Hoe vertel je je grootouders dat ze niet meer zelfstandig kunnen wonen? ‘Spreek vanuit je eigen bezorgdheden’

Het gesprek aangaan wanneer een zorgbehoevend familielid niet langer in staat is om veilig alleen thuis te wonen, is delicaat. Dat ontdekte Yasemin (28) toen ze haar oma probeerde te overtuigen om naar een serviceflat te verhuizen. Klinisch psycholoog en gerontoloog Charlotte Brys legt uit hoe je best met zo’n situatie omgaat. 

Yasemin: “Enkele jaren geleden verhuisde mijn grootmoeder van Turkije naar België zodat ze dichter bij ons kon zijn. Omdat haar gezondheid achteruitgaat en ze alsnog te ver weg woont om snel langs te kunnen gaan, wilden we haar graag naar een serviceflat bij ons in de buurt verhuizen waar ze in het oog gehouden en verzorgd zou kunnen worden. Inmiddels is ze 96 jaar, en toen ze een tijdje geleden gevallen was, heeft ze twee uur op de grond gelegen omdat er niemand in de buurt was. Toen we met haar in gesprek gingen, werd ze heel kwaad en emotioneel. In de Turkse cultuur nemen we onze ouders en grootouders normaal gezien in huis wanneer ze ouder worden, maar zowel ik als mijn man zijn te weinig thuis door onze drukke jobs. Omdat ze weigert om naar een serviceflat te verhuizen, hebben we een voltijdse hulp aangenomen, maar dat is geen langetermijnoplossing. Ik wil nog eens proberen om er met haar over te praten, maar ze blijft heel boos en teleurgesteld. Ik weet niet goed hoe ik het anders kan aanpakken.”

Charlotte Brys is klinisch psycholoog en gerontoloog. Hoewel dit soort gesprekken allesbehalve evident is, zijn er enkele zaken die leiden tot een vlottere communicatie.

Brys: “Wat sowieso belangrijk is om te onderstrepen: de ene oudere is de andere niet. Het is heel moeilijk om een handleiding mee te geven, aangezien sommige mensen heel open dit gesprek aangaan en misschien ook zelf al bezig zijn met dit vraagstuk, voor mocht er ooit iets met hen gebeuren, terwijl dit voor anderen heel erg hard kan binnenkomen. Bij die laatste groep leidt dit soort gesprekken vaak tot spanningen omdat het voor de kinderen een kwestie v an veiligheid is, terwijl het voor de ouder of grootouder over zelfstandigheid en het verliezen daarvan gaat. Omdat elke partij zijn eigen belangen verdedigt, kan dit leiden tot een conflict.”

Hoe ontmijn je zo’n situatie het best? “Door het gesprek open te trekken. Wat zit er achter de reactie van je (groot)ouder? Wat maakt de grootmoeder hier zo boos en teleurgesteld? Welke betekenis geeft zij aan verhuizen naar een serviceflat? Wat zijn haar noden? Die bewustwording is heel belangrijk: waarom reageert iemand zo heftig? Dat is immers vaak omdat mensen hun toekomst met bepaalde beelden en ideeën gaan invullen. Ze denken hun zelfredzaamheid en beslissingsrecht te verliezen – geen onbelangrijke behoeften. Probeer je als kind daarom eens voor te stellen hoe jij je zou voelen als er ineens zoiets indringends zou veranderen. Erken en benoem de gevoelens die hiermee gepaard gaan: kwaadheid, verdriet, frustratie… Voer hier eerst een gesprek over vooraleer je meteen naar praktische oplossingen gaat zoeken. Spreek vanuit je eigen bezorgdheden zodat je (groot)ouder ook jouw situatie begrijpt. De kleindochter is bezorgd omwille van onveilige situaties en mag dit ook uitspreken. Samen kunnen ze op zoek gaan naar mogelijke antwoorden. De westerse manier van samenleven maakt dat er minder vlot kan ingespeeld worden op (zorg)noden bij de oudere generatie. Er is niet altijd de nodige tijd en ruimte, gezien het drukke bestaan met de vele taken en rollen die op ons rusten.

Praat met elkaar, niet naast elkaar. Dit geldt natuurlijk enkel wanneer deze oudere nog wilsbekwaam is. Bij vergevorderde dementie bijvoorbeeld kan een dergelijk gesprek niet meer aangegaan worden.”

Wanneer is het kantelpunt bereikt en kan een persoon niet meer zelfstandig wonen?

“Binnen de gerontologie stellen we dat dit gebeurt wanneer voorspelbare zorg onvoorspelbare zorg wordt. Is er een groot valrisico of zijn er andere fysieke problemen? Het is belangrijk om te benoemen wat deze onzekerheid met jou als (klein)kind doet, namelijk dat je niet langer met een gerust hart thuis zit. Het gaat in de eerste plaats over iemands gezondheid, niet over de leeftijd. Ik heb een cliënt van 96 jaar die perfect alleen thuis kan blijven wonen, met gepaste ondersteuning voor voorspelbare zorgnoden.”

Wanneer begin je er best over te praten?

“Het is eigenlijk een thema dat je best bespreekt met je familie voor het aan de orde is. Zodra er bepaalde lichamelijke klachten zijn bijvoorbeeld. Hoe verwacht je dat de gezondheid gaat evolueren? Als gerontoloog praat ik hier al heel erg lang met mijn ouders over. Zo weet je wat de ander denkt, zonder dat je daar op dat moment gevolg aan moet geven. Sommige ouderen durven namelijk niet om hulp te vragen, omdat ze bang zijn voor de gevolgen als ze kwetsbaarheden tonen. Een vroegtijdige woonplanning is in ieders voordeel. Zo kun je als oudere ook zelf de touwtjes in handen nemen, in plaats van gedwongen een beslissing te moeten ondergaan. Laat dit artikel misschien de aanleiding zijn om het er eens met elkaar over te hebben?” (lacht)

Wat zijn de mogelijkheden?

“Serviceflats of woonzorgcentra zijn heus niet de enige oplossingen. Zo kun je het ouderlijk huis laten aanpassen om zo lang mogelijk in je vertrouwde omgeving te wonen, of op zoek gaan naar alternatieve woonprojecten. Er is heel veel mogelijk vandaag, van ondersteuning door verpleging en ergotherapeuten tot domotica die thuis wonen veiliger maken. Vergeet niet om je ouder hierbij te betrekken als je alternatieven bekijkt. Of waarom zou je als ouder niet eens zelf initiatief nemen en opzoeken welke alternatieven er op de markt zijn?”

Wat als het conflict blijft aanhouden?

“Je kunt er een externe partij bij betrekken. Er bestaan hiervoor speciale casemanagers, maar ook je huisarts of een psycholoog kan helpen de communicatie onderling te verbeteren.”

Hoe leg je als oudere je kinderen uit dat je niet klaar bent voor dit gesprek?

“Het gaat om een rouwproces: je rouwt om het verlies van je zelfstandigheid. Durf daarvoor de ruimte te nemen en te vragen. Zoek een vertrouwenspersoon om je hart bij te luchten, zodat je jezelf de vraag kunt voorleggen: wat wil ik zelf? Hoe vroeger je jezelf die vraag stelt, hoe meer je erbij te winnen hebt. Pols eens bij vrienden en kennissen wat hun plannen zijn. Wie weet kom je wel samen tot een oplossing? Als ik later oud ben, zie ik me bijvoorbeeld wel leven tussen leeftijdsgenoten en iets jongere mensen. Een vorm van samen op kot gaan, als het ware.”