Van hoodie tot hoofddoek: de politieke impact van (bepaalde) kledingstukken

Mode gaat verder dan wat goedgeplaatste naden en hippe campagnes, simpelweg omdat mode gemaakt en gedragen wordt door mensen. Bepaalde kledingstukken worden dan ook symbool van een grotere, politieke, sociale en economische beweging.

Er wordt vaak smalend gedaan over de modewereld. Ze zou oppervlakkig zijn, gestoeld op geld en winstbejag. Toch weet iedereen die zich bezighoudt met mode op een manier die verder gaat dan consumeren dat de sector dienst doet als een maatschappelijke thermometer, een weerspiegeling van wat onder- en bovenhuids kolkt en inspireert. Een ontwerper is een creatieve geest die zich uiteraard laat leiden door emoties, stromingen en persoonlijke overtuigingen – hun kleding een canvas, hun shows en campagnes een statement. En het publiek verwacht dat ook van de industrie. De consument vindt het belangrijk dat modelabels bezig zijn met diversiteit, met de gezondheid van de modellen die ze casten en de boodschap over body image die ze hiermee de wereld insturen. Er wordt verontwaardigd gereageerd wanneer beelden van sweatshops of dierenleed in de media komen, geapplaudisseerd wanneer shirts met slogans op de catwalk voorbij schrijden.

Termen als cis en trans krijgen betekenis en invulling terwijl kleding de gendernormen overstijgt. Klimaatverandering is een agendapunt dat zelfs de Oscars haalt terwijl steeds minder labels denken aan seizoensgebonden designs. We rennen onszelf voorbij en veroorzaken een burn-out epidemie terwijl ontwerpers hun jobs bij grote modehuizen opzeggen omdat het ritme moordend is, een ritme dat in stand gehouden wordt door onze onstilbare consumeerdrang. Er is geen maatschappelijke verandering die zijn afspiegeling niet ziet in het modelandschap, geen modetrends die geen eigen leven gaan leiden buiten de industrie.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat kledingstukken af en toe gaan dienen als politieke wapens, als vaandels voor een overtuiging over te brengen. Of deze kledingstukken nu bewust politieke weerslag hebben (zoals de pussy hat) of door een gebeurtenis plots politiek worden (zoals de hoodie): mode is meer dan textiel, zo bewijzen volgende items:

Pussy Hat

De Pussy Hat was hét hoofddeksel bij uitstek tijdens de Amerikaanse Women’s March, maar werd daarna ook gretig gebruikt in gelijknamige protesten in Frankrijk, Duitsland en ook in België. Het patroon werd gratis te downloaden aangeboden en werd daarom ook flink verspreid. De muts met kattenoortjes is een verwijzing naar de ‘Grab ‘em by the pussy”-uitspraak van Amerikaans president Donald Trump, de roze kleur staat voor zorg, zachtheid en liefde, eigenschappen waarop de nieuwe patriarchale Amerikaanse regering neerkijkt. Het zouden ‘softe’ kwaliteiten zijn, terwijl het natuurlijk ook net heel sterke eigenschappen kunnen zijn.

De Pussy Hat sierde daarom de cover van Time Magazine als ultiem symbool van het vrouwelijk verzet én het befaamde Britse V&A museum heeft het kleinood toegevoegd aan de Rapid Response collectie. “De spullen die we verzamelen zijn bewijs van sociale, politieke en economische verandering en als een groep helpen ze onderzoekers en bezoekers de wereld van vandaag te begrijpen”, aldus Corinna Gardner van het V&A aan Dezeen.

Journaliste en antropologe Cathérine Ongenae schreef dat het niet opvallend is dat een breiwerkje symbool wordt van de feministische revolte: naald en draad, en bij uitbreiding textiel tout court, zijn al eeuwen de symbolen voor de positie van de vrouwen in de samenleving. “Wereldwijd communiceren vrouwen in stilte met elkaar via textiel. Van de print op de hoofddoek tot patronen in berbertapijten: ze staan bol van geheime symbolen.”

Op 12 februari 1947 deed Christian Dior de mode op z’n grondvesten daveren met zijn eerste collectie. Die doopte hij Corolle, maar werd wereldberoemd onder de noemer New Look omdat de silhouetten zo anders waren met hun ingesnoerde tailles en volle rokken. Christian Dior wilde een donkere bladzijde in de geschiedenis omdraaien en vrouwen weer vrouwen laten zijn. Hij wilde opnieuw een lichtheid en verleidelijkheid brengen in de manier waarop vrouwen zich kleedden door nadruk te leggen op hun boezem, taille en heupen. Dior beschreef het later zelf als ‘de terugkeer naar het ideaal van een geciviliseerd geluk.’

De New Look kreeg behoorlijk wat kritiek, omdat de New Look volgens sommigen een stap achteruit was voor de positie van de vrouw. De kleding was immers niet makkelijk om in te bewegen, laat staan te werken. Critici zagen er dan ook de boodschap in dat vrouwen opnieuw naar de achtergrond gedrongen werden en hun taak in het huishouden omarmen. De jobs in de fabrieken die ze tijdens de Tweede Wereldoorlog voor hun rekening namen moesten ze afstaan aan de mannen die teruggekeerd waren uit de oorlog.

Coco Chanel bevrijdde vrouwen dan weer door mannelijke en vrouwelijke items met elkaar te mixen, lange broeken ook geschikt voor vrouwen te maken en comfortabele, maar elegante kleding voor ‘de vrouw van de wereld’ populair te maken.

In 1964 maakte de wereld kennis met het eerste topless badkostuum, ontworpen door Rudi Gernreich. De monokini bestond uit een broekje met hoge taille dat rond de nek werd vastgemaakt met twee lintjes, waardoor de borsten niet bedekt waren.

Het was een tijd waarin de vrouw heel wat rechten en vrijheden had verworven, denk bijvoorbeeld aan de introductie van de anticonceptiepil (ook in 1964!), en dat maar al te graag deelde met de buitenwereld. Een tijd waarin vrouwen zich voor het eerst echt vrij voelden en er ook vestimentair een groot gevoel van vrijheid was. Alles kon én alles mocht. Velen noemden het een symbool voor de seksuele revolutie en allicht was de trend de voorloper van de populaire #freethenipple beweging op Instagram.

Hoewel de keffiyeh vandaag vooral bekend staat als het symbool van de Palestijnse bevrijding, was deze geblokte sjaal oorspronkelijk een traditionele Arabische hoofdbedekking die geen politieke betekenis had maar gewoon moest beschermen tegen zand en zon. De lap stof kreeg pas betekenis tijdens de Arabische revolutie van de jaren dertig, waarbij guerrillaleden de sjaal gebruikten om anoniem te werk te kunnen gaan.

Later, tijdens de herleving van de Palestijnse nationale beweging in de jaren zestig droeg PLO-leider Yasser Arafat altijd een keffiyeh. Met hem werd de keffiyeh het symbool van het Palestijnse conflict. De keffiyeh sloeg echter ook aan in het Westen, waar niet iedereen die de sjaal in punkwinkeltjes kocht wist waar dit toenmalig hippe accessoire eigenlijk voor stond.

Moslimvrouwen zijn nog steeds vaker het slachtoffer van haatmisdrijven dan moslimmannen en bij sollicitaties worden ze driedubbel gediscrimineerd, namelijk op basis van geslacht, etniciteit en religie. Vooral vrouwen die een hoofddoek dragen hebben het moeilijk. Dat blijkt uit een rapport over de impact van islamofobie op moslimvrouwen in acht landen waaronder ook België.

Iedereen herinnert zich de zomer waarin een moslimvrouw door twee Franse agenten verplicht wordt haar te verhullende kledij uit te doen onder het mom van de kersverse boerkiniwetgeving, maar toch zijn daaruit ook positieve reacties voortgevloeid, zoals de vele berichten die onze redactie kreeg op deze wetsuitshopping om de hypocrisie van de maatregel aan te kaarten. Hoewel de ban in Frankrijk ongetwijfeld negatieve signalen zendt, liet Aheda Zanetti, de Australische uitvindster van de boerkini, weten dat de ban ervoor gezorgd heeft dat de online verkoop van haar zwemkledij met 200% gestegen is.

De hijab en de boerkini als onderdeel van de identiteit van moslimvrouwen werd nog meer bevestigd toen de Britse kickbokskampioene Ruqsana Begum hijabs van ademende lycra uitbracht die het sporten vergemakkelijken. Ook sportgigant Nike heeft ondertussen geluisterd naar de noden van de sportende moslima’s en heeft een hijab toegevoegd aan de pro-lijn.

Modeontwerpster Anniesa Hasibuan effende in 2016 dan weer mee het pad door al haar modellen tijdens haar show op New York Fashion Week te voorzien van een bijpassende, luxueuze hijab, dit jaar had zelfs het traditionele merk Max Mara een model met hoofddoek op de runway.

Een hoofddoek moet natuurlijk wel een vrije keuze blijven, en dat is nog steeds allerminst het geval in Iran, waar sinds de Islamitische Revolutie van 1979 vrouwen verplicht zijn een hoofddoek te dragen in het openbaar. Er is echter heel wat veranderd sinds 1979 en de Iraanse vrouwen laten zich hoe langer hoe meer gelden. Eerder al kwam het nieuws dat ze hun haar afknippen en zich verkleden als man om meer vrijheid te krijgen of dat ze de sociale media bestoken met foto’s zonder hoofddoek: in 2016 wierpen ook mannen zich in de strijd door massaal hoofddoeken te dragen uit solidariteit met vrouwen. Ze verenigden zich via de actiegroep My Stealthy Freedom.

De bh is al ontzettend vaak als politiek wapen gebruikt, al was dat in het verleden eerder door het verwijderen (of verbranden) van het kledingstuk dan net door het openlijk dragen ervan.

Tijdens een economische protestbeweging in Hong Kong botste een vrouw per ongeluk met haar borst tegen een politieagent die op de grond viel en haar aanklaagde voor “indecent assault”. Ondanks het feit dat de vrouw nooit geweld had gebruikt tegen de agent werd ze veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf, wat een enorme protestbeweging in Hong Kong uitlokte. Mannen én vrouwen bestormden het hoofdkantoor van de politie. Ze hadden borden bij met de slogan “borsten zijn geen wapens” en droegen bh’s boven hun kleding (zie openingsbeeld).

“Welke designer zal Melania Trump dragen?” – het is een ogenschijnlijk oppervlakkige vraag die een presidentsvrouw herleidt tot de inhoud van haar garderobe, maar voor Amerikaanse mode-ontwerpers is het kleden van de first lady meer dan een unieke gelegenheid. De jurk die een presidentsvrouw draagt tijdens het Inaugural Ball komt immers terecht in het Smithsonian museum, de naam in de neklijn ervan in ieder modeblad. (Jonge) designers hopen om op die manier de volgende Oscar de la Renta te worden, die onder meer Laura Bush en Hillary Clinton voorzag van avondjurken voor het presidentiële bal waardoor zijn naam écht op de kaart gezet werd. Geen onbelangrijke opdracht dus, maar toch bedankten heel wat ontwerpers dit jaar voor de gelegenheid om hun werk onsterfelijk te maken middels Melania Trump.

Sophie Thealet was de eerste die zich uitsprak over de kwestie toen ze via een open brief net na de Amerikaanse presidentsverkiezingen liet weten dat ze niet van plan was haar pen in te zetten voor de toekomstige first lady. Onder meer Marc Jacobs, Phillip Lim en Derek Lam volgden in haar voetsporen terwijl Rebecca Minkoff, Michael Kors en Cynthia Rowley zijn in dubio zijn. Thom Browne, Diane Von Furstenberg en Tommy Hilfiger lieten dan weer weten vereerd te zijn, of zien het simpelweg als hun taak als Amerikaans mode-ontwerper om kleding te maken zonder vooroordelen, zonder te denken aan wie die kleding zal dragen. Een vreemde uitspraak, op zijn minst gezegd. In januari schreven wij het volgende:

“Of het leven de kunst imiteert of omgekeerd: zeggen dat het ontwerpen van een avondjurk voor een belangrijke staatsgebeurtenis niet meer is dan je job doen is onzin. Mode is beslissingen nemen die impact hebben, van de eerste vezel in je productieproces over de werkplaatsen waar je ontwerpen in elkaar gezet worden tot de reclamecampagnes waarmee je die kleding aan de man brengt. Melania Trump kleden is meer dan een opdracht vervullen.”

“Want ontwerpen voor iemand die niet aangesloten is bij de politieke partij van jouw keuze is één ding, ontwerpen voor iemand wiens man groffe uitspraken heeft gedaan over migranten, vrouwen en homoseksuelen terwijl je werkzaam bent in een sector die teert op het geld en de inzet van migranten, vrouwen en homoseksuelen een helemaal andere.”

De #BlackLivesMatterbeweging kijgt vaak als repliek dat #AllLivesMatter, een antwoord dat even onzinnig is als wanneer een dokter zegt dat ‘all bones matter’ wanneer je in zijn praktijk komt voor een gebroken been. Systematisch racisme zit diepgeworteld in het (Amerikaans) systeem en is soms zodanig subtiel dat het de meeste mensen niet eens zou opvallen.

Roep bijvoorbeeld maar eens een beeld op bij het woord “huidskleurig”. De kans is groot dat dit beeld verschilt van persoon tot persoon, afhankelijk van welke huidskleur hij of zij heeft. Toch is de mode- en interieurwereld het doorgaans redelijk eens over hoe “nude” eruit ziet: een soort beige-roze dat slechts voor 16% van de wereldbevolking overeenstemt met de kleur van onze armen en buik. Wanneer die mensen een “nude” bh dragen of een pleister kleven zal die inderdaad min of meer naadloos overgaan in haar eigen huidskleur, maar voor zij met een donkere of zelfs olijfkleurige huid is “nude” gewoon een kleur als zoveel anderen en wordt de connotatie met huidskleur zelfs niet gemaakt.

In 2016 werd het begrip ‘nude’ meer diverser ingevuld. De populaire online retailer Asos begon ondergoed van Nubian Skin te verkopen (‘huidskleurig’ ondergoed in verschillende tinten) en ook het sportieve modelabel Björn Borg lanceerde een ondergoedcollectie in 6 verschillende huidskleuren, gebaseerd op het officiële huidtypeschema van Fitzpatrick. ‘Nude is geen kleur, het is een concept dat voor iedereen zou moeten gelden’, klinkt het bij Björn Borg. Met hun ‘Six shades of human’ wil het label duidelijk maken dat ze deze ongelijkheid de wereld uit willen helpen.

Niet alleen de ondergoedindustrie heeft baat bij een bredere invulling van de term ‘huidskleur’: de balletwereld. De reden dat balletschoenenin de kleuren beige en roze bestaan, is immers zodat ze dezelfde kleur zouden hebben als de voeten van de dansers en danseressen: zo lijken hun benen langer en lijkt het bijna alsof ze blootsvoets dansen. Eric Underwood was het beu dat hij zijn balletschoenen telkens moest voorzien van een flinke laag donkere make-up vooraleer hij er mee kon optreden. De balletdanser lanceerde een oproep via Instagram en kreeg positieve respons van het merk Bloch.

Tenslotte was er ook de Libanees-Braziliaanse blogger Habiba Da Silva die huidskleur ziet als een manier om te verenigen. Ze maakte een collectie hoofddoeken in verschillende huidskleuren al is het niet (per se) de bedoeling dat iedereen de corresponderende huidskleur rond het hoofd slaat.

‘We willen niet zeggen dat mensen slechts één kleur kunnen dragen of zich moeten houden aan dezelfde tint als hun eigen huidskleur. Het gaat om inclusiviteit, menging, liefde en samenhorigheid’, aldus Da Silva. De hijabi’s kunnen overigens ook door mannen gedragen worden als sjaal en zijn dus uniseks.

Nadat de 17-jarige Trayvon Martin in 2012 doodgeschoten werd door een buurtwachter ontstond er een gigantische protestbeweging. Veel mensen die op straat kwamen droegen een hoodie – een trui met een kap- net zoals de Afro-Amerikaanse tiener droeg op de avond dat hij stierf.

“Die hoodie droeg zeker bij in de verdachtmaking van Trayvon”, zei Kim Jenkins, auteur van Fashion & Race destijds aan Refinery29 “Dat kledingstuk was de afgelopen dertig jaar ontzettend populair bij gangsta rappers en staat ook symbool voor een zekere anonimiteit.” Al benadrukte Jenkins ook dat de opvatting van de hoodie afhangt van het lichaam waarrond het kledingstuk hangt. Zo is Mark Zuckerberg ook een fervent hoodie-drager, al wordt er bij hem nooit vermoed dat hij het doet om zijn gezicht te beschermen tegen politiecamera’s bij het plegen van criminele activiteiten. “Wanneer een zwarte tiener, zoals Trayvon, een hoodie draagt, dan zijn politieagenten jammer genoeg meer op hun hoede.”