‘Is die nagellak halal?’ Hoe moslims religieuze voorschriften verzoenen met hedendaagse schoonheidsidealen 

Op sociale media lijken steeds meer moslims in de ban van halal beauty: behandelingen en producten die aan islamitische voorschriften voldoen. Maar kan de beauty-industrie wel halal zijn? En zijn moderne schoonheidsidealen überhaupt verzoenbaar met religieuze bescheidenheid? 

Dat schoonheid binnen de islam complex en omstreden kan zijn, leerde ik toen ik acht jaar oud was. Vlak voor ik naar school moest, snaaide ik stiekem wat lipgloss en parfum uit mijn moeders tas . Tijdens het eerste uur islamles betrapte de leerkracht – een strenge imam – me met de cosmetica in mijn rugzak. Hij berispte me onmiddellijk: die producten zijn haram, of verboden. Naarmate ik ouder werd, werd de kloof tussen islamitische schoonheidsvoorschriften en moderne beautytrends steeds duidelijker. Wat voor velen normaal was, bleek voor moslims verboden terrein: parfum dragen, nagellak gebruiken, wenkbrauwen epileren, veel make-up dragen of het haar zwart verven. Dat je schoonheidsbehandelingen met geloof kon verzoenen, leek onmogelijk.

De opkomst van halal beautyproducten en -behandelingen daagt deze opvatting uit. In plaats van traditioneel wenkbrauwthreaden worden ongewenste haartjes rond de wenkbrauwen gebleekt. Nagelverlengingen maken plaats voor wudu-friendly nails: ringen met kunstige nagels die je makkelijk aan en uit kunt doen. Parfum wordt ingeruild voor bakhoor, een geurige wierook van aromatische oliën en houtsnippers die je met een brander in je haar aanbrengt. En dan is er nog de ’tajine blush’: een make-upproduct in de vorm van een tajine, dat met water geactiveerd wordt en voor een natuurlijke blos op lippen en wangen zorgt.

De opkomst van halal beauty heeft ook geleid tot een groeiend aanbod van cosmetica met een halallabel. Merken zoals Mora Cosmetics, So.LEK Cosmetics, Lena Cosmetics, Inika, Inglot en Claudia Nour Cosmetics brengen producten op de markt die aan halal standaarden voldoen, wat de markt flink doet groeien. Maar wat betekent halal precies in deze context?

Halal en haram 

Laten we beginnen bij de kernbegrippen ‘halal’ en ‘haram’. Concreet: halal betekent toegestaan, of rein. Haram staat voor verboden. Eenvoudig, zou je denken, maar niets is minder waar: deze termen hebben vele lagen en nuances. Neem bijvoorbeeld ingrediënten. Traditionele parfum is – volgens sommige geleerden – verboden, omdat moslims geen producten met alcohol mogen gebruiken. Alcohol is als verdovend middel namelijk streng verboden volgens islamitische voorschriften. 

Huidverzorgingsproducten met ingrediënten van dieren die volgens de islam als onrein worden beschouwd – zoals varkens, roofdieren, reptielen en insecten – zijn eveneens verboden. Voor dieren die als rein worden beschouwd, is rituele slachting vereist, wat belangrijk is bij supplementen met rundercollageen. Zelfs kleurstoffen afkomstig van insecten kunnen controversieel zijn. Moisturizers en crèmes met enzymen en micro-organismen uit ongepasteuriseerde zuivel? Verboten. 

Wudu en waarden 

De principes halal en haram spelen ook een belangrijke rol bij rituelen als woedoe, het wassen van je handen en gezicht vóór het bidden of lezen van de Koran. Cosmetische producten moeten ‘woedoevriendelijk’ – oftewel gemakkelijk afwasbaar – zijn. Traditionele nagellak, gelnagels, (semi-)permanente tatoeages, kunstwimpers en sommige piercings zijn daarom ook verboden of haram.

Dit concept reikt echter verder dan ingrediënten en rituelen. ‘Het omvat ook waarden zoals bescheidenheid, duurzaamheid; en het vermijden van overdreven luxe en ijdelheid’, verduidelijkt Kautar Oulad El Haj, expert bij het Vlaamse Netwerk Islamexperten. Dit omvat esthetische veranderingen zoals plastische chirurgie, die gezien worden als inmenging in de schepping van God, en dus verboden zijn. Ook het epileren van wenkbrauwen is onderhevig aan strikte richtlijnen: de vorm mag niet veranderd worden, hoewel daar verschillende opvattingen over bestaan onder geleerden. Sommigen geloven dat wenkbrauwen tout court niet geëpileerd of geknipt mogen worden. 

Kan beauty halal zijn?

En dan is er nog de lastige en controversiële discussie waar de meningen vaak lijnrecht tegenover elkaar staan: volgens strikte islamitische voorschriften moet een vrouw haar seksualiteit privé houden. De onderliggende gedachte is dat een vrouw geen lustgevoelens mag opwekken bij iemand anders dan haar echtgenoot – dat is overigens waarom vrouwen hun haar bedekken met een hoofddoek. Maar zijn beautyproducten en -behandelingen, die vaak bedoeld zijn om het uiterlijk te verfraaien, te verenigen met diezelfde islamitische voorschriften?

‘Als je naar de Koran kijkt, draait het er inderdaad om dat een vrouw haar seksualiteit privé houdt’, zegt Kautar Oulad El Haj. ‘Maar je moet de schoonheidsregels durven plaatsen in de context van vandaag. Wat verstaan we onder de seksualiteit van de vrouw in de huidige tijdsgeest? Hoe moet je dat invullen? Wat betekent dat voor jou als vrouw? Alles hangt af van hoe je dat zelf interpreteert en beleeft. Wat mij betreft is dat een persoonlijke kwestie en kan het voor iedereen verschillen’, vertelt ze. ‘Het is belangrijk om jezelf niet volledig te reduceren tot enkel een religieus wezen. Je moet ook materiële én emotionele behoeften een plek durven geven, beseffende dat ze onderdeel zijn van jou als individu. Wat we vandaag zien, is dat islamitische vrouwen ook de groeiende maatschappelijke druk voelen om zich op te maken.’  

Denk maar aan fenomenen als pretty privilege: iemand die volgens de schoonheidsnormen een aantrekkelijk uiterlijk heeft, zou sneller een baan vinden, beter worden behandeld en succesvoller zijn. Ter illustratie: een studie, gepubliceerd op het platform IZA World of Labor Economics, onthult dat aantrekkelijke mensen sneller worden aangenomen en meer verdienen dan hun minder aantrekkelijke collega’s. Een andere studie toont aan dat mooi geachte mensen die een misdaad begaan aanzienlijk minder vaak en zwaar gestraft worden dan minder aantrekkelijke mensen die dezelfde misdaad begaan. ‘Dat moslima’s graag willen voldoen aan die stijgende schoonheidsidealen, en niet uit de boot willen vallen, is niet meer dan normaal.’

Moderne morele dilemma’s 

De voortdurende evolutie in schoonheidsbehandelingen en -producten brengt voor moslims steeds complexere morele dilemma’s met zich mee. Neem moderne trends zoals fillers, botox, haartransplantaties en laserbehandelingen: wat mag en wat niet? Hierover heerst voortdurende verdeeldheid onder geleerden en gelovigen. Sommigen vinden dat dergelijke ingrepen in de moderne context aanvaardbaar zijn aangezien ze de levenskwaliteit kunnen verbeteren zonder anderen schade te berokkenen. Anderen blijven echter van mening dat dergelijke behandelingen, wanneer het doel voornamelijk is om het uiterlijk te verfraaien, als haram moeten worden beschouwd. 

‘En dan is er ook nog het spectrum van het geloof, dat binnen verschillende culturen varieert van zeer conservatief tot uiterst liberaal’, vertelt Oulad El Haj. ‘Verschillende culturen en generaties hebben verschillende interpretaties en beleven het geloof op verschillende manieren. Schoonheidsregels zijn ook inherent verbonden met een culturele norm.’

Een voorbeeld hiervan is Turkije, waar de meerderheid van de bevolking moslim is en tegelijkertijd een bloeiende plastischchirurgische industrie bestaat. Hier lijken religie en schoonheidsbehandelingen niet noodzakelijk tegenstrijdig met elkaar te zijn. Door deze complexiteit, en de eerdergenoemde dilemma’s, is het vaak niet helder wat wel of niet acceptabel is. Voor zulke lastige vraagstukken bestaat in Europa de European Council for Fatwa and Research (ECFR): deze theologische raad biedt moslims in Europa duidelijke richtlijnen om hierin hun weg te vinden.

Gat in de markt? 

Omdat beauty een nogal ingewikkeld terrein is, zoeken moslims steeds vaker naar behandelingen en producten met een halalcertificaat. Jihad, een ondernemende wenkbrauwstyliste uit Antwerpen, speelt hierop in met haar concept van halal brows. ‘Ik verzorg wenkbrauwen zonder ze te epileren of te knippen’, legt Jihad uit. ‘Door de ongewenste haartjes te bleken, lijken ze te verdwijnen. De rest van de wenkbrauw wordt gelamineerd, wat wil zeggen dat de haartjes met een speciale oplossing gefixeerd worden voor een vollere, meer gedefinieerde look.’ 

Het idee vond Jihad in Nederland, waar het al langer populair is. ‘Na het eerst bij vriendinnen te hebben uitgeprobeerd, kwam alles in een stroomversnelling. Binnen de kortste keren had ik een trouwe klantenkring opgebouwd. Vooral veel moslima’s zijn dolenthousiast over mijn diensten, omdat het een unieke oplossing biedt die tot nu toe ontbrak.’ 

Naast de opmars van halal brows, pronken steeds meer make-up merken met het halallabel. Voorheen kochten islamitische consumenten vaak vegan of plantaardige make-up. Hoewel die producten niet altijd het officiële halallabel dragen, voldoen ze meestal wel aan gelijkaardige normen, omdat er geen dierlijke ingrediënten in zitten. 

Sacrale uitbuiting

Is zo’n halallabel dan überhaupt nodig? Kautar Oulad El Haj bekijkt dit kritisch. ‘Kopers vinden zo’n label handig, omdat ze anders zelf veel research moeten doen. Het biedt een manier om de verantwoordelijkheid van jezelf af te schuiven en blindelings te vertrouwen dat het voldoet aan islamitische richtlijnen. Maar,’ waarschuwt ze, ‘dat lijkt me niet de juiste aanpak. Er is namelijk ook een risico dat bedrijven deze labels misbruiken voor de commerciële uitbuiting van sacrale zaken.’ Zo zijn er in het verleden al meerdere gevallen van halalfraude geweest, zoals voedingsmerken die het halallabel gebruikten, terwijl hun producten niet voldeden aan de juiste voorschriften. 

Met andere woorden: halal beauty is een markt. Het speelt in op de waarden en identiteit van de consument. Of je nu veganist bent, natuurlijke producten verkiest, of gelooft dat de overheid je wil vergiftigen met parabenen en zonnecrèmes: de markt past zich aan jouw behoeften en waarden aan om je tot kopen aan te zetten. Dit geldt ook voor halal cosmetica en behandelingen. ‘Het willen naleven van islamitische richtlijnen is prima, maar het is belangrijk om te beseffen dat halal beauty uiteindelijk een markt met een winstoogmerk is, waarbij het geloof net zo goed geïnstrumentaliseerd kan worden’, aldus de islamexperte.