Waarom herinneringen helend werken: ‘Nostalgie helpt tegen eenzaamheid’

'Terugdenken aan je verleden helpt je om betekenis te vinden in isolatie, om momenten van geluk te vinden als je je triest voelt en doet het de tijd sneller of net trager passeren.' © Getty Images

Wie het eentonige bestaan tijdens de coronacrisis stilaan beu geraakt, kan een mentale tijdreis naar het verleden overwegen. Herinneringen ophalen doet wonderen voor de moraal. ‘Terugdenken aan vroeger helpt om betekenis te vinden in isolatie.’

‘Een pintje in cafĆ© Sport, in z’n ouderwets glas met ribbeltjes. Uiteraard in goed gezelschap.’ Dat is wat een vriendin wil zodra het opnieuw kan. Een andere droomt van een trip naar Ibiza en ik wil vooral heel veel knuffels van iedereen. Wat we gaan doen als het weer mag is een favoriet gespreksthema tijdens mijn sociaal gedistancieerde wandelingen of bubbelbezoek. Net zoals meeleven met mensen die het moeilijker hebben dan wij. Mensen die tijdelijk werkloos zijn, een restaurant runnen of die fulltime thuiswerken en kleine kinderen hebben. Omdat we empatisch zijn uiteraard, maar ook omdat we een beetje opgelucht zijn dat wij het makkelijker hebben.

Eenmaal weer alleen thuis, breng ik de laatste maanden vaak tijd door in het verleden. Ik heb bij het begin van de lockdown een paar fotoboeken gekocht en ben oude foto’s aan het sorteren en inplakken. Mijn geheugen is namelijk niet zo goed. Ik weet nog precies hoe het voelde toen een Maleisische olifantenbaby op mijn hand zoog in een sanctuary en hoe indrukwekkend Neuschwanstein was toen ik voor een reisreportage de Romantische Strasse afreed, maar wanneer ik precies in MaleisiĆ« of Duitsland was, is ietwat vaag. Nu werk ik aan een soort overzicht van de voorbije 51 jaar. Het voelt een tikje navelstaarderig, maar ik haal er ontzettend veel plezier uit, merk ik.

.
.Ā© Getty Images

De Amerikaanse psycholoog Adam Grant zou goedkeurend knikken als hij dit leest, want wat ik doe is mentaal tijdreizen en dat is volgens hem een uitstekende manier om met de moeilijkheden van isolatie om te gaan. Hij interviewde astronaut Scott Kelly voor zijn Ted-podcast WorkLife en toen die vertelde dat hij tijdens zijn drie verblijven in de ruimte zowel droomde van wat hij zou doen als hij weer op aarde was, als terugdacht aan fijne of net moeilijke momenten in zijn leven, schreef Grant voor de New York Times een stuk over de voordelen van mentaal tijdreizen.

‘Terugdenken aan je verleden of je de toekomst inbeelden is een typisch menselijke vaardigheid. Met wat oefening helpt het je om betekenis te vinden in isolatie, om momenten van geluk te vinden als je je triest voelt en doet het de tijd sneller of net trager passeren.’

Fast Forward en pauze

Niets zal nog hetzelfde zijn, lezen en horen we overal. Op sommige vlakken is dat een bemoedigend idee (autovrije straten en jobs die er echt toe doen die nu ook de waardering krijgen die ze verdienen) en op andere ronduit deprimerend (geen handen meer schudden, altijd en overal mondmaskers en nog lang geen concerten). Maar dat is niet wat Grant bedoelt als hij het heeft over ‘aan de toekomst denken’.

‘Kelly vertelde dat hij al bij het begin van zijn missie een idee had van hoe hij zich wilde voelen als ze afgelopen was. Hij wilde even enthousiast en energiek eindigen als hij begon. Dat is iets wat we allemaal kunnen doen.’ Zo’n emotioneel ‘doel’ zorgt er volgens Grant voor dat we onze aandacht verleggen. In plaats van bezig te zijn met het banale ‘hoe’ we dag na dag vullen, geven we aandacht aan ‘waarom’ we doen wat we doen en dat helpt ons op die manier door angstige of vervelende momenten.’

Hij suggereert dan ook om op trieste momenten te fantaseren over hoe de eerste dagen na de ‘lockdown’ er gaan uitzien. En neen, dat moeten geen spectaculaire dingen zijn, zo blijkt. Ik kom uit een feestend gezin, en tijd doorbrengen in het gezelschap van mijn favoriete mensen is iets waar ik gelukkig van word. Dat ga ik dus doen als mijn bubbel weer een ietwat normale omvang mag hebben. Een feestje geven.

Kelly stond tijdens zijn ISS-missies ook stil bij moeilijke momenten uit zijn leven. Op zijn eerste missies kreeg hij het nieuws dat zijn schoonzus was omgekomen bij een schietpartij. Als hij het op een volgende missie moeilijk had, dacht hij daaraan terug om zich eraan te herinneren dat het altijd nog erger kon. Je inbeelden dat je omstandigheden anders en vooral slechter zijn, is een gekend coping-mechanisme, stelt Grant. Dat heet relativeren. Daarom dat ik op tranerige ik-ben-zoooo-alleen-momenten bedenk hoe veel zwaarder dit zou zijn als ik ziek was, kleine kinderen of een lege bankrekening had.

.
.Ā© Getty Images

Rewind

Dat ik blij word van het bekijken van oude foto’s is niet gewoon een persoonlijke vaststelling. Het is wetenschappelijk te verklaren. Een van de pioniers van nostalgie-onderzoek is de Nederlandse professor-emeritus psychologie Ad Vingerhoets, die aan de universiteit van Tilburg onderzoek deed naar het fenomeen.

‘Nostalgie is een EHBO-emotie, uit ons onderzoek blijkt dat het helpt bij eenzaamheid en somberheid, het geeft ons een gevoel van verbondenheid, maakt ons minder geneigd om anderen uit te sluiten en zelfs vrijgeviger,’ vertelt hij. ‘En met nostalgie bedoelen we niet het idee dat alles vroeger beter was, maar wel het ophalen van concrete, aangename herinneringen aan iets wat jij vroeger hebt meegemaakt. Vaak zijn dat gebeurtenissen uit je kinder- of tienertijd, en een van de belangrijkste redenen waarom we daar blij van worden, is dat die fijne herinneringen je een gevoel van continuĆÆteit geven. Je bent nog altijd wie je je was.’

Vingerhoets zette deelnemers aan zijn onderzoek in een kamer van amper 16 graden celcius en liet andere hun hand in ijswater steken. Wie aan nostalgische herinneringen dacht, schatte de kamer tot 2 graden warmer in en kon zijn hand langer in het pijnlijke water houden. Nostalgie is dus een beetje pijnstillend en de wereld voelt letterlijk warmer aan als je bewust fijne herinneringen ophaalt.

Herinneringen kunnen veerkracht en dankbaarheid opwekken

Wat een nostalgische van een neutrale herinnering onderscheidt, legt Vingerhoets uit, is dat je zelf centraal staat, dat het vaak herinneringen aan sociale momenten zijn, en soms zijn het gebeurtenissen die niet zo goed begonnen, maar toch een goede afloop kenden. Ze zijn ook ietwat bitterzoet, omdat ze weliswaar deugd doen, maar je tegelijk ook beseft dat die tijd nu voorbij is.

Ook aan de universiteit van Luik wordt onderzoek naar nostalgie gedaan, psychologe Hedwige Dehon wil onder andere uitvissen of nostalgische herinneringen onze manier van denken kan veranderen. ‘Een van de mensen waar ik mee werk is een weduwe die in een diepe depressie verzonk na de dood van haar man. Ze heeft het gevoel dat ze niets kan zonder hem. Maar door haar te laten terugdenken aan haar leven voor ze haar man leerde kennen, toen ze in het buitenland studeerde en alleen naar de VS reisde, ontdekt ze dat ze wel zelfstandig dingen kan doen en er zelfs van kan genieten.’

En zelfs wie niet met depressie worstelt maar gewoon een moeilijk moment heeft, kan volgens Dehon zelfvertrouwen halen door bewust herinneringen op te halen aan mooie herinneringen of momenten van trots. ‘Je herinneren dat je moeilijkheden hebt overwonnen, puike prestaties hebt geleverd en tegenslagen hebt overleefd, kan vandaag veerkracht en dankbaarheid opwekken. Het kan dus een goed idee zijn om bewust op zoek te gaan naar herinneringen die je daarbij kunnen helpen.’

Triggers

Mijn digibox loopt sinds maart vol met oude afleveringen van Magnum P.I. en op trieste momenten tilt de warme stem van Karen Carpenter me altijd weer uit mijn dip. En neen, alweer blijk ik geen freak. Populaire cultuur uit je kinder- en tienertijd is een uitstekende nostalgie-opwekker. Muziek is een zeer sterke trigger, legt Vingerhoets uit.

‘De Top 2000 die in Nederland op de radio zit rond eindejaar wekt bij verschillende generaties warme gevoelens op. Ook eten en geuren helpen. Ik ben op ene boerderij opgegroeid en de geur van hooi of vers gemaaid gras transporteert me zo weer naar mijn kindertijd.’

December is de nostalgie-maand bij uitstek, met herinneringen aan Sinterklaas en Kerst, stelt Dehon. Maar ook zomervakanties en ‘eerste keren’ (een concert, een kus, een gin fizz) wekken nostalgie op. ‘Het gaat om herinneringen die definiĆ«ren wie je bent.’

.
.Ā© Getty Images

In Nederland lopen projecten waarbij in woonzorgcentra nostalgische muziek gespeeld wordt en de positieve effecten daarvan duren tot drie maanden. ‘Er zijn ook Nederlandse voetbalploegen die hun archief openstellen, zodat fans herinneringen kunnen komen ophalen.’ Het is dus niet zo raar dat televisiezenders om oude voetbalmatchen en terugkijkprogramma’s uitzenden.

Dat we nostalgie koesteren, verklaart ook waarom merken vaak tegenwind krijgen als ze hun logo’s moderner maken, stelt Dehon. ‘Als je je hele kindertijd een bepaald soort ontbijtgraan heb gegeten en dat logo associeert met fijne tijden, dan wil je niet dat ze daar aan sleutelen. De huidige hype voor vintage past daar ook in volgens mij. De toekomst is onzeker, we worden geconfronteerd met grote abstracte problemen als de klimaatverandering en dus worden we getroost door mooie voorwerpen die ons aan fijne tijden doen denken, en bovendien een zweem van goede kwaliteit meedragen.’

Samen

Deelnemers aan wetenschappelijk onderzoek zijn soms terughoudend, weet Dehon. ‘Ze kennen je niet en toch stel je meteen heel persoonlijke vragen. Daarom viel het ontzettend op dat mensen van mijn eigen generatie, waar ik dus muziek en tv-ervaringen mee gemeen heb, sneller bijdraaiden, zich meer op hun gemak voelden en opener werden. Ze vertelden na het onderzoek hoe blij ze waren om mij te hebben ontmoet. Omdat ik hen heb doen denken aan fijne momenten uit hun verleden. Nostalgische herinneringen delen zorgt voor verbondenheid.’

Een mooi voorbeeld vindt Dehon Star Wars. ‘De eerste films dateren van de jaren zeventig, veel mensen hebben daar warme herinneringen aan, en deelden dat, zeker toen er nieuwe films uitkwamen, ook met kinderen en zelfs kleinkinderen. Overal ter wereld vinden mensen elkaar in hun liefde voor die filmreeks, ze weten waarover gepraat en zo zorgt nostalgie voor verbinding op veel vlakken.’ Logisch dus, dat de Facebook post die de afgelopen maanden het meeste succes had, de ‘deel een oude foto’-challenge was.

Natuurlijk is het niet fijn dat je sommige mensen alleen op Zoom kunt zien, of van op afstand, maar volgens Dehon kan je betekenisvolle contacten hebben als je bewust samen fijne herinneringen ophaalt aan dingen die jullie gedeeld hebben en uitkijkt naar dingen die jullie samen willen doen. ‘Het lijkt me ook een goed idee om bijvoorbeeld via de PC samen maar oude series, YouTube-filmpjes of concerten te kijken. Nostalgie wekt fijne gevoelens op, dus gebruik het als bewuste strategie.’

Elk voordeel heb zijn nadeel

Nostalgie is een pleister voor vele wonden, maar kan ook doorslaan naar melancholie, en dat is minder positief, legt Dehon uit. ‘Onze persoonlijkheid speelt een rol in hoe we op onze herinneringen reageren. Bij mensen die naar neuroticiteit neigen en dus vaker negatieve gedachten en reacties hebben, kunnen nostalgische gedachten negatieve gevoelens oproepen. Triestheid omdat iets voorbij is en nooit meer terugkeert, bijvoorbeeld. Talent voor nostalgie is dus niet iets wat iedereen heeft. Maar als je dat hebt, dan kan je er handig gebruik van maken. ‘

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content