Women in Art: waarom de eerste biënnale voor vrouwelijke kunstenaars niets te vroeg komt

Vrouwelijk talent palmt de komende weken het Vanderborghtgebouw in Brussel in. ‘De kunstgeschiedenis werd tot voor kort door mannen geschreven’, zegt mede-organisator Jemima Kulumba.

Geen kunstmuseum dat dezer dagen geen aandacht besteed aan vrouwen, zo lijkt het wel. Eerder dit jaar plaatsen onder meer het Palais des Beaux-Arts in Lille en het Museo Thyssen-Bornemisza vrouwelijke meesters in de schijnwerpers, en dat doet ook het Tate Britain in Londen. Na Women in revolt! (tot 7 april), over feministische kunst, maakt het plaats voor Now your see us (van 16 mei tot 13 oktober), met werk van Britse vrouwelijke kunstenaars uit de periode 1520-1920. Het Kunstmuseum Basel haalt ondertussen vergeten vrouwen van onder het stof in Geniale Frauen (tot 30 juni), terwijl het voormalige Musée d’Art Classique de Mougins aan de Côte d’Azur in juni heropent als FAMM, Europa’s eerste kunstmuseum dat volledig aan het werk van vrouwen gewijd is.

Toch schetsen cijfers over de representatie van vrouwen in kunsttempels somber. Zo werd amper 1,21 procent van de werken in de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen door een vrouw geschilderd of gebeeldhouwd. De Biënnale van de Schilderkunst van haar kant selecteerde in 2022 slechts elf vrouwen tegenover 58 mannen, terwijl ook solotentoonstellingen – bij ons in bijna negen op de tien gevallen aan een man gewijd – allesbehalve op gendergelijkheid wijzen.

Vrouwen genoeg

Van een Belgisch probleem is geen sprake, leren we bij Jemima Kulumba, die in 2017 mee de Brusselse vzw Women in Art oprichtte. In Franse musea bijvoorbeeld leveren vrouwelijke kunstenaars ook maar vier procent van het totale aantal werken, terwijl Europese en Amerikaanse galeries niet veel beter doen: van alle nog levende artiesten die ze vertegenwoordigen, is slechts 13,7 procent een vrouw.

‘Vrouwen worden zichtbaar in de kunstwereld, maar een echte genderbalans is nog ver weg’, zegt Kulumba. ‘Daarmee suggereren musea en galeries eigenlijk dat vrouwen zich veel minder of niet met kunst bezighouden. Dat klopt niet: vrouwen hebben doorheen de geschiedenis altijd kunst gemaakt, terwijl de kunstopleidingen in een stad als Brussel vandaag meer dan zestig procent meisjes tellen.’

Dat het niet aan vrouwelijke kunstenaars ontbreekt, bevestigt ook de Women in Art-biënnale die de vzw op maandag 18 maart aftrapt in het Vanderborghtgebouw in Brussel. Na een projectoproep die meer dan tweehonderd kandidaturen opleverde, werden uiteindelijk 25 kunstenaars geselecteerd. Bezoekers mogen zich twee weken lang verwachten aan onder meer schilder-, beeldhouw- en tekenkunst, naast installaties en performances. Ter plekke worden ook workshops en lezingen georganiseerd rond de plaats van vrouwen in de kunsten.

Seksisme

Vrouwelijke kunstenaars komen niet enkel te weinig aan bod in musea en galeries, maar verdienen ook beduidend minder dan hun mannelijke collega’s. ‘Zelfs vrouwen die hun werk wel kunnen tentoonstellen en verkopen, houden er vaak meerdere jobs op na om rond te komen’, zegt Kulumba. ‘Zich voltijds aan hun artistieke creatie wijden is slechts weinigen gegund.’

Dat heeft weinig te maken met de competenties van vrouwen of de artistieke waarde van hun werk, klinkt het fel. ‘Zo hebben onderzoekers verzamelaars al kunstwerken voorgelegd zonder er de namen van de kunstenaars bij te tonen. Weten ze niet wie wat gemaakt heeft, dan appreciëren verzamelaars werk van vrouwen net zozeer als dat van mannen. Beschikken ze wel over die namen, dan daalt de interesse in vrouwelijke kunstenaars aanzienlijk.’

Toch is van flagrant seksisme of echte discriminatie zelden sprake, denkt Kulumba: ‘Er waren momenten in de geschiedenis waarop vrouwelijke kunstenaars als minderwaardig gezien werden en met alle mogelijke middelen uit het beroep geweerd werden. Vandaag is dat echter niet aan de orde. Net zoals de meeste museumdirecteurs, galeristen en curatoren zijn verzamelaars oprecht wanneer ze zeggen dat hen enkel om de kwaliteit en de intrinsieke waarde van een kunstwerk gaat.’

Wel is er vooral een gebrek aan kennis, stelt Kulumba: ‘De kunstgeschiedenis werd tot voor kort door mannen geschreven. Zelfs vrouwelijke kunstenaars die tijdens de renaissance razend bekend waren, zijn daardoor compleet vergeten geraakt. Ze komen amper of niet aan bod in kunstopleidingen en er zijn ook geen archieven rond, waardoor verzamelaars en kunstprofessionals weinig vertrouwen stellen in hun werk, of denken dat ze een avant-gardekeuze maken als ze het aankopen of tentoonstellen.’

Vraag en aanbod

Veel activiteiten van Women in Art zijn er dan ook op gericht om vrouwelijke kunstenaars zichtbaar te maken en hun bijdrage aan de kunstgeschiedenis te herwaarderen. Zo worden naast de biënnale onder meer talks en debatten georganiseerd, maakt de vzw documentaires en brengt ze vraag en aanbod dichter bij elkaar door vrouwelijk talent in een online database te bundelen. Ook culturele spelers, onderzoekers en media die zich met het thema bezighouden, mogen op ondersteuning rekenen.

Kunstenaars van hun kant worden onder meer geholpen door netwerkevenementen en een gids rond vrouwvriendelijke initiatieven over de hele wereld. ‘Zo tonen we hen bijvoorbeeld de weg naar kunstenaarsresidenties met crèches en andere voorzieningen voor kinderen. De sector loopt daarin achterop op het bedrijfsleven, maar ook in de wereld van de kunsten weegt de ongelijke verdeling van de zorgtaken enorm op vrouwen en hun carrièreverloop.’

Quota

Dat een handvol musea en beurzen de laatste jaren quota hanteert voor de aankoop en representatie van vrouwelijke kunstenaars, juicht Kulumba toe. ‘Hoewel vrouwen er maatschappelijk de laatste decennia enorm op vooruitgegaan zijn, is hun positie in de kunstensector nauwelijks verbeterd. Dan kun je sensibiliseren zoveel je wil, maar heb je op een bepaald moment concrete oplossingen nodig. Maar laat ons het probleem dan bij de bron aanpakken en durven praten over quota voor tentoonstellingscommissies. Ook daar is een groter man-vrouwevenwicht nodig. Instellingen als de Beursschouwburg in Brussel bewijzen dat alles daarmee begint: zo divers en inclusief een organisatie samengesteld is, zo gevarieerd is ook haar programmatie.’