Hij bedacht watervallen onder een brug, kamers vol mist, musea vol zon en spiegelinstallaties en krijgt daar constant kunstprijzen voor. Maar het jongste project van lichtkunstenaar Olafur Eliasson is klein en bedoeld om elke dag mee te dragen : een zonnelampje. Er werden er al 160.000 verkocht.
De eerste keer dat ik werk van Olafur Eliasson zag, was in een chique omgeving : in de etalage van de Louis Vuittonwinkel op de Champs Elysées in Parijs. De koperkleurige spiegellamp viel op – zelfs in de lichtstad. Bleek de man met de ingewikkelde naam een gerenommeerde kunstenaar te zijn die in 2003 een zon liet schijnen in Tate Modern. Zijn naam bleef hangen en toen ik enkele jaren later zijn Starbricklamp voorgesteld zag worden tijdens de Meubelbeurs van Milaan ging het belletje weer rinkelen. Net als vorig jaar op de Architectuurbiënnale in Venetië, toen daar kleine gele plasticzonnen met zijn naam erop om de hals van bezoekende architecten bengelden. Die lampjes heten Little Sun en ze zijn zowel in kleine kiosken in Afrika te koop als op het net en in museumwinkels over de hele wereld. Sinds enkele weken ook in die van Grand-Hornu bij Bergen. Eindelijk de ideale aanleiding om naar de studio van Olafur Eliasson in Berlijn te bellen.
Hoe loopt Little Sun intussen ?
Olafur Eliasson : Ongelooflijk goed. Ze zijn zestien maanden geleden gelanceerd, intussen werken er tien mensen fulltime voor het project hier in Berlijn, en nog eens drie mensen reizen in Afrika rond om het project voor te stellen. We hebben er op dit moment 200.000 van geproduceerd, 160.000 zijn al verkocht, waarvan een kwart in landen waar geen elektriciteit is. Daar ben ik blij mee en trots op.
Kosten de lampjes over de hele wereld evenveel ?
Nee, hier betalen we twintig euro. De winst die we daarmee maken, gebruiken we om ze ter beschikking te stellen op plekken waar geen elektriciteit is. Daar is onze concurrent de kerosineleverancier. Onze lokale prijs moet tien keer goedkoper zijn dan die olieprijs om mensen te kunnen overtuigen. Dus dat wil zeggen dat we in Afrika verkopen tegen acht euro of zo. We geven niets weg, maar we voeren in en verkopen aan winkeliers. We werken in fases. Eerst verkopen we tegen een extreem gesubsidieerde prijs, dus onder de productieprijs, met geld van de winst uit de on-gridmarkt, het gebied dat elektriciteit heeft. Na een tijdje verkopen we de lamp tegen productieprijs, maar we zorgen wel dat winkelier en importeur nog winst maken. Die lokale winsten zijn extreem belangrijk.
Dus Little Sun is ook een businessplan ?
Ja, we willen de Little Suns niet gratis weggeven, want dan gaat de lokale winkelier failliet. Zomaar hulp dumpen, is niet altijd een duurzame oplossing. Maar een lokaal micro-gefinancierd project opbouwen met lokale winsten kan dat wel zijn.
Waarom is licht eigenlijk belangrijk voor mensen ?
Licht creëren heeft functionele én spirituele gevolgen. De Little Sun heeft makkelijk te begrijpen instanteffecten. Je kunt je winkeltje langer openhouden als je licht hebt, dus je kun meer geld verdienen en het leven van je familie verbeteren. Of je kunt je huiswerk maken ’s avonds. In Afrika moeten veel kinderen overdag de ouders helpen, ze kunnen pas ’s avonds aan hun huiswerk beginnen. Dat doen ze in het beste geval bij maanlicht, wat niet erg praktisch is op een bewolkte avond. Dat bedoel ik niet als grap, ik ben heel erg serieus. Anders zitten ze naast een vervuilende kerosinelamp, waar je in twee uur het equivalent inademt van veertig sigaretten. Dan is zo’n zonnelamp een grote verbetering.
Licht is als een kampvuur, daar verzamelen mensen zich rond, ook in huis. Je energie in handen houden, geeft bovendien een krachtig gevoel. Het gaat over energierijkdom. Dat geeft kracht en een sterke onafhankelijkheid, vooral op plekken waar energievoorziening erg gecentraliseerd en soms onvoorspelbaar is. Het is letterlijke empowerment.
Nog een voordeel : een kind dat nu zijn of haar huiswerk maakt bij een zonne-energielampje, zal later sneller geneigd zijn een beroep te doen op hernieuwbare energiebronnen. Over tien of twintig jaar kan dat een grote impact hebben. Daar werken we aan : hoe maak je energie tastbaar ? Energie is zo’n abstract gegeven.
Dat geldt toch ook in Europa ?
Absoluut. Mensen doen begrijpen wat energie precies is, is een globale uitdaging. De meeste lampjes die we in de on-grid-wereld verkopen zijn een soort wig, een voet tussen de deur om te begrijpen wat alternatieve energie is. Ik gebruik Little Sun elke avond wanneer ik mijn dochter een verhaaltje voorlees. We bespreken dan waar het licht die dag vandaan komt. Gisteren was dat uit de tuin, eergisteren had ik de zon meegebracht vanuit Londen. Dus voor haar, en voor mij ook, is het een manier om te begrijpen wat dat licht is.
Energie is een abstract begrip, dat is licht toch ook ?
Ja, licht is extreem moeilijk uit te leggen, maar ook extreem fascinerend. Licht is enkel zichtbaar als het op iets valt. We beschrijven licht meestal via datgene waar het op valt. We spreken zelden over het licht zelf, dat reist door de ruimte. Dat is iets waar ik in mijn kunstwerken constant mee bezig ben : ligt de kwaliteit van licht misschien niet meer in je perceptie dan in het licht zelf ?
Wie naar een kunstwerk kijkt, van de Vlaamse Primitieven of zo, vindt het normaal dat het een unieke ervaring is. Dat jij er anders naar kijkt dan ik, maar dat mijn ervaring daarom niet slechter is dan de jouwe, dat is een interessant fenomeen. Kunst is een domein met enorm veel diversiteit. Nog interessanter is dat we die diversiteit ook probleemloos tolereren. In de rest van de samenleving vinden we een verschil contraproductief. Kunst heeft zowel die enkelvoudigheid als een meervoudigheid in zich.
ALLEMAAL ZONNETJES
De zon is van niemand in het bijzonder, ze is van iedereen. Dat brengt eenheid : als we willen, kan iedereen er zoveel van gebruiken als hij wil. Bovendien geeft ze ons aan waar we staan. We weten hoe laat het is, welk seizoen,… Het is niet eens symbolisch, maar letterlijk : de zon is een manier om te weten dat we hier echt zijn. Dat gaat over ons bestaan. Daarom hou ik van het idee dat we allemaal little suns zijn. Dat we allemaal energie meedragen. In de westerse wereld is dat een ongewone gedachte, maar in Pakistan of India is dat een doodnormaal idee.
Kijk, ik heb een fundamenteel vertrouwen in mensen. En ik geloof in samenwerkingen. In samen bestaan. Het gevoel om ergens bij te horen, is een van de sterkste gevoelens die er zijn. Dat sociale aspect is belangrijk bij Little Sun.
U onderzoekt de psychologische effecten van licht in uw kunstwerken. Hoe hebt u die bevindingen vertaald in Little Sun ?
De kwaliteit van dit lampje is dezelfde als eender welk kunstwerk van mij. Kunst is interessant omdat het niet alleen gaat over hoe iets werkt, maar ook over waarom iets werkt. Dat wilde ik hier ook. Bovendien had ik nog twee andere uitdagingen. Ik concurreer met de olie-industrie, dus het moest goedkoop. Elke lamp mocht maximaal vijf dollar kosten. Even belangrijk was dat de Little Sun gedragen moet worden. En dus moet het iets zijn om trots op te zijn. Als een jonge moeder van 22 jaar denkt dat haar buur het ding lelijk of belachelijk vindt, of als er een stigma aankleeft dat zegt “ik heb geen elektriciteit”, dan werkt het niet. Dan zal die vrouw het niet gebruiken, zelfs niet als haar kinderen licht nodig hebben. Het moet even begeerlijk zijn als een handtas van Prada. Als je een jonge moeder bent die naar de markt gaat, dan moet het aanvoelen alsof je een juweel draagt. Het gaat over zelfvertrouwen. Ook dat is een universeel gegeven : niemand wil er belachelijk uitzien.
Dit project zou nooit mogelijk geweest zijn mocht de technologie niet bestaan ?
Nee. Ik heb samen met ingenieur Frederik Ottesen de beste panelen en ledlampjes gezocht. Die zijn nog maar drie jaar goedkoop genoeg om te kunnen concurreren tegen kerosineprijzen.
Volgt u de evoluties in de lichtindustrie van nabij ?
Zeker. Maar ook andere technologie. Het volgende project van Little Sun zal een oplader voor mobiele telefoons worden. Die zijn extreem belangrijk in gebieden waar weinig elektriciteit is. Om te kunnen communiceren, maar ook om te bankieren bijvoorbeeld. Mobiele telefoons opladen, doet de economie groeien. We lanceren de lader in februari.
Little Sun is voor het eerst te koop in België, in de museumwinkel van Grand-Hornu in Bergen. Maar ook online te bestellen via www.littlesun.com
DOOR LEEN CREVE
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
