De geschiedenis van het T-shirt als rebels, politiek & fanatiek canvas

T-shirt icoon © gf

Het is haast onmogelijk dat je er geen in de kast hebt hangen. Al honderd jaar is het T-shirt het meest alomtegenwoordige, betaalbare, genderneutrale en populaire kledingstuk. Van een mannenonderhemd tot een politiek vehikel: de geschiedenis van het T-shirt onder de loep.

Mode is een vorm van communicatie. Zo staan bepaalde kledingstukken symbool voor een politieke, sociale, culturele of economische beweging en drukken ze de individuele persoonlijkheid van de drager uit. Je persoonlijke stijl toont wie je bent of wie je wil zijn.

Het T-shirt is een simpele manier om aan de wereld te vertellen wie en wat je bent.

Dennis Nothdruft

Het T-shirt is hier het ultieme voorbeeld van. ‘Het T-shirt is een simpele manier om aan de wereld te vertellen wie en wat je bent’, klinkt het bij Dennis Nothdruft, curator van het Fashion and Textile Museum in Londen. ‘Het T-shirt is in zijn pure vorm het meest democratische kledingstuk op aarde.’

Al sinds de popularisering van het kledingstuk, aan het begin van de twintigste eeuw, was het dragen van een T-shirt de ideale manier om je sociale, culturele en politieke passies mee uit te drukken. Of om je sensueel te voelen, want het T-shirt was niet voor niets ooit bedoeld als ondergoed. Wat op het eerste zicht een bescheiden stoffen object is, heeft voor de dragers al decennialang vaak een krachtige betekenis.

‘Been There, Done That, Bought the T-shirt’? Je bent niet de enige. We gebruiken de uitdrukking dan misschien smalend, maar het duidt aan hoe we T-shirts gebruiken als boodschappers. Soms willen we zeggen dat we ook op dat ene fantastische muziekfestival aanwezig waren, de volgende dag dragen we een T-shirt met ‘This is what a feminist looks like’ als print.

Marlon Brando in 'A Streetcar Named Desire'
Marlon Brando in ‘A Streetcar Named Desire’© gf

In den beginne

De vorm van het T-shirt zoals we het nu kennen stamt al uit de vijfde eeuw. Toen kwamen ze in de vorm van tunieken, al dan niet versierd om beter aan te sluiten bij de mode van weleer. Tussen 960 en 1279 zagen we de eerste verschijning van zeefdrukken op T-shirts.

Hoewel de T-vorm en de zeefdrukkunst dus al eeuwen bestaan, was het toch de twintigste eeuw die echt zijn stempel drukte op het kledingstuk. In de beginjaren waren het vooral Amerikanen die het T-shirt als politiek statement, fashion item of promotiemateriaal omarmden.

F. Scott Fitzgerald gebruikte voor het eerst het woord T-shirt in zijn boek ‘This Side of Paradise’.

De commerciële vraag naar het T-shirt werd duidelijk toen mannen eind negentiende eeuw hun ondergoed – dat veel weghad van een onesie – in twee begonnen te knippen om zo het bovenste deel gemakkelijker in hun broek te kunnen stoppen als bescherming tegen de koude. In de Verenigde Staten rook de Cooper Underwear Company winst in dit concept en bracht T-shirts op de markt onder de noemer ‘bachelor undershirts’.

US Merchant Marine matroos in 1944
US Merchant Marine matroos in 1944© Wikipedia

In 1913 nam de US Navy T-shirts op in hun uniform, al noemden de zeebonken hun kledingstuk een ‘licht mouwloos wit katoenen onderhemd’. Dat bekte niet zo lekker, maar er was op dat moment in de geschiedenis nog geen geschikt woord voorhanden.

Gelukkig kunnen we altijd rekenen op de literatuur om onze taal te verrijken. F. Scott Fitzgerald gebruikte voor het eerst het woord T-shirt in zijn debuutroman ‘This Side of Paradise’ (1920). Het woord sloeg aan en kreeg bijval van de mensen die Merriam Webster’s Dictionary opstelden. Een nieuw woord was geboren en de mannen konden hun katoenen onderhemd nu in één woord benoemen.

OZ, uit de film 'The Wizard of Oz'
OZ, uit de film ‘The Wizard of Oz’© gf

Promotiemateriaal

Eind jaren dertig ontdekte men het T-shirt voor het eerst als promotioneel canvas. Fans van de musical The Wizard of Oz konden tonen dat ze genoten hadden van de Technicolorprent door een T-shirt te kopen. Wie nog zo’n shirt heeft liggen, zit op een goudmijn, want het ziet ernaar uit dat de originele promotieshirts verloren zijn gegaan. In de film zelf droegen de inwoners van Emerald City ook T-shirts met als letterprint OZ, wat nu niet zo speciaal lijkt, maar toen erg nieuw was.

In 1948 ontdekte de politieke wereld de kracht van het T-shirt als advertentiemateriaal. De slogan ‘Dew it with Dewey’ werd geprint op T-shirts om de presidentscampagne van Thomas E.Dewey kracht bij te zetten. Hij verloor uiteindelijk de strijd tegen Harry S. Truman, maar lanceerde wel het promotieshirt als evergreen tijdens politieke campagnes.

Sex appeal

We hadden producenten, een officiële benaming, promotieshirts en de US Navy als vaste afnemers, maar toch was het T-shirt nog lang niet zo cool in het begin.

James Dean in 'Rebel Without a Cause'
James Dean in ‘Rebel Without a Cause’© gf

Daar brachten Hollywoodiconen zoals Marlon Brando en James Dean verandering in. Wie het nummer ‘Blue jeans’ van Lana Del Rey even beluistert, kan het al raden: het T-shirt werd in de jaren vijftig gebombardeerd tot outfit met zinderend sex appeal.

Zoek gerust op YouTube naar fragmenten uit ‘Rebel Without a Cause’ en ‘A Streetcar Named Desire’ en je snapt meteen waarom. Deze bad boys droegen hun ondergoed gewoon als outfit over hun strakke spieren en dat was toen een tikkeltje stout. Als je geluk had, kregen de heethoofden het zelfs in hun T-shirt nog te warm en trokken ze ook dat laatste kledingstuk uit om verkoeling te zoeken.

Blue jeans, white shirt. Walked into the room you know you made my eyes burn.

Lana Del Rey

In 1955 opent Disneyland voor het eerst de deuren in Californië. Deze magische plek werd ideaal bevonden om jong en oud naar huis te laten gaan met een lege beurs en een gevulde koffer vol souvenirs. T-shirts met Disneyprints waren niet al te duur om te maken en verkochten als zoete broodjes. The Walt Disney Company wreef zich in de handen en reef de winst binnen.

Swinging Sixties

Dankzij technische innovaties en nieuwe druktechnieken kende het T-shirt in het Amerika van de jaren zestig een grote groei. Verschillende sectoren maakten gretig gebruik van het T-shirt als blank canvas voor hun boodschap. De prints van Andy Warhol – iedereen kent zijn kleurrijke Marilyn Monroe – deden het erg goed op T-shirts en beïnvloedden de modescene van de jaren zestig.

Andy Warhol
Andy Warhol© gf

Ook sportteams kregen hun eigen gepersonaliseerde T-shirts als officieel uniform. Voor ons is daar niks speciaals aan, maar in die tijd was het een leuk nieuwigheidje. De prints en belettering van toen hebben voor de moderne mens een aantrekkelijke retrolook.

Wie denkt aan T-shirts uit de jaren zestig, heeft misschien de pop-art shirts van Andy Warhol of de retro sporttenues voor ogen, maar het tie dye T-shirt is en blijft toch het mode-icoon van de jaren zestig in dit rayon.

Een idee van Don Price is de reden dat je zonder lang nadenken een psychedelisch tie dye T-shirt aantrekt om een hippielook te creëren.

Dat heeft alles te maken met Don Price, een slimme reclameman die Woodstock aangreep om het bedrijf Rit Dye een boost te geven. Hij bestelde honderden T-shirts en deelde ze uit aan muzikanten en bezoekers van het ondertussen iconische muziekfestival in 1969. Meneer Price is dus de reden dat je zonder lang nadenken een psychedelisch tie dye T-shirt aantrekt om een hippielook te creëren. En zo bombardeerde hij de hippies tot influencers avant la lettre.

Over de plas

Begin jaren zeventig geraakte het T-shirt meer en meer wijdverspreid. Ook buiten Amerika droeg men T-shirts om bands te promoten, politieke boodschappen uit te dragen of gewoon sexy voor de dag te komen. Enerzijds omarmde de coole jeugd T-shirts, anderzijds ook wat stijvere instanties. Zo wilde de Britse overheid de jeugd van de sigaret afhelpen door T-shirts uit te delen met ‘We Don’t Smoke’ op gedrukt. Iets zegt ons dat dat niet heel goed gewerkt heeft.

Rolling Stones T-shirt
Rolling Stones T-shirt© gf

Een iconisch T-shirt uit het begin van de jaren zeventig is ongetwijfeld het Tongue and Lips shirt ontworpen door John Pasche voor The Rolling Stones. Tot vandaag de dag lopen rockfanaten ermee rond. Meer fan van Pink Floyd? Ook deze band had een iconische albumhoes – ontworpen door Storm Thorgerson – waar menig fan een T-shirt van wilde scoren. Het ontwerp voor The Dark Side of the Moon bleek eveneens tijdloos genoeg om ook in 2018 nog regelmatig over de toonbank te gaan.

De Britten John Dove en Molly White zijn twee andere spilfiguren die het T-shirt in de Seventies tot een musthave katapulteerden. De ontwerpers ontwikkelden inkt die ervoor zorgde dat ze zwarte T-shirts konden bedrukken, wat voor een enorm commercieel succes zorgde. Verder mogen Barbara Hulancki, van de iconische boetiek Biba, en Vivienne Westwood en kompaan Malcolm McLaren de eer opstrijken: allemaal gaven ze het T-shirt een coolheidsfactor die zowel fashion addicts als punkers aanspraken.

Biba
Biba© gf

Wie ‘in’ wilde zijn trok naar Oxford Street in Londen om een shirt met de art nouveau print BIBA aan te schaffen en wie tegen schenen wilde schoppen verkaste naar King’s Road voor de Let it Rock shop van Westwood en McLaren. Punkers droegen hun T-shirt zolang tot het vol gaten zat en als die look niet snel genoeg vanzelf tot stand kwam knipten ze er gewoon wat gaten in. Zo zie je maar dat het kledingstuk in zijn gewone toestand door bepaalde subculturen al te netjes bevonden werd. Niks wat veiligheidsspelden of patches niet konden oplossen.

Medium for the message

In 1973 beschreef The New York Times het T-shirt als ‘The medium for the message’. De krant erkende de kracht van het simpele kledingstuk als drager van de tijdsgeest. Het T-shirt was, is en blijft een kledingstuk dat zo simpel is vormgegeven dat de aandacht automatisch gaat naar de boodschap van de drager in plaats van het ontwerp zelf.

Het T-shirt is een kledingstuk dat casual is én geassocieerd wordt met jeugd, rebelleren, protesteren, dwepen en anti-establishment.

De stad New York had het artikel vast aandachtig gelezen, want wie kent nu niet de slogan ‘I Love NY’ op een simpel T-shirt gedrukt. In 1977 verzon Milton Glaser deze simpele, maar daadkrachtige leuze tijdens een taxirit toen hij aan het brainstormen was over een promotiecampagne om de stad in een goed daglicht te plaatsen. Missie geslaagd.

Het T-shirt is een kledingstuk dat casual is én geassocieerd wordt met jeugd, rebelleren, protesteren, dwepen en anti-establishment. Het is een kledingstuk voor op straat, op festivals, op demonstraties of in huiskamers. Emoties zoals liefhebbende adoratie en gefrustreerde woede kunnen dankzij dit kledingstuk van katoen simpel, maar doeltreffend uitgedrukt worden .

Margaret Thatcher en Katharine Hamnett
Margaret Thatcher en Katharine Hamnett© PA Archive/PA Images

Op thee bij Thatcher

Dat had ontwerpster Katharine Hamnett goed begrepen. Haar logo T-shirts zijn wereldberoemd en kaarten steeds een maatschappelijk of politiek probleem aan. In 1984 begroette de ontwerpster de Britse eerste minister Margaret Thatcher tijdens London Fashion Week in een T-shirt met als slogan ‘58% DON’T WANT PERSHING’. Daarmee refereerde ze naar de publieke oppositie tegen de verplaatsing van de Amerikaanse raket Pershing II naar Europa.

Thatcher zou naar verluid met een kakelend lachje gereageerd hebben. ‘Dat vond ik ietwat onbeleefd, aangezien ze me zelf had uitgenodigd’, zou Hamnett hierover door Vogue laten optekenen.

Tweede golf van ‘Summer of Love’

De hippies hadden het tie dye T-shirt in de Sixties en Seventies tot een icoon geschopt, maar ook eind jaren tachtig kende het een tweede leven tijdens de acid house feestjes. De tweede ‘Summer of Love’ betekende ook de geboorte van de beroemde gele smiley T-shirts.

Ravers droegen het als uniform tijdens hun wilde drugs geïnspireerde feestjes. Het embleem werd door Danny Rampling gebruikt als print voor een flyer voor de club Shoom. Hij haalde zijn inspiratie – nu noemen we dat stelen – bij de ontwerper Barnzley Armitage (A Child of The Jago). De ravers vonden de smileys vooral leuk omdat de vorm op een pil leek.

Eco warriors

Vivienne Westwood
Vivienne Westwood© Marta Lamovskek

T-shirts worden meestal gemaakt van katoen én zijn het favoriete canvas van milieuorganisaties zoals Greenpeace. Denk maar aan de No Time To Waste en This Body is in Danger T-shirts uit de jaren tachtig en negentig.

Katoen is echter een super dorstig plantje en dus helemaal niet zo goed voor het milieu. Gelukkig bestaan er ook milieuvriendelijke alternatieven, zoals biokatoen, hennep en Tencel, zodat eco warriors met een gerust hart de planeet kunnen blijven redden in T-shirts met slogans zoals ‘Save the seas’.

Grunge

Ook milieuvriendelijk is gewoon oude kleding opnieuw dragen. Vanaf de jaren negentig werd het koopjesjagen in tweedehandswinkels erg populair. De grunge look, een flanellen hemd of wollen vest met T-shirt onder, zorgde voor een heropleving van de retro T-shirts uit de vorige decennia.

Een oud bandshirt, versleten en alles behalve chic, was het ideale kledingstuk voor de jongeren die naar bands zoals Nirvana, Babes in Toyland en The Smashing Pumpkins luisterden. En zo associëren we nog steeds afgewassen vintage T-shirts met de jaren negentig.

T-shirt van Vivienne Westwood
T-shirt van Vivienne Westwood© Marta Lamovsek

Globalisering

Tegen de vroege nillies was fast fashion zo ingeburgerd dat er per jaar meer dan twee miljard T-shirts over de toonbank gingen. Een cijfer dat sindsdien alleen nog maar is gestegen. De globalisering heeft een enorme impact op de mode-industrie, zowel positief als negatief.

Ik hoop dat mensen niet het gevoel krijgen dat ze al genoeg gedaan hebben omdat ze een T-shirt dragen.

Katharine Hamnett

Ontwerpers zoals Katharine Hamnett en Vivienne Westwood blijven het T-shirt inzetten als ‘mode met een mening’-items en worden nog voor ze op de catwalk verschijnen al gekopieerd. Hamnett zei daarover dat ze liever heeft dat mensen de boodschap zoveel mogelijk verspreiden dan dat ze haar T-shirt kopen.

Ze voegde er wel aan toe dat het niet bij het dragen van het T-shirt met slogan moet blijven. ‘Ik hoop dat mensen niet het gevoel krijgen dat ze al genoeg gedaan hebben omdat ze een T-shirt dragen. Onderneem ook echt actie tegen de mistoestanden waar je tegen protesteert.’

DHL& feminisme

DHL
DHL© gf

En soms is dat protesteren subtiel en zelfs een beetje lelijk. Toen Vetements-ontwerper Demna Gvasalia een geel DHL T-shirt de catwalk opstuurde en vervolgens verkocht voor tweehonderd dollar viel iedereen – zelfs de ontwerper -uit de lucht dat het shirt zo snel viraal ging. Het ontwerp ging over de tongen en weekte allerlei meningen los: ‘Het is een aanklacht tegen de mode-industrie’, ‘het toont dat je mag dragen wat je wil’, ‘het is ironisch’, etc. De ontwerper zei doodleuk dat hij het zelf waarschijnlijk nooit zou kopen omdat het zo duur is en ‘kleren toch niet zo belangrijk zijn.’

Een ander viraal gegaan T-shirt van de voorbije jaren is het ‘We Should All Be Feminists’-shirt van Maria Grazia Chiuri voor Dior. Volledig in lijn met de tijdsgeest wilde de eerste vrouwelijke ontwerpster voor het Franse modehuis aantonen dat iedereen emancipatie zou moeten steunen. Met het T-shirt verwees Dior naar het gelijknamige boekje van de auteur Chimamanda Ngozi Adichie.

Feminisme kreeg dankzij mode – en popcultuur – een duwtje in de rug en schudde het negatieve, stoffige imago van zich af. Zoals al honderd jaar het geval is, ontketende het T-shirt een sociocultureel debat over de rol van vrouwen in onze samenleving. Fast fashion ketens sprongen op het thema en democratiseerden female empowerment. Maar zoals Katharine Hamnett al zei: hou het niet bij loze beloftes, maar practice what you preach.

Dior 2016
Dior 2016© gf

Het T-shirt als symbool voor bewondering, verontwaardiging en verandering is nog lang niet aan het einde van z’n Latijn. De veelzijdigheid en emotionele geladenheid van bedrukte T-shirts zorgen ervoor dat ze nog een lang leven beschoren zijn.

Of hoe iets simpels toch een grote impact kan hebben.

Fotografe Susan Barnett maakte een reeks over het T-shirt als manier om jezelf uit te drukken. De dragers adverteren hoop, idealen, politieke overtuigingen, persoonlijke mantra’s en hobby’s. De fotografe liet de mensen poseren met hun rug naar de camera toe. Hoewel we hun gezichten niet zien, komen we toch heel wat te weten over de modellen dankzij hun T-shirts. – Not in your face

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content