zodat je er niet alleen voor staat. ‘Verslavingen gaan niet alleen over wat je doet, maar ook over hoe je het doet’, klinkt het op het platform. Als trauma’s uit het verleden konden worden overwonnen door het records te breken op Strava of badges te verzamelen op Duolingo, dan zouden we dat wellicht al eerder geweten hebben.