Tussen donderdraak en democratie

‘Druk Yul’ heet Bhutan in de plaatselijke taal : het land van de donderdraak. Na lang isolement zoekt de kleine Himalayastaat nu een evenwicht tussen traditie en moderniteit, met speciale aandacht voor milieu en biodiversiteit. Een exclusief interview met Hare Majesteit Ashi Dorji Wangmo Wangchuk, koningin-moeder van Bhutan.

Ze is frêle en praat met zachte stem, maar wat mij vooral charmeert aan de koningin van Bhutan is de curieuze mengeling van no-nonsenseaanpak en zenboeddhistische inspiratie die ook blijkt uit haar boek Treasures of the Thunder Dragon, een mix van persoonlijke memoires, geschiedenis, folklore en reisverhaal. Spreken over ‘de’ koningin van Bhutan is overigens een misleidende voorstelling van de feiten. Jigme Singye Wangchuck, de vierde monarch van Bhutan, trouwde namelijk met vier zussen uit een vooraanstaand geslacht, volgens ingewijden om te voorkomen dat drie schoonbroers aanspraak zouden maken op belangrijke posities in het land. Van de vier koningin-moeders is Ashi Dorji Wangmo Wangchuck (55) de oudste en zelf heeft ze twee kinderen. Maar de huidige koning, Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, aan wie ze in het gesprek soms refereert als our son, is de zoon van een van haar zussen.

Dat Hare Majesteit een bezoek bracht aan Europa, heeft alles te maken met de promotie van haar Tarayana Foundation, een bundeling van initiatieven waarmee zij de levenskwaliteit van haar landgenoten in afgelegen rurale gebieden wil verbeteren. Ambassadeur van de Tarayana Foundation is de Belgische professor dr. Gunter Pauli (zie Inzicht p. 22), specialist in het ontwerpen van zakenmodellen voor duurzame economische ontwikkeling.

Kunt u wat meer vertellen over de werking van de Tarayana Foundation ?

H. M. Ashi Dorji Wangmo Wangchuck : Een van de problemen van mijn land is dat jonge mensen hun dorpen verlaten en naar de hoofdstad trekken om hun geluk te beproeven. Dat zorgt niet alleen voor een leegloop van het platteland en een overbevolking in de hoofdstad Thimphu, maar zo geraken de jongeren ook hun sociale netwerken kwijt zodat ze kwetsbaarder worden voor verlokkingen als drugsgebruik. De Tarayana Foundation is dan ook gericht op de holistische ontwikkeling van de bevolking in de meest afgelegen gebieden, zij die het minst voordeel hebben van de moderne technologie. Huisvesting is prioritair, maar we zijn ook actief in de gezondheidszorg, we geven studiebeurzen en zoeken middelen om de landelijke bevolking te verzekeren van een inkomen door het ondersteunen van traditionele ambachten : het weven van zijde, pottenbakken, houtbewerking.

Hoe combineert Bhutan moderne technologie met eeuwenoude tradities ?

Het is een moeilijk evenwicht, dat geef ik grif toe. Moderniteit zorgt voor zoveel distractie, het leidt mensen af van spiritualiteit en traditie. Tot voor kort was boeddhisme de staatsgodsdienst, maar sinds de introductie van de grondwet zijn we een seculiere staat. Dat neemt niet weg dat de monniken nog altijd een grote rol spelen in het behoud van de waarden van het boeddhisme. We beleven spiritualiteit op dagelijkse basis, overal vind je altaren, ook in onze huizen. Er zijn wetten die de traditionele architectuur voor zowel openbare als privégebouwen verplicht maken, alsook het dragen van de traditionele klederdracht in het publiek.

Hoe valt spiritualiteit te rijmen met Amerikaanse tv-series ?

Sinds 1999 hebben we televisie en internet. Dat heeft een enorme ommekeer veroorzaakt in het land, in positieve en in negatieve zin. Het internet heeft ons uit ons isolement gehaald, het heeft ook een grote educatieve waarde. Over televisie ben ik zelf minder enthousiast, omdat die een grote invloed heeft op onze jeugd, die zo in contact komt met allerlei dingen die vreemd zijn aan onze levensinstelling. En de productiviteit lijdt eronder, dat was bijvoorbeeld zeer duidelijk tijdens de Wereldcup Voetbal.

U bent zeer begaan met milieuzorg en biodiversiteit. Ligt dat in het verlengde van de boeddhistische filosofie ?

Absoluut. Grote delen van het land – grotten, wouden, rivieren – zijn heilig en daardoor beschermd gebied. Dat komt het milieu alleen maar ten goede ; 81 procent van het land is beschermd natuurgebied, met wildcorridors waarlangs zeldzame dieren hun trek naar India kunnen maken. De grondwet schrijft trouwens voor dat 60 procent van het landoppervlak woud moet blijven. Wat we hebben beschermen we heel, heel zorgvuldig. Ons beperkte grondgebied in acht genomen, zijn we het land met de grootste biodiversiteit ter wereld.

Beperkt u daarom het aantal toeristen aan uw land ?

De nieuwe politiek ten aanzien van het toerisme is het optrekken van het aantal bezoekers tot zo’n 100.000 per jaar. Belangrijker dan het aantal is de regel dat elke bezoeker 200 dollar per dag uitgeeft. Dat is geen verblijftaks, het slaat op accommodatie, eten, vervoer, gidsen. Wat we willen voorkomen is dat het land overrompeld wordt door massatoerisme. We hopen een echt geïnteresseerd publiek aan te trekken dat respect heeft voor onze cultuur en tradities.

Een publiek van niet-rokers.

Bhutan is een niet-rokersland, zo staat het in de grondwet. Daar ging een geanimeerd debat aan vooraf : het Hogerhuis vond dat het een individuele keuze moest zijn, maar het Lagerhuis haalde het. Persoonlijk vind ik het een goede zaak, het komt de gezondheid van onze jeugd ten goede. Voor oudere mensen die gewend zijn te roken, is het natuurlijk hard. Zij kunnen binnenshuis roken, maar de invoer van tabak is zeer beperkt en zwaar belast.

Je kunt ook maar beter geen plasticzakken laten rondslingeren in Bhutan.

Onze regering heeft plastic verboden, maar ik moet toegeven dat het niet zo’n succes is. Mensen hebben plastic nodig, alleen is het niet afbreekbaar en zeer vervuilend. Tijdens deze Europese missie ga ik in Novara (Italië) de grootste fabriek van bioplastic bezoeken. Bioplastic op basis van landbouwafval. Ik hoop dat we die technologie in Bhutan kunnen introduceren. We zijn een klein land waarin we dat soort dingen redelijk gemakkelijk kunnen implementeren. Op die manier kunnen we misschien een voorbeeld zijn voor andere landen.

Is het gebruikelijk in Bhutan dat een koningin zich zo persoonlijk inzet voor maatschappelijke projecten ?

Zeker. Toen ik jonger was en het fysiek aankon, heb ik een lange voettocht door mijn land ondernomen, zoveel mogelijk incognito, tot in de verste uithoeken. Soms was het zwaar, we hebben het hier over dorpen op 5000 meter hoogte. Op een van mijn trekkings had ik maar twee assistentes meegenomen, de jonge vrouwen die mij ook nu begeleiden. We droegen onze spullen in een rugzak, hebben één keer zelfs in openlucht geslapen. Maar meestal deden we een beroep op de gastvrijheid van de dorpelingen. Geen betere manier om de noden van de bevolking te leren kennen. Zoals u weet heeft Z. M de Vierde Koning vier echtgenotes. Onder zussen hebben wij de taken verdeeld, volgens onze persoonlijke interesses en om efficiënter te kunnen werken. Als voorzitster van de Tara-yana Foundation bekommer ik mij vooral om de levenskwaliteit van de rurale bevolking. Mijn jongere zus houdt zich bezig met jeugdproblematiek, de rehabilitatie van jonge drugsverslaafden bijvoorbeeld, de derde in leeftijd is begaan met het behoud van traditionele architectuur en ambachten en de organisatie van de boeddhistische nonnen. Mijn jongste zus engageert zich voor vrouwenrechten en de problematiek van huiselijk geweld.

Zal de huidige Vijfde Koning ook meerdere echtgenotes hebben ?

(lachje) Nee, dat was een voorrecht van zijn vader. De Vijfde Koning zal maar één vrouw hebben. Most definitely.

Hoe reageerde de bevolking op de invoering van democratie ?

Pragmatisch. Het was dan ook een heel geleidelijk proces. De Vierde Koning was pas 16 toen hij zijn vroeggestorven vader als absolute monarch opvolgde en na drie jaar regeren kwam hij al tot het besluit dat voor zijn onderdanen het Bruto Nationaal Geluk belangrijker was dan het Bruto Nationaal Product. Vanaf 1981 heeft hij gewerkt aan de decentralisatie van de macht door eerst de verschillende districten en daarna de dorpen meer zeggenschap te geven in het bestuur. Al heel jong was hij ervan overtuigd dat democratie de beste bestuursvorm was. Er zijn goede en slechte koningen en hij wilde niet dat zijn onderdanen afhankelijk waren van de persoonlijkheid van toekomstige monarchen. In 2006 was de grondwet een feit. Wat er goed aan is, is dat ze niet is ontstaan in een periode van opstand en dus ook niet beïnvloed is door de politieke agenda van wie aan de macht kwam. Toen de Vierde Koning zijn troonsafstand aankondigde, reageerde de bevolking zeer emotioneel, de mensen hadden het gevoel in de steek gelaten te worden. Hij was ook nog jong toen hij aftrad, 51 pas. Nu neemt hij niet meer actief deel aan het bestuur, hij is het geweten van het land. En ik ben ervan overtuigd dat de Vijfde Koning een waardige opvolger is. Hij heeft in de VS en in Oxford gestudeerd en ook hij streeft naar een evenwicht tussen tradities en moderniteit.

Wat verwacht u van deze Europese missie ?

Moeilijk te zeggen, België is pas de eerste etappe. Ik kom naar Europa op uitnodiging van Dr. Pauli. Ik ontmoette hem tijdens de Wereldtentoonstelling in Hannover, waar ik onder de indruk was van zijn model voor het gebruik van bamboe als hernieuwbare bron van energie. Op deze reis bezoek ik onder andere ook een ecodorp in Zweden en ontmoet ik de uitvinder van het Humdingerconcept voor windenergie dat we in Bhutan willen invoeren. Ik hoop ook interesse te vinden voor een exclusieve lijn van avondkledij in traditioneel handgeweven zijde. Die wordt geoogst volgens onze boeddhistische overtuiging, zonder de zijdepop te doden, zodat de rups tot vlinder kan uitgroeien. Dat maakt het productieproces langer en de productie kleiner, maar we zien dat niet als een opoffering, wel als een betere manier om met de dingen om te gaan. Aan de rok die ik nu aanheb, heeft een vrouw een jaar lang gewerkt. Als een groot modehuis beslist om de stoffen te gebruiken, bezorgen ze werk en een inkomen aan dorpelingen. Op onze manier kunnen we natuurlijk geen tonnen zijde produceren. Maar wie daar gevoelig voor is, merkt dat er iets speciaals uitgaat van een stof waarvoor geen dier moest lijden, zelfs geen rups : schoonheid, energie, leven.

Treasures of the Thunder Dragon, A portrait of Bhutan. Door Ashi Dorji Wangmo Wangchuck, Penguin/Viking, 212 p., 8,87 euro.ISBN 9780670999019.

Door Linda Asselbergs – Portret Saskia Vanderstichele

“Wat we hebben, beschermen we heel zorgvuldig. Ons beperkte grondgebied in acht genomen, zijn we het land met de grootste biodiversiteit ter wereld.”

“Met de regel dat elke toerist 200 dollar per dag moet spenderen, willen we voorkomen dat het land overrompeld wordt door massatoerisme.”

De staatsfilosofie van het ‘Bruto Nationaal Geluk’ schrijft voor dat materiële welstand niet alles is en moet gepaard gaan met respect voor milieu, eigen tradities en cultuur.