Toen dit huis klaar was, zou de architectuur nooit meer hetzelfde zijn : nog vele eeuwen lang beïnvloedde de beheerste creatie van renaissancemeester Palladio duizenden villa’s, kastelen en herenwoningen. Waaronder het Witte Huis in Washington.

V icenza ligt halverwege tussen Verona en Venetië, die beide met het leeuwendeel van de toeristenmassa’s gaan lopen. De belangrijkste straat van de stad is de Corso Palladio, een aaneenschakeling van renaissancepallazi, bijna allemaal ontworpen door de man naar wie de straat genoemd is. Vooral ’s avonds is Vicenza een voorbeeld van een cittá salotto, een stad waarvan de straten het verlengstuk zijn van de salon. De dagelijkse avondwandeling brengt inwoners en bezoekers steevast samen op de Piazza dei Signori, met zijn door Palladio tot stadhuis omgebouwde basiliek en de Loggia del Capitaniato. Palladio tekende ook voor het Teatro Olimpico op de Piazza Mateotti, het oudste nog bestaande en gebruikte overdekte theater van Europa.

Venetianen die de broeierige en van muggen vergeven zestiende-eeuwse stad wilden ontvluchten, lieten een villa bouwen op het vasteland. Wie zichzelf respecteerde, kwam automatisch bij Palladio terecht. Hij zou er uiteindelijk meer dan twintig bouwen. Van Vitruvius, het grote voorbeeld uit de oudheid, had Palladio geleerd dat een huis alleen maar bewondering kon opwekken als het voldeed aan drie eigenschappen : nut of comfort, eeuwigheid en schoonheid. In La Rotonda toont hij zich een waardige leerling. “Vandaag ben ik naar een prachtige villa gaan kijken die de Rotonda wordt genoemd”, zo noteert Goethe op 21 september 1786 in zijn Italienische Reise. “Ze staat op een kleine verhoging in het landschap ongeveer een half uur van de stad. Het is een vierkant blok rondom een ronde hall die van bovenuit wordt verlicht. Aan alle vier de zijden leidt een brede trap naar een portiek van zes Corinthische zuilen. De architectuur heeft misschien nooit een grotere graad van luxe bereikt.”

De vier ogenschijnlijk identieke gevels zijn geïnspireerd op het voorportaal of de pronaos van de klassieke tempels. De symmetrie die van het gebouw afstraalt, is echter schijn. Om het huis zo optimaal mogelijk te integreren in het omliggende landschap, werden in de vier gevels en in de steunmuren afwijkingen ingebouwd. Bovendien zijn niet alle trappen even breed.

De opdrachtgever was Monsignore Paolo Almerico, die naar zijn geboortestad Vicenza was teruggekeerd na een Vaticaanse carrière als referendaris van zowel Pius IV als Pius V. Hij heeft de villa nooit afgewerkt gezien, net zoals Palladio zelf. De nieuwe eigenaren, de graven Capra, namen voor de eindafwerking Vincenzo Scamozzi onder de arm. Deze bracht enkele veranderingen aan in het oorspronkelijke ontwerp, onder meer aan de koepel.

Het was ook Scamozzi die de bijgebouwen ten westen van de hoofdingang plaatste. Want de villa’s van Palladio mogen dan op het eerste gezicht een hommage lijken te brengen aan de klassieke tempel, in wezen vormen zij een nieuwe versie van de tradi-tionele boerderij uit de Veneto. De villa vormt in feite de kern van een heel complex van stallingen, landarbeidershuisjes, opslagplaatsen en duiventillen.

Via de trap naar de hoofdingang kom je in de piano nobile. Onderaan lagen de keukens en de vertrekken van de dienstboden. De bovenste verdieping, bereikbaar via de galerij die de hele koepel omrandt, werd als voorraadkamer gebruikt. De vier hoeken van het in wezen vierkante huis, vormen vier grote salons, die telkens voorzien zijn van een kleinere vestibule. De hall onder de koepel is de centrale ruimte die alle kamers in het huis met elkaar verbindt. Voor de fresco’s deed Palladio een beroep op Alessandro en Giambattista Maganza en Anselmo Canera.

La Rotonda, zelf geïnspireerd op de oudheid, heeft als inspiratiebron gediend voor meer dan duizend andere huizen. De Georgian architectuur bracht de Palladiaanse stijl naar Engeland, met het Queen’s House in Greenwich als mooiste voorbeeld. Dat kasteeltje stond op zijn beurt weer model voor het Witte Huis in Washington.

Thomas Jefferson liet zijn eigen ‘Rotunda’ bouwen aan de universiteit van Virginia. De huidige eigenaar van de Villa Capra, Graaf Mario di Valmarana, is een expert in de palladiaanse architectuur en was jarenlang hoogleraar aan deze universiteit. Heel even heeft de Villa Capra een echt beroemde bewoner gehad: Joseph Losey gebruikte het huis als decor voor de verfilming van Don Giovanni in 1979. Een huis vol verleiding voor de archetypische verleider.

Boodschap van een engel

Andrea di Pietro della Gondola wordt in 1508 geboren in Padua. Op dertienjarige leeftijd gaat hij in de leer bij een steenkapper, maar na achttien maanden vlucht hij naar Vicenza. Gian Giorgio Trissino, één van de toonaangevende geleerden van die tijd, leert hem Vitruvius kennen en brengt hem in contact met Leon Battista Alberti, een gerenommeerde commentator uit de renaissance. Zijn bijnaam Palladio dankt hij aan een engelachtige boodschapper uit een episch gedicht van Trissino. De naam verwijst ook naar Pallas Athene, de godin van de wijsheid. Palladio zou zelf zijn plaats in de architectuur-geschiedenis verzekeren met het in 1570 gepubliceerde I Quattro Libri dell’Architettura. Hij overlijdt in Vicenza in 1580.

Als muren konden spreken (slot)

Er speelden zich tragedies af, historische politieke beslissingen werden er genomen, of grootse kunstwerken kwamen er tot stand : in de reeks Huizen van faam bezoeken we plekken die geschiedenis ademen. We sluiten de serie af met La Rotonda, de villa van architect Palladio die een baken werd in de architectuurgeschiedenis.

Praktisch

Route Autostrada A4 Milaan-Venetië, uitrit Vicenza Est of Ovest. Riviera Berica aanhouden. Op een bepaald moment staat de villa aangegeven.

Open La Rotonda is nog altijd een privéwoning en kan alleen op woensdag worden bezocht, van 10 tot 12 en van 15 tot 18 uur. Op de andere dagen zijn alleen de tuinen open.

Tarieven Toegang : 10 euro.

Door Marcel Schoeters