‘Don’t just break the bias. Rethink the system,’ schrijft Soumaya Majdoub, onderzoeker aan de VUB en de Universitat de Barcelona School of Economics. Ze pleit voor een ecofeministische benadering, die de machtsverhoudingen blootlegt en aanpakt.
Even fronste ik de wenkbrauwen toen ik het thema en hashtag van de Internationale Vrouwendag 2022 zag. Break the bias, met als einddoel een wereld waarin mannen en vrouwen gelijk zijn, vrij van vooroordelen, stereotypen en discriminatie. Was het maar zo simpel. Een duurzame toekomst vraagt meer dan het wegwerken van vooroordelen en stereotiep denken. De toekomst moet post-patriarchaal zijn, wil het duurzaam zijn. De focus op bias impliceert dat we symptomatisch te werk gaan in het ontwerpen van oplossingen en nalaten het systeem in vraag stellen dat de ongelijkheid veroorzaakt. Ongelijkheid waar mannen én vrouwen onder lijden. Een cosmetische ingreep dus, die in se niets veranderd aan de wortels van discriminatie en onrechtvaardigheid. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
De hele Diversity & Inclusion industrie is hiervan een voorbeeld. Workshops, trainingen, sensibiliseringscampagnes of zelfs quota. De desillusie volgt wanneer we kijken naar onderzoek dat analyseert wat nu net het resultaat is van deze D&I benadering. Naast een doekje voor het bloeden, werken zo’n acties vaak contraproductief. Wie haalt hier het meeste voordeel uit? De witte vrouw.
Stel het systeem in vraag: een duurzame toekomst moet post-patriarchaal zijn
In plaats van te focussen op het wegwerken van vooroordelen, moeten we eerst begrijpen dat een bepaalde hiërarchie – die van de hegemoniale masculiniteit* – inherent is aan onze samenleving en deze maar overeind blijft staan dankzij die hiërarchie. De term hegemoniale masculiniteit is geen seksistische uitspraak. Alles behalve. Het verwijst naar de specifieke praktijken die de dominante positie van mannen in de samenleving legitimeren. Ik maak mezelf niet geliefd door dit te luidop te zeggen, maar dat in stand houden gebeurt bewust of onbewust ook door feministische bewegingen. Daarom blijf ik pleiten voor een ecofeministische benadering van macro-economie, omdat hiermee de machtsverhoudingen blootgelegd worden in plaats van de scherpe kanten van ongelijkheid af te vijlen.
Wereldwijd wordt 65 procent van al het werk verricht door vrouwen… voor 10 procent van de lonen
Door onderscheid te maken tussen productief en reproductief werk en mannen in verband te brengen met het eerste en vrouwen -uiteraard- met het laatste, werd een genderdynamiek gecreëerd die nog steeds de standaard is. Onbetaald zorgwerk is een noodzakelijke voorwaarde voor loonarbeid en toch bungelt dit structureel onderaan de hiërarchie. Wereldwijd wordt 65 procent van al het werk verricht door vrouwen… voor 10 procent van de lonen. In de lagelonenlanden wordt 60 tot 80 procent van al het geconsumeerde voedsel geproduceerd door vrouwen. Deze mondiale dimensie van de strijd naar een veerkrachtige toekomst in het licht van de klimaatverandering krijgt jammer genoeg te weinig aandacht.
Door onderscheid te maken tussen productief en reproductief werk en mannen in verband te brengen met het eerste en vrouwen met het laatste, werd een genderdynamiek gecreu0026#xEB;erd die nog steeds de standaard is
Ecofeministen stellen dat het zich losrukken van historisch patriarchale opvattingen niet kan worden bereikt zonder de bevrijding van zij die het object van ‘othering’ zijn. ‘Othering’ heeft als gevolg dat een bepaalde (etnische of culturele) groep gezien wordt als superieur aan andere groepen. De ecofeministische benadering leidt tot een zelfkritische houding ten aanzien van de bestaande machtsverhoudingen. Zo koppelen we de feministische bezorgdheid over sociale gelijkheid dan vooral aan ecologische rechtvaardigheid én integriteit. Niet alleen voor de witte vrouw.
En waar is de man in dit verhaal? Toch een belangrijke kanttekening in mijn gedachtengang: uiteraard streven niet alle mannen hegemonische vormen van masculiniteit na. Simpelweg omdat zij daartoe niet in staat zijn. Er ligt namelijk een inherente hiërarchie vast in die hegemoniale masculiniteit waar ook mannen onder lijden. En toch profiteren alle mannen van het sociale en economische systeem dat erdoor wordt gecreëerd.
Alle pogingen om het hoofd te bieden aan de klimaatcrisis moeten masculiniteit in de analyse opnemen en trachten hieraan nieuwe invullingen te geven
Onderzoek heeft aangetoond dat mannen minder duurzaam leven en een grotere koolstofvoetdruk hebben, minder bereid zijn om milieuvriendelijker te worden en meer geneigd zijn te vervallen in klimaatontkenning en ecomodernistische oplossingen toejuichen dan vrouwen. Zeg ik hiermee dat mannen een genetische voorbestemming hebben om grote vervuilers te zijn? Hoegenaamd niet. Ik toon wel aan op welke manier masculiniteit doorheen de geschiedenis van het kapitalisme vorm krijgt in lijn met dominantie en uitbuiting. Geen duidelijkere manier om dit aan te tonen dan te verwijzen naar hoe economische groei mannen onevenredig ten goede is gekomen. De loonkloof tussen mannen en vrouwen? Raden van bestuur waar overwegend mannen zetelen? De zeer ongelijke verdeling van zorgtaken?
Paradigma’s zoals degrowth botsen op enorme weerstand omwille van de verwevenheid van het patriarchaat en het groei-mantra
Welke rol is er dan voor de man weggelegd in het tot stand brengen van een nieuw paradigma, ver weg van de uitbuiting die zo karakteristiek is voor het huidig economisch model? Hoewel er al veel is gezegd over de oorsprong van economische groei en veel is geschreven over de onderdrukkende aard van patriarchale systemen, zowel op vrouwen als op het milieu, vind ik weinig terug over de effecten die al deze processen hebben op mannen. Ook lees ik weinig over waar mannen een rol kunnen spelen in onder andere de destabilisatie van heersende dichotomieën, het overwinnen van de grens tussen de gemonetariseerde economie (en de bijbehorende hiërarchie) en de onzichtbare economie van zorgarbeid en ook het voorstellen van alternatieve paradigma’s. Paradigma’s zoals degrowth botsen op enorme weerstand net omwille van de verwevenheid van het patriarchaat en het groei-mantra.
Die weerstand wortelt niet enkel in de vrees voor welvaartsverlies. In het opduiken van alternatieve economische modellen wordt ook een bedreiging gezien ten aanzien van mannen en hun plaats in de samenleving. En gezien het feit dat zij die zich het meest verzetten tegen een toekomst waar economische groei niet meer centraal staat waarschijnlijk degenen zijn die het meeste te verliezen hebben bij een economische transitie, is het van zeer groot belang om te begrijpen hoe hegemonische masculiniteit nu net werkt alvorens nieuwe modellen te ontwikkelen. De ezel en de steen, nietwaar?
Alle pogingen om het hoofd te bieden aan de klimaatcrisis en de daarmee samenhangende socio-ecologische transitie, moeten masculiniteit in de analyse opnemen en trachten hieraan nieuwe invullingen te geven. Anders is een strijd om meer gendergelijkheid, dit jaar onder de flauwe hashtag Break The Bias, niet meer dan een addendum. Welke gelijkheid streven we na? Meer van hetzelfde systeem verpakt als een geschenk met een grote, rode strik, aangeboden door mannen?
Soumaya Majdoub is onderzoeker aan de VUB en de Universitat de Barcelona School of Economics. Haar onderzoek ligt op het kruispunt van demografie, sociale geografie, politieke economie en ecologie, met een focus op de relatie tussen bevolkingsgroei en -druk, economische ontwikkeling en internationale migratie enerzijds en het politieke en publieke discours over migratie anderzijds.
Zij is de auteur van het essay ‘Consumeren als konijnen’ waarin zij het dominante narratief over overbevolking corrigeert en de aandacht verlegt naar de kern van het (klimaat)probleem: overconsumptie en de nood aan een paradigmashift. Tevens is zij de oprichter van Women In Urbanism.
*Hegemoniale mannelijkheid is een dominante vorm van mannelijkheid, waarbij femininiteit en andere vormen van masculiniteit ondergeschikt zijn aan deze overheersende masculiene norm.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier