KUNST = allemaal rare dingen

Nee, kindercultuur stopt niet bij K3. Met de juiste, pittige smaakmaker ontvlamt een kinderhart nog altijd voor de wondere wereld van Picasso, Rubens of Magritte. En die smaakmakers zijn er. Meer dan ooit. Want kunsteducatie blijkt anno 2004 een vlag die verrassend veel ladingen dekt.

‘ Art Basics for Children / ABC vzw’, 25 september : feestelijke opening van ‘Medialab / ABC-studio’ in ‘De Fabriek’, het toekomstige ‘ABC-huis’. Gezinnen met kinderen vanaf 5 jaar zijn er welkom vanaf 13 u. Jollystraat 125, 1030 Schaarbeek, www.abc-web.be

‘Rasa’, ‘Kunst is allemaal rare dingen’ is een van de kinderuitspraken in ‘Buiten de lijnen’, de publicatie verscheen naar aanleiding van tien jaar RASA, www.rasa.be

Een overzicht van het educatieve aanbod van musea biedt de website van ‘Openbaar Kunstbezit Vlaanderen’ : www.tento.be. Uitgebreide info ook op www.cultuurnet.be

Info over ‘Dada’ op www.plinternet.nl of bij Lotte Vandeweerdt op 09-227 53 25.

Nerveus gegiechel, gestomp, enthousiast gefluister… Nog even wachten tot de laatste ouders zich rond de kinderen hebben geschaard, en dan… “Beste aanwezigen, wij heten u welkom op onze versi… euh, vernissage !” Het is vrijdagavond, de feestelijke afsluiting van een week geklidder, gekladder en kunstzinnig gefilosofeer in het Gentse Smak tijdens het zomerkunstkamp ArtiChoque. Kinderen tronen er hun ouders mee van het ene creatieve wapenfeit naar het andere. En op tafeltjes staan hapjes en drankjes, zoals het een echte vernissage betaamt. Een hartverwarmende aanblik.

Het heeft iets weg van Davids dappere strijd tegen Goliath : kunsteducatie die moet opboksen tegen entertainmentreuzen als Studio 100, Disney, Pokémon of de elfendertigste gameconsole. Een avond De Drie Biggetjes met Karen, Kristel en Kathleen of liever een bezoekje aan het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst, gesaust met educatief verantwoorde doe- en denkopdrachten ? Tja…

“En toch zie ik het niet meer zo zwart-wit als vroeger”, verzekert Gerhard Jäger, die een kleine tien jaar geleden Art Basics for Children/ABC vzw oprichtte. “Het kan voor mijn part allebei. Ik heb vertrouwen in kinderen. Ze te veel willen sturen, werkt niet. Mijn zoon van tien wou onlangs de kaarten verzamelen van de nieuwste televisierage. Ik verbood het hem niet, maar hij moest ze wel met zijn eigen spaarcentjes kopen. Uiteindelijk kwam hij me vertellen dat hij er iets op gevonden had : de kaarten zelf zo goed mogelijk namaken. Echt trots was ik.”

Geen kunstlesjes

De Oostenrijker belandde een dik decennium geleden in Brussel, en spreekt met een bevlogenheid die in het begin niet makkelijk te volgen is, maar al vlug aanstekelijk werkt. Zijn passie voor boeken en het prille vaderschap inspireerden hem tot het concrete project ABC : een kunstlaboratorium dat werkt aan de uitbouw van een uitgebreide collectie boeken, kwaliteitsvol speelgoed, themapakketten en multimedia over vooral visuele kunsten en architectuur. Met dat materiaal bouwt ABC interactieve tentoonstellingsparcours of studio’s die kinderen een zintuiglijke en associatieve beleving moeten garanderen : Stonehenge nabouwen, animatiefilmpjes maken, oosterse kalligrafie. Behalve de mobiele studio’s die opgesteld staan in musea, culturele centra of bibliotheken, zijn er nog ABC-workshops op maat, en materiaalboxen waarmee leraren zelf aan de slag kunnen. Intussen lopen ook enkele vaste projecten met het Klein Kasteeltje, Het Paleis en Bozar en sinds dit jaar pakt ABC uit met het Medialab in het voormalige jeugdhuis De Fabriek in Schaarbeek. Dat moet binnenkort trouwens de vaste stek van de hele organisatie worden. Kinderen en jongeren kunnen in het Medialab in groep of individueel experimenteren met beeld en geluid : ambachtelijke animatiefilms maken, achtergrondgeluiden jammen voor film, schaduwtheater spelen enzovoort.

Continue jacht naar ideeën

Een duizelingwekkend breed aanbod, maar altijd trouw aan het kernidee : geen kunstlesjes, wel doe- en speelervaringen en veel, zeer veel communiceren. “Kunst kan helpen om emoties en gedachten te uiten en te ordenen”, vindt Jäger. “Als kinderen van jongs af met kunst in aanraking komen en die leren te bekijken als een spiegel van zichzelf of van de samenleving, kan kunst een persoonlijke katalysator worden van hun levenskwaliteit. Kunst als levenskunst. Ik blijf daarom ook een grondig debat aanwakkeren over kunst en onderwijs. Kunst in de brede zin van het woord zou een veel evidenter gegeven in het onderwijs moeten worden. Met ABC willen we daarom nog dieper doordringen in de scholen én de lerarenopleiding. Intussen richtte ik ook een eerste klasruimte in voor een lagere school in Jette waarin kunst expliciet en impliciet verweven zit. Te veel knutselateliers of ander kunsteducatief aanbod zijn naar mijn gevoel gericht op consumeren, op loutere ad-hocbelevingen.”

Hetzelfde geldt volgens Jäger voor de overdosis kinderentertainment : te veel is voorgekauwd en dat verdooft de creativiteit. ABC wil kinderen prikkelen om het integendeel zelf uit te zoeken. Een ABC-project is geen entertainment en daarom ook geen sluitstuk, maar wel een ongoing proces. “Eigenlijk kun je ABC het best omschrijven als een servicecenter voor ideeen. Ik ga op zoek naar gedachten en ideeën en die transformeer ik tot bruikbaar bronnenmateriaal, waarmee kinderen nog hun eigen verhaal moeten maken.”

Gerhard Jäger vat daarom zijn levensmissie samen als een continue jacht naar inspirerende ideeën. Nomen est omen, jawel.

Kunst als spruitjes

Eenzelfde idealistisch credo weerklinkt bij de Sint-Niklase vzw Rasa, die vorig jaar nog haar tiende verjaardag vierde. De organisatie wil kinderen hedendaagse beeldende kunst actief laten beleven. Omdat ze ervan overtuigd is dat “kinderen te weinig kansen krijgen om volwaardig deel te nemen aan het culturele leven.”

“Het is zoals met spruitjes”, vinden ze bij Rasa. “Kinderen die verklaren dat ze het niet lusten, krijgen de ouderlijke repliek : als je nooit geproefd hebt, hoe kun je dan weten of je het lust of niet ? Hetzelfde geldt voor kunst. Je moet het kunnen proeven, er je lievelingsgerecht van maken of eerlijk zeggen dat je het niet lust. Kunst moet niet, maar moet kunnen.”

Omdat Rasa zoveel mogelijk kinderen wil bereiken, werkt het met reizende tentoonstellingsprojecten. Elk jaar ontwikkelt Rasa een thematentoonstelling die het twee jaar lang neerpoot in verscheidene Vlaamse culturele centra. Die laatste nodigen dan op hun beurt de scholen uit. De expo’s brengen onversneden hedendaagse beeldende kunst, maar wel op kindermaat. En al klinkt het woord intussen jammerlijk uitgehold, de Rasa-tentoonstellingen zijn volbloed interactieve totaalconcepten : behalve impressie, ook verwerking. Maar ook Rasa doet meer : kleinere, mobiele producties ontwikkelen, kunstkoffers uitlenen aan leerkrachten of specifiek maatwerk leveren op vraag van culturele centra.

Momenteel toert Monsters onder bed door Vlaanderen : een rariteitenkabinet over kinderangsten met onder meer een griezelverhaal van illustratrice Gerda Dendooven en kijk- en voelkastjes met allerlei vieze dingen. Sinds september is ook de gloednieuwe expo Lijf op rondrit, voor jongeren van 10 tot 14. Over vragen als hoe mooi kan een lichaam zijn in al zijn onvolmaaktheid ? Of nog : hoe dwingend is het keurslijf van de mode? Rasa vroeg daarvoor een internationaal jongerenpubliek om openlijk te freewheelen over het eigen lichaam. Dat leidde tot een schat aan beeldende oneliners, zoals deze van de twaalfjarige Shona : “Okselhaar bij vrouwen is vies. Mannen zijn gewoon wat hariger. Die hebben nog iets meer overgehouden van de apen.”

Educatief medewerkster Ellen Vandenbulcke : “We krijgen vaak de voorzichtige vraag van ouders : ‘Gaat dat wel samen, kinderen en hedendaagse beeldende kunst ?’ Absoluut. Je moet maar eens met kinderen een hedendaagse expo bezoeken. Dat is gewoon fantastisch : de vragen die ze eruit flappen, de associaties die ze leggen. Verbazingwekkend zelfs hoe ze er soms pal op zitten. Als je dat vergelijkt met volwassenen die niets durven te zeggen voor ze het informatiebordje hebben gelezen. Rasa wil kinderen leren hoe ze vat krijgen op de kunstwerken. En hoe ze er optimaal van kunnen genieten. Niet omdat ze het museumpubliek van de toekomst zijn. Wel gewoon een publiek van hier en nu.”

Vogels ? Twee streepjes !

Jonge creativo’s worden uiteraard ook innig omarmd door de educatieve diensten van de musea zelf. Zo goed als elk museum pakt tegenwoordig uit met hapklare kinderrondleidingen, museumzoektochten, ateliers of workshops. Kwatongen sissen al eens dat musea daarbij louter het goud zien blinken, maar dat zal de kinderen worst wezen. Zij zijn hoe dan ook een nieuwe doelgroep en hebben bijgevolg maar à la carte te kiezen. Zo kunnen kinderen en jongeren het Muhka tegenwoordig bezoeken aan de hand van het stripfiguurtje Floris, de protagonist van het grote museumspel Must. En in het Museum voor Midden-Afrika in Tervuren amuseren kids zich sinds kort met het nieuwe Libota-spel : met een Senegalees koffertje trekken ze door het museum en screenen de collectie in functie van het spelthema voedsel.

Even alomtegenwoordig worden de audiotours voor kinderen. Daar zitten creatieve pareltjes tussen zoals die van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen : kinderen luisteren er – vaak letterlijk – met open mond naar wat meester Rubens ze allemaal vertelt over de oude kunstwerken. Een schot in de roos blijkt ook de splinternieuwe audiotour voor kinderen van het Amsterdamse Van Gogh Museum. Het is de ster van de tv-programma’s Klokhuis en Sesamstraat, Frank Groothof, die de tour schreef. Groothof kruidt twintig werken in het museum met uitspraken als : “Zie je hoe hij die vogels heeft geschilderd ? Ja, gewoon twee streepjes, goed hè ? Of : Pointillisme heet dat op zijn Frans, probeer dat maar te onthouden, want daar maak je indruk mee !” Kinderen blijken er dol op.

Kinderen tot 106

Museumworkshops gaan uiteraard een stap verder : de creativiteit prikkelen tijdens een museumbezoek en die daarna blijvend aanwakkeren en in goede banen leiden. Vakantieperiodes krioelen van dergelijke workshops. Deze zomer waren de kunstkampen ArtiChoque in het Gentse Smak bijvoorbeeld weer een voltreffer. Maar zo zijn er ontelbaar veel, tijdens of buiten de schooltijd. Van een Jazz in de klazz-workshop en maandelijks gratis kinderatelier in het Brusselse Muziekinstrumentenmuseum, over digitale fotografieklassen in het Antwerpse Fotomuseum, jeugdateliers in het Oostendse PMMK, tot de bijzonder gesmaakte wekelijkse kleuter- en kinderateliers in het Gentse Museum voor Schone Kunsten.

En kinderen kunnen zelfs kunstzinnig wezen vanuit hun luie zetel. Zonder televisie bovendien. Bijvoorbeeld met behulp van het knap uitgewerkte kinderkunsttijdschrift Dada. Het Franse magazine kreeg onder de vleugels van de Nederlandse uitgever Plint een volwaardige Nederlandse tegenhanger. Dada geeft het thema van elk nummer een poëtische invulling, ondersteund door een associatieve beeldentaal en frisse invalshoeken. In het themanummer over de kleur wit liet Dada bijvoorbeeld een blinde schrijfster ‘haar’ kleur wit omschrijven. Kunstwerkjes op zich, die zich richten tot ‘kinderen van 6 tot 106’. LotteVandeweerdt verdeelt Dada in België. “Een goede 1300 abonnees heb ik nu. De oudste is tachtig. Of het soms niet wat te moeilijk of elitair is voor kinderen ? Onzin. Op beurzen stormen soms bosjes kinderen op me af die zich heuse Dada-fans noemen. Kinderen hebben er behoefte aan. En we mogen ze vooral niet onderschatten. Jammer dat Vlaanderen niet eens een eigen kinderkunsttijdschrift heeft. En ik wacht ook nog altijd op een nieuw knap kinderkunstboek. Sinds Stilleven : een tentoonstelling van de Nederlandse kinderauteur Tedvan Lieshout is het griezelig stil geworden.”

Eindconclusie ? Kunsteducatie mag dan wel een draak van een woord blijven en vaak een bron zijn van afmattende theorieën, de invulling ervan belooft almaar breder en creatiever te worden. Kinderen en kunst ? Er vooral niet over zeuren, zo blijkt. Gewoon dóen.

Tekst Guinevere Claeys

“Een avond K3 of een bezoek aan het Smak ? Het kan voor mijn part allebei. Ik heb vertrouwen in kinderen. Ze te veel willen sturen, werkt niet.”

“We mogen kinderen vooral niet onderschatten. Jammer dat Vlaanderen niet eens een eigen kinderkunsttijdschrift heeft.”

“Pointillisme heet dat op zijn Frans, probeer dat maar te onthouden, want daar maak je indruk mee !”