Thüringen: actieve vakantie in de uitgestrekte natuur

Op weinig plaatsen vind je zo’n boeiende combinatie van natuur en cultuur als in Thüringen: van Goethe tot een van de laatste oerbossen in Europa en van Bauhaus tot de Drakenkloof.

Thüringen vormt het groene hart van Duitsland. Het is een uniek gebied omdat je op weinig plaatsen zo’n interessante combinatie van natuur, geschiedenis en cultuur vindt: van een van de laatste stukken oerbos in Midden-Europa tot het Weimar van Goethe, Schiller en Bauhaus en van het grootste aaneengesloten natuurgebied in Duitsland tot Schloss Wartburg, de burcht waar Maarten Luther de Bijbel in het Vroegnieuwhoogduits vertaalde.

De deelstaat in het voormalige Oost-Duitsland is met een oppervlakte van ruim 16.000 vierkante kilometer ongeveer de helft van België, maar kent een grote diversiteit in landschappen. Je kan ze grofweg verdelen in de glooiende vlakte Thüringer Becken waar de hoofdstad Erfurt, Weimar en Gotha liggen en het Thüringer Wald in het zuiden met bergtoppen tot zo’n duizend meter.

Thüringen telt in totaal acht nationale parken, natuurparken en biosfeerreservaten waarvan er drie op de lijst van werelderfgoederen van Unesco staan en die we hier beneden beter zullen bekijken: Biosphärenreservat Thüringer Wald, Biosphärenreservat Rhön en Nationalpark Hainich.

Thüringer Wald

Het Thüringer Wald is het bekendste natuurgebied in dit deel van Duitsland. Dat is ook niet vreemd. Met een oppervlakte van meer dan 300.000 hectare is het het grootste aaneengesloten natuurgebied in Duitsland. Door de imposante natuur met uitgestrekte bossen en bergtoppen tot bijna duizend meter lopen talloze wandelpaden en fietsroutes. In de winter kan je er terecht om te skiën, langlaufen en andere wintersporten te beoefenen.

Wandelen

Dwars door het Thüringer Wald loopt de oudste en bekendste langeafstandsroute in Duitsland: de Rennsteig. Al in de veertiende eeuw komt de naam voor in een brief, maar waarschijnlijk gaat de geschiedenis zelfs terug tot de negende eeuw. In het verleden markeerde de route de grens tussen verschillende landen die nu allemaal samen zijn opgenomen in Duitsland. Daarom passeer je onderweg zo’n 1300 eeuwenoude grenspaaltjes. De Rennsteig wandelen is een fijne combinatie van een dagenlang verblijf in de heerlijke natuur met een reis door de Duitse geschiedenis.

Wat kom je onderweg zoal tegen? Een van de hoogtepunten is ongetwijfeld het Wartburg kasteel, de 900 jaar oude imposante burcht die boven het stadje Eisenach uittorent. Andere niet te missen punten zijn de Drachenschlucht (een hele smalle kloof tussen met mos bedekte rotswanden), de 19 meter hoge Spitterwaterval en het Bunkermuseum bij het Waldhotel Reensteighöhe waar je een nog volledig ingerichte Stasibunker uit de tijd van de Koude Oorlog kan bekijken.

Maar je moet niet meteen een 169 kilometer lange wandeling maken. Er lopen talloze langere en kortere wandelpaden door het Thüringer Wald. Vaak hebben ze een bepaald thema. Zo kan je wandelen in het spoor van Maarten Luther en de Reformatie of in de voetsporen van Bach en Goethe. Geoefende wandelaars kunnen zich uitleven op de dertig kilometer lange Gipfeltour over zeven bergtoppen van tegen de duizend meter.

De hoogste berg in het Thüringer Wald is de Grosser Beerberg (982 meter). Deze uitgedoofde vulkaan passeer je ook wanneer je de Rennsteig wandelt. De Schneekopf is met een hoogte van 978 meter maar iets kleiner. Op de top staat een 19 meter hoge klimtoren die je via drie verschillende routes in diverse moeilijkheidsgraden kan beklimmen. Ook op de 916 meter hoge Grosser Inselsberg staat een klimtoren om terwijl je aan het klimmen bent optimaal van het uitzicht te genieten. De Grosser Finsterberg (944 meter) is, net als de Grosser Beerberg een oude vulkaan. Dat zie je nog aan de conische vorm. Tussen 1954 en 1990 mocht niemand de berg betreden omdat de Sovjetunie deze toen gebruikte voor militaire doeleinden.

Fietsen

In Thüringen vind iedere soort fietser een route naar zijn of haar zin. Van korte routes die je op je gemak in één dag kan afleggen tot langeafstandsroutes van een paar honderd kilometer waar je meerdere dagen voor uit moet trekken. Sinds een paar jaar is het bijvoorbeeld mogelijk de Rennsteigroute voor fietsers af te leggen. Een andere aanrader is de 123 kilometer lange Ilmtal Radweg die de mooiste plekjes in de Thüringer natuur combineert met culturele hoogtepunten zoals Weimar en plaatsen die een belangrijke rol speelden in het leven van Goethe en Schiller.

Natuurlijk is er ook een ruime keuze aan tochten voor mountainbikers: van makkelijk tot moeilijk en van kort tot lang. Bijzonder is bijvoorbeeld de Bikearena Steinach. De 842 meter hoge Fellberg trekt in de winter skiërs van heinde en verre, maar in de andere seizoenen kan je je comfortabel met je mountainbike in een kabelbaan naar boven laten brengen. Vanaf de top lopen drie mountainbikeroutes naar beneden: een gemakkelijke, gemiddelde en een zware.

Misschien nog wel specialer is de mountainbiketour diep onder de grond door een oude mijn in het Erlebnisbergwerk Sondershausen.

Voor mensen die nog nooit of weinig op een mountainbike gezeten hebben, zijn er ADAC trainingen waar ze leren hoe ze met een mountainbike om moeten gaan.

Wintersport

Met verschillende bergtoppen tot bijna duizend meter zal het niet verbazen dat het Thüringer Wald in de winter een fijne plek is voor wintersporters. Dat geldt in het bijzonder voor gezinnen met kinderen omdat er overal pistes voor beginners te vinden zijn.

Je kan er niet alleen skiën en snowboarden, maar ook langlaufen, snowbiken, tochten met husky’s maken, tubing, snowkiten, rodelen, een wandeling maken op sneeuwschoenen of een tochtje in een arrenslee.

De Rennsteig ligt gemiddeld zo’n negentig dagen per dag bedekt onder een dikke laag sneeuw. Je kan de route dan al langlaufend afleggen.

Drie plaatsen die je gezien moet hebben in het Thüringer Wald

1. Drachenschlucht bij Eisenach

Deze bijzondere kloof passeer je wanneer je de Rennsteig loopt, maar je kan de Drachenschlucht natuurlijk ook gewoon zo bezoeken. Een klein riviertje heeft in de loop van miljoenen jaren een tien meter diepe kloof in de rotsen uitgeslepen. De kloof is zo smal (op het smalste punt maar krap zeventig centimeter) dat je er niet met z’n tweeën naast elkaar doorheen kan wandelen.

Je loopt tussen de steile met mos en water bedekte rotswanden op een wandelpad van ijzeren roosters boven het beekje. Je ziet daardoor het water beneden je voeten stromen. De wandeling is in totaal – erheen wandelen, door de kloof en weer terug – zo’n 2,5 kilometer lang.

2. Schloss Wartburg

Al 900 jaar torent deze imposante burcht uit boven de stad Eisenach. Wartburg was het decor van enkele belangrijke momenten in de Duitse geschiedenis. Zo woonde de heilige Elisabeth er, vertaalde Maarten Luther er de Bijbel in het Duits en schreef Richard Wagner er zijn Tannhäsuser opera over.

Tijdens een rondleiding door de burcht vertelt een gids je alles over de veelkleurige geschiedenis. Sinds 1999 staat Wartburg op de Unesco lijst van werelderfgoederen.

3. Lauscha

Net als langs de Drachenschlucht en de Wartburg kom je ook door Lauscha wanneer je de Rennsteig volgt. Lauscha is dé glasblazersstad van Duitsland en dat al sinds 1597. Het schilderachtige stadje geldt dan ook als de wieg van de glazen kerstballen.

Je kan in Lauscha – onder andere in de Farbglashütte – op verschillende plaatsen glasblazers aan het werk zien. Je kan ook zelf een poging wagen om iets moois van glas te creëren. Slaag je daar niet meteen in? Niet getreurd: je kan ook gewoon een mooi stuk glaswerk kopen en mee naar huis nemen.

Thüringer Rhön

Nog niet zo lang geleden vormde Rhön de grens tussen de twee Duitslanden: een 250 kilometer lange onoverbrugbare lijn die families en dorpen uit elkaar scheurde. Nu Oost- en West-Duitsland samen weer één land vormen, staat de Thüringer Rhön symbool voor het herenigde Duitsland.

De Rhön is een middelhooggebergte met als hoogste punt de 814 meter hoge Ellenbogen. Kenmerkend zijn de uitgestrekte beukenbossen, open almweiden, moerassen, lieflijke dalen en zeldzame planten zoals orchideeën. Je kan er heerlijke wandelingen maken, vaak rond een bepaald thema zoals de Skulpturenweg, een natuurleerpad of de Franziskusweg met de heilige Franciscus als leidraad. De kans is groot dat je tijdens een wandeltocht een kudde Rhönschapen tegenkomt.

Te paard

Het afwisselende landschap met heuvels, bergen, weiden, velden, dalen en bossen is ideaal om op de rug van een paard te verkennen. Voel je even cowboy en trek met je paard de natuur in. Door de Rhön zijn speciale goed aangegeven routes voor ruiters uitgezet. Ook kan je er terecht voor allerlei cursussen om te leren paardrijden. Een van de plaatsen waar dat kan is de Stockborn Ranch met bijbehorend Landhotel zur Grünen Kutte. Deze ranch ligt middenin de natuur zodat je direct vanuit je vakantieverblijf op je paard de natuur in kan trekken.

De ranch heeft een groot aanbod aan lessen voor volwassenen en kinderen, voor beginners en gevorderden. Je kan er een dagje gaan paardrijden of kiezen voor een verblijf van een week of nog wel langer.

Koude Oorlog: goed voor de natuur

Omdat de Rhön de grens vormde tussen Oost- en West-Duitsland was een deel van het gebied jarenlang verboden terrein voor mensen. En dat heeft de natuur goed gedaan. In dit stuk niemandsland konden de dieren en planten immers in alle rust leven. Daarom komen in deze zogenaamde Grüne Band dieren en planten voor die elders moeite hadden om te overleven. Er leven bijvoorbeeld wilde katten, verschillende zeldzame vlindersoorten en allerlei orchideeën.

Een bijzonder punt in de Grüne Band is Point Alpha, ten tijde van de Koude Oorlog een observatiepunt van de Amerikanen. Je kan de wachttoren en het voormalige Amerikaanse militaire kamp tegenwoordig bezichtigen en zo zelf ervaren en voelen wat de scheiding in die tijd betekende. De permanente expositie ‘Haus auf der Grenze’ maakt duidelijk wat de gevolgen waren voor de Duitse bevolking van de politieke spanningen in de jaren na de Tweede Wereldoorlog.

De tussen 50 en 200 meter brede Grüne Band loopt overigens niet alleen door Duitsland, maar is in totaal 12.500 kilometer lang. Nu het IJzeren Gordijn is verdwenen, blijft de Grüne Band als natuurgebied behouden en op veel plaatsen zelfs uitgebreid, met het verschil dat je er nu veilig kan rondlopen.

Sterren kijken

De Rhön behoort tot die alsmaar zeldzamer wordende gebieden in Europa waar de nachten nog echt donker zijn. Dat is niet alleen nodig om ten volle van de sterrenhemel te kunnen genieten, maar het is ook essentieel voor nachtdieren en -planten.

In 2014 kreeg de Rhön de officiële erkenning van Unesco als internationaal sterrenpark. Het Sterrenpark Rhön organiseert astronomische avondwandelingen voor jong en oud. Onderweg leer je wetenschappelijke feiten over de sterren, maar ook onderwerpen als oude legenden, mythen, astrologie en de betekenis van de sterren voor de Kelten komen aan bod.

Drie plaatsen die moet zien in de Rhön

1. Erlebnisbergwerk Merkers

Diep onder de heuvels van de Rhön hebben de natuurkrachten in de loop van miljoenen jaren een kristalgrot gevormd. Dit fonkelende natuurwonder kan je met eigen ogen gaan bewonderen. Maar er is veel meer te zien. Je ontdekt er ook de geschiedenis en de techniek van de mijnbouw in de twintigste eeuw en je kan een kijkje nemen in de Goldraum waar de Deutsche Reichbank aan het einde van de Tweede Wereldoorlog de goudvoorraad bewaarde. En leuk voor de techneuten ons ons: je vindt er de grootste onder de grond gebruikte graafwielbagger ter wereld.

In een liftkooi daal je in negentig seconden 500 meter onder de grond. In gele vrachtwagens maak je vervolgens een tour door het labyrint van gangen en kamers. Je kan ook zelf op de fiets springen en op een mountainbike door de gangen rijden. Echte sportievelingen kunnen ieder jaar in februari meedoen aan een ondergrondse marathon.

Omdat de akoestiek onder de grond zo goed is, worden er in Merkers in de diepste concertzaal ter wereld geregeld concerten van zowel klassieke als popmuziek gegeven.

2. Schloss Wilhelmsburg in Schmalkalden

Dit tussen 1585 en 1590 gebouwde slot valt meteen op in het stadje Schmalkalden. Het prachtige bouwwerk torent boven de straten met vakwerkhuizen uit. Het slot behoort tot de mooiste renaissance bouwwerken in Duitsland.

Bezoek er de drie verdiepingen tellende kapel met een van de oudste nog bespeelbare houten orgels in Midden-Europa en loop door de weelderige feestzalen en bewonder de prachtige wandschilderingen en het bijzondere stucwerk op de plafonds. Bezoek ook de permanente expositie waarin je van alles leert over Maarten Luther en de Reformatie.

3. Schloss Elisabethenburg in Meiningen

Schloss Elisabethenburg werd gebouwd tussen 1682 en 1692 en is dan weer een prachtig voorbeeld van de hoog barokke bouwkunst. De hertogen van Meiningen gaven de opdracht tot de bouw en zij en hun nakomelingen woonden er tot het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918. In de loop van de jaren kwamen kunstenaars als Johann Sebastian Bach, Friedrich Schiller, Johannes Brahms, Max Reger, Richard Wagner en Richard Strauss er als gasten over de vloer.

Aan het einde van de negentiende eeuw gooiden de hofacteurs van de hertogen hoge ogen met hun vertolkingen van stukken van onder andere Shakespeare, Kleist en Schiller. Ze zorgden ervoor dat het kleine Meiningen uitgroeide tot een wereldberoemde theaterstad.

De originele theaterdecors uit die tijd zijn nu nog te zien in het slot. Ook zijn er verschillende vaste tentoonstellingen, onder andere over het culturele belang van Meiningen, over Schiller die asiel zocht en vond in het slot en over prinses Adelheid die in Schloss Elisabethenburg werd geboren en het in 1830 tot koningin van Groot-Brittannië schopte.

Nationalpark Hainich

Hainich Nationalpark is één van de laatste oerbossen in Midden-Europa en met een oppervlakte van 130 vierkante kilometer het grootste aaneengesloten loofbomenbos in Duitsland. In deze zeldzame natuur waar hoofdzakelijk beukenbomen groeien, leven verschillende met uitsterven bedreigde diersoorten. De leukste manier om een indruk te krijgen van de uitgestrektheid van dit oerbos is vanaf het Baumkronenpfad. Dit pad slingert op 44 meter hoogte over een afstand van 530 meter tussen de boomtoppen.

Het klinkt misschien eenzijdig, zo’n groot gebied met vooral beukenbomen, maar dat is het allerminst. Het is juist een park met een uiterst rijke biodiversiteit. Geschat wordt dat er zo’n tienduizend soorten planten, dieren en paddenstoelen voorkomen. Ieder jaar worden bovendien nog nieuwe soorten ontdekt.

Uniek is bijvoorbeeld de populatie wilde katten. Deze schuwe dieren zal je waarschijnlijk niet snel tegenkomen in de natuur, maar in het Wildkatzendorf Hütscheroda kan je ze van dichtbij zien. Ook leer je er op een interactieve manier alles over het geheimzinnige leven van deze intrigerende dieren.

Ja kan natuurlijk ook proberen zelf een wilde kat te spotten tijdens een wandel- of fietstocht door het oerbos. Er lopen zo’n twintig wandelpaden met een totale lengte van 120 kilometer door het natuurpark. De meeste zijn niet al te lang en niet moeilijk, maar er lopen ook delen van verschillende langeafstandsroutes door hainich. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Lutherweg, de pelgrimsroute Via Porta en de Hainichlandweg.

Ook aan fietsers is gedacht: voor hen zijn er fietspaden met een lengte van 50 kilometer waaronder een 25 kilometer lange route rondom het op de Unescolijst geplaatste beukenbos. Mountainbiken kan niet in het nationale park zelf, maar wel in de omgeving.