‘Mannen moeten ruimte maken voor vrouwen’

‘Tenzij je een feministisch stedenbouwkundige expert bent, besef je niet dat bijna al onze ruimtes door en voor mannen gebouwd zijn. In de meeste ruimtes is de norm mannelijk. De ander, of de niet-man, past zich constant aan in die omgeving. Genderqueer en non-binaire personen voelen dit trouwens nog des te meer’, schrijft Jenna Boeve, een transgendervrouw die zich inzet voor de rechten van trans-, intersekse en non-binaire personen. In het voorjaar van 2022 was te zien in Taboe met Philippe Geubels

Iedere internationale vrouwendag daagt bij mij de vraag: zijn we er als vrouwen het afgelopen jaar of de afgelopen 5 à 10 jaar op vooruit gegaan? Dit is een vraag die niet zo makkelijk te beantwoorden is. Ik moet toegeven dat bouwvakkers niet meer fluiten, of datzelfde gratuite mopje over ‘de vrouw die de aandacht wel apprecieert’ minder wordt gebruikt op televisie en in onze verhalen. Integendeel, we krijgen steeds meer verhalen over vrouwen die grenzen mogen trekken, getuigen hoe moeilijk dat is en over mannen die begripvol die grenzen respecteren.

Door recente verhalen uit de horeca en het Hoger onderwijs, wordt nog maar eens bevestigd dat er een duidelijk verschil is tussen fictie en realiteit. In discussies met de mannen om me heen na deze gebeurtenissen, ben ik gechoqueerd hoe weinig zij kennen over de leefwereld van vrouwen. Hoe komt het dat we allemaal internationale vrouwendag vieren, maar als er weeral zware feiten bovenkomen, we toch nog altijd dat ongemakkelijk gesprek tussen de seksen hebben? Je ziet nergens beter dan in de openbare ruimte dat ongelijkheid en geweld blijven bestaan, ondanks dat niemand van slechte wil is. Als transgendervrouw heb ik beide levens geleid. Dit is wat ik mannen keer op keer vertel wanneer een vrouw wordt aangevallen.

Er is al een bewustzijn in de samenleving dat vrouwen beperkter zijn in het openbaar leven dan mannen, dat ze bepaalde straten of wijken mijden, minder deelnemen aan onderwijs, werk en het openbare leven. Alleen is dit bewustzijn slechts het begin want over de oorzaken vindt zelden een écht gesprek plaats. Girls don’t just wanna have fun, ze willen veilig zijn en een plaats in de wereld opeisen.

Als het niet vriendelijk kan, kan het niet

Veiligheid kunnen we bereiken als er twee zaken zijn voldaan. Ten eerste moet het risico beperkt worden. De kleine hoeveelheid mannen die effectief overgaat tot verkrachting en seksueel geweld, moet consequent veroordeeld en gestraft worden. Het zijn deze verhalen die we in de krant lezen en waar we verontwaardigd over zijn. Seksisme bestaat uit meer dan de zwaarste vormen van verkrachting en geweld. Iedere vrouw, echtgenote, dochter, moeder, kleindochter, grootmoeder heeft ervaring met kleinere overschrijdingen van onze grenzen: staren, grijnzen, kijken naar borsten of derrière, neerkijken op, niet uit de weg gaan… Ik weet vaak niet hoe ik hierop moet reageren. Reageer ik wel, dan geef ik hen de aandacht die ze willen (en het gesprek dat volgt is vaak nog kwetsender). Reageer ik niet, dan voel ik me dom en zwak.

Als je dan toch kenbaar wil maken dat je iemand ziet zitten, dan kan dat onder bepaalde voorwaarden. Wanneer je openingszin om de aandacht te krijgen, niet kan beginnen met iets vriendelijks zoals “hallo” of “excuseer”, dan is het grensoverschrijdend gedrag. Laat in het vervolg in ons gesprek tussen de seksen de redenering dat “er niets meer mag” maar achterwege. Dat ik hou van mannen betekent niet dat ze alles met me mogen doen. Ik hoop dat ze ook hetzelfde verwachten van vrouwen.

Veiligheid is een gevoel dat erkend moet worden

Zelfs als alle seksuele misdaden aangepakt worden, creëert dit nog geen veilige maatschappij. Onveiligheid voel je: je wordt alert, je ademhaling gaat wat sneller en je hoopt dat je zo snel mogelijk op je bestemming aankomt. Om veiligheid te garanderen, moeten we dit gevoel erkennen en respecteren. Heel wat clichés en stereotypes schilderen vrouwen af als overgevoelig, met neiging tot overdrijven. Wat bezielt mannen om in gesprekken als dit aan te geven dat de vrouw overdrijft? Daarna volgt vaak het ultiem argument: ‘ik wil enkel advocaat van de duivel spelen’. Dat is zeer ongepast. Ik voel vaak dat ik gevaar loop en weet dat ik het fysiek niet kan halen. Ook al is een van mijn leuzen in het leven dat ‘angst een slechte raadgever is’, val ik er soms ten prooi aan. Op dat moment heb ik troost nodig, geen excuus. Ik blijf hopen en geloven dat de meerderheid van de mannen wel de emotionele intelligentie heeft te luisteren.

Mannen wandelen ergens binnen alsof ze die plek zelf gebouwd hebben

Mensen voelen zich veilig wanneer ze merken dat ze erbij horen. Wanneer wat ze zeggen een plaats krijgt in de groep. Tenzij je een feministisch stedenbouwkundige expert bent, besef je niet dat bijna al onze ruimtes door en voor mannen gebouwd zijn. In de meeste ruimtes is de norm mannelijk. De ander, of de niet-man, past zich constant aan in die omgeving. Genderqueer en non-binaire personen voelen dit trouwens nog des te meer. Hoe kunnen onze gebouwen, pleinen, steden en de activiteiten die we er doen seksistisch zijn?

Geen beter voorbeeld dan de uitzondering om de regel te bevestigen. Toen begin oktober het queercafé Blond in Gent cismannen weerde op bepaalde feestjes, werd dit nationaal nieuws. Zij voelden dat zich uitgesloten door deze maatregel. Net diezelfde mensen begrijpen niet waarom ik niet mee uitga in de Gentse Overpoort of op Leuvense Oude Markt. In praktisch de helft van de cafés in Vlaanderen voel ik me niet thuis. Ik word heel de avond aangestaard en becommentarieerd. Ik wil ontspannen maar ik word ongewild de attractie van de avond. Mijn vrienden weten dat wanneer ze met mij weggaan, we bekeken, besproken en bespot worden. We spreken dan ook altijd af: samen uit, samen thuis. Niemand gaat naar een ander café, zonder de hele groep.

Wees gerust, er is een sociale regel die mij uitsluit op heel wat plaatsen.

‘At a dragshow men are not in charge’

Dit toont aan dat mannen het gewoon zijn nergens geweigerd te worden. De actie van Blond was voor heel wat feministische mannen een aanval. Gendergelijkheid betekent ook dat vrouwen en genderqueer personen ruimte moeten krijgen, dat ze ruimte mogen opeisen waar mannen eens niet de leiding hebben. Sommige plaatsen in onze maatschappij zouden door vrouwen ontworpen moeten worden, gericht op hoe zij zich bewegen in.

De volgende vraag is dan uiteraard welke ruimtes vrouwen nodig hebben? Wel, heel wat. Vrouwen hebben grotere nood aan gemeenschappelijke ruimtes in de openbare ruimte. Waar zien we het vaakst vrouwen samen? Op pleinen, openbare gebouwen, speelplaatsen, straatfeesten… Deze plaatsen ontstaan door de vele vrouwen als moeders, zorgverstrekkers en gemeenschapsvormers in de samenleving. Dit zijn ook rolpatronen die gerust ook mogen verdwijnen. Door deze rollen maken vrouwen meer en kortere verplaatsingen in de stad. Bovendien ook meer verspreid over de dag. Bij een vrouwvriendelijker ontwerp van een stad zijn deze meer verweven en met elkaar verbonden.

In mijn genderbabbels met mannen stel ik hen telkens één vraag: “Doe jij het ook? Kijken naar vrouwen, zeggen dat ze overdrijven en je aangevallen voelen wanneer er plaatsen zijn waar je niet de norm bent.” De meeste mensen begrijpen niet dat voor gelijkheid mannen ruimte moeten maken voor vrouwen. Het is één ding om mee te scanderen, maar een heel ander om actief mee te veranderen. Gelukkig merk ik dat steeds meer en meer mannen dit kunnen. Zij beseffen meestal dat ze zo zelf ook meer ruimte hebben. Vandaag vieren we Internationale Vrouwendag, maar de bevrijding van de vrouw gaat hand in hand met die van de man.