Les misérables

In 2011 was het een stuk op de site van Le Monde. Een onderzoek van de Franse professor Claudia Senik, geschreven in het Engels, met de titel The French Unhappiness Puzzle : the Cultural Dimension of Happiness. Het ging onopgemerkt voorbij. In maart 2013 werd het thema overgenomen door TheObserver, die titelde dat de Fransen gloomy waren omdat het in hun cultuur zit. En diezelfde week wijdde ook The New Yorker een artikel aan het verschijnsel : Glad to Be Unhappy : The French Case.

Senik had na een diepgaand Europees onderzoek de Franse paradox geformuleerd : de rijkdom en welvaart van Frankrijk vertalen zich niet in een gevoel van welbehagen. Goede scholen en gezondheidszorg, een genereuze verzorgingsstaat, een boeiend intellectueel leven, en toch… Brengt dat de bevolking bonheur ? Mais non. Malaise en melancholie zijn hun deel. Simpeler gezegd : de Fransen hebben alles om gelukkig te zijn, en toch zijn ze het niet.

Op een gelukschaal van 0 tot 10, scoren Europeanen gemiddeld 7,6. De Fransen zijn ondermaats met 7,2. In Europa doet alleen Portugal slechter met 6,8. Wij zitten min of meer goed met 7,7 en Denemarken ziet het rozig met 8,3. En die slechte score hebben de Fransen al sinds de jaren zeventig. Zelfs al ze emigreren, blijven ze in hun ongeluk hangen, stelde Senik vast, en zijn ze gemiddeld twintig procent minder gelukkig dan de hen omringende bevolking.

Andere cijfers kwamen boven. Uit een recente poll van Gallup bleek dat de Fransen het komende jaar donkerder inschatten dan de Irakezen en Afghanen. Zelfmoordcijfers zijn schrikwekkend hoog in Frankrijk, meldde de Wereldgezondheidsorganisatie. Zelfdoding is de tweede doodsoorzaak bij 15- tot 44-jarigen, na auto-ongelukken ; en de eerste doodsoorzaak bij de groep van dertigers.

Senik wilde weten waarom haar landgenoten het leven zo negatief bekijken. Ze haalt enkele omstandigheden aan die een verklaring zouden kunnen zijn, maar helemaal sluitend wordt de theorie nooit. Ze heeft het over de kwalitatief hoogstaande maar weinig motiverende scholen die je de indruk geven een totale mislukking te zijn, of toch op zijn minst een saaie middelmaat, als je niet tot de top vijf van best presterende studenten behoort. Ze beschrijft een gevoel van isolement en teleurstelling in een wereld waar Engels de belangrijkste taal is geworden. Ze tekent het beeld van een maatschappij die blijft vasthouden aan vervlogen idealen van de Revolutie en de Verlichting, van een trots land dat zichzelf als groots ziet en dan teleurgesteld wordt omdat de realiteit anders is.

Misschien ligt het aan de taal, vraagt Richard Brody zich af in The New Yorker. Misschien voelen de Fransen het wel, maar ontbreekt het hen aan woorden om dat geluk te beschrijven. Een Fransman met een tekort aan woorden heb ik nog nooit ontmoet, maar er zit iets in : happy is een springerig speels woord en heureux lijkt een zware existentiële toestand. Brody besluit dat de Fransen gewoon te graag leuteren en hun geluk platpraten. “Retorisch pessimisme zou wel eens hun belangrijkste verwezenlijking kunnen zijn”, zegt hij. “Iedereen die het land bezocht heeft, weet dat ze eindeloos kunnen converseren.”

Ps. Dit nummer kreeg een nieuwe lay-out. We hopen dat u er gelukkig van wordt.

door Lene Kemps

“Fransen behoren tot de ongelukkigste mensen van de planeet. Prestigeverlies in de wereld en het schoolsysteem zorgen voor een gevoel van mislukking”