Het zoete gevaar

Dat je er dik van wordt en gaatjes in je tanden van krijgt, wisten we al lang. Nu meer en meer blijkt hoé schadelijk suiker voor onze gezondheid is, dringen drastische maatregelen zich op. Hoe af te kicken van de zoete verslaving ?

We zwelgen in de suiker. In de supermarkt lokken rekken vol zoetigheid, op het werk, in scholen en alle mogelijke gebouwen en publieke ruimtes vinden snoepautomaten gretig aftrek. Over de hele wereld speelt suiker een belangrijke rol in rituelen : bij een geboorte hoort doopsuiker, geen verjaardag of bruiloft zonder taart, na de ramadan is er het Suikerfeest. Suiker is liefde, suiker is troost, suiker is beloning. Helaas is suiker ook een sluipend gif. De Amerikaanse arts Nancy Appleton, auteur van Lick the Sugar Habit, noemt niet minder dan 143 manieren waarop suiker onze gezondheid schaadt. Haar conclusie : wie veel suiker eet, pleegt langzaam zelfmoord. Klinkt dat al te dramatisch ? We vroegen het aan Dr. Patrick Mullie, voedingsdeskundige en epidemioloog, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel, de Studiedienst Defensie en het International Prevention Research Institute in Lyon. Pikant detail, de onderzoeker woont in Tienen…

In de wereldpers verschijnen steeds meer alarmerende berichten over het effect van suiker op onze gezondheid. Maar hebben we suiker dan niet nodig om te kunnen functioneren ?

Dr. Patrick Mullie : Ja en nee. Er is enige verwarring in de terminologie, waar de suikerlobby trouwens gretig op inspeelt. Koolhydraten, een verzamelnaam voor zetmeel en suikers, worden als groep ook wel eens sacchariden of suikers genoemd. Binnen de koolhydraten heb je de eenvoudige en de complexe. De eenvoudige, dat is bijvoorbeeld witte suiker en die hebben we niet nodig. Maar de groep suikers dus wel. Om elke verwarring te voorkomen zullen we het dus over koolhydraten hebben als het over de groep gaat en over suiker als we het over witte suiker hebben.

Wat is er nu zo schadelijk aan suiker ?

In de eerste plaats dat hij je bijna 400 kcal per 100 gram levert, zonder een spoor van vitaminen en mineralen. Het zijn dus lege calorieën. De gemiddelde Belg speelt dagelijks 100 gram witte suiker binnen, in vaste of vloeibare vorm. Dat zijn dus 400 kcal die niets opleveren aan vitamine A, C, D… Als je dagelijks 2000 kcal binnenkrijgt, waarvan 400 kcal aan suiker, dan is 1 kcal op 5 leeg. Geloof me, dat is veel.

Een tweede nadeel is dat vooral bietensuiker de bloedsuiker fel doet stijgen. Drink je bijvoorbeeld cola met suiker, dan komt die snel in je bloed, je maag heeft geen uren nodig om die te verteren. Je produceert dus heel snel insuline, die je bloedsuiker opnieuw doet dalen. Hoe groter de suikertoevoer, hoe meer insuline je lichaam produceert, soms zelfs te veel. Het resultaat : je voelt je snel flauw, je krijgt honger, concentratiestoornissen. Als je voortdurend blootgesteld wordt aan snelle suikers, is dat op termijn zeer schadelijk voor hart en bloedvaten. Wat ook bijdraagt tot het cardiovasculair gevaar is dat het eten van veel koolhydraten in het algemeen, en suiker in het bijzonder, nefast is voor de verhouding van de lipiden (vetten) in de bloedvaten. Lang gold cholesterol als de grote boosdoener, maar het begint dus vroeger, bij de suiker. Als je weet dat hart- en vaatziekten de grootste doodsoorzaak zijn in onze streken, en dat sommige highconsumers dagelijks tot 180 gram suiker binnenkrijgen, is dat bepaald alarmerend.

Nog iets : hoe meer suiker we eten, hoe groter het mogelijke risico op kanker. De afscheiding van insuline gaat immers gepaard met die van een andere stof, IGF (insulinegelijkende groeifactor), die de celgroei bevordert, dus ook die van kankercellen. Suiker is voedsel voor tumoren.

Ons lichaam is dus duidelijk niet geprogrammeerd om veel suiker binnen te krijgen.

Oorspronkelijk was suiker een rijkdom, een zeldzame traktatie. Je ziet dat nog bij primitieve volkeren : als ze in de natuur aan honing geraken, dan is het feest. Maar tegenwoordig baden we in het zoet en wat meer is : dat begint al heel vroeg. Jonge kinderen ontwikkelen een hunkering naar meer en meer suiker, en zo een misvorming van de smaak. In de jaren zestig waren corn- flakes oersaai voedsel, geen gram suiker zat daarin. Nu zit er per 100 gram cornflakes 30 gram suiker in. En zoet doet eten : geef kinderen ongezoete cornflakes en ze eten er 30 gram van, geef ze zoete en ze eten 60,70 gram. Daarnaast zijn er de emotionele connotaties : zoet is niet giftig en dus veilig, zoet is troost, comfort food. Nog iets : als kind dronk ik elke middag een flesje cola van 20 cl. Nu zit er 33 cl in een blikje, je hebt flessen van 1,5 en 2 liter, in fastfoodketens mag je zelfs à volonté frisdrank tanken. Geen wonder dat 40 procent van de Belgische bevolking aan overgewicht lijdt (BMI = 25) en 12 procent aan obesitas (BMI = 30).

Vooral suiker in vloeibare vorm blijkt nefast te zijn.

Dat is een catastrofe. Geef kinderen om elf uur 300 kcal aan vast voedsel en ’s middags eten ze minder. Geef ze 300 kcal in de vorm van frisdrank en ze eten alsof ze om elf uur niets binnenkregen. We hangen als het ware aan een infuus met vloeibare suiker, je maag geraakt er niet door verzadigd en toch heb je een hoop extra calorieën binnen. Een ander probleem is de verborgen suiker. Aan heel veel voedingswaren en bereidingen is suiker toegevoegd. Neem nu de lightproducten die vanaf de jaren tachtig op de markt kwamen. Die bevatten veel minder vetten, maar smaakten naar niets, zodat men suikers ging toevoegen. De hele lighttrend heeft zijn doel gemist : er zijn bijvoorbeeld nog nooit zoveel lightdranken op de markt geweest als nu, maar ook nog nooit zo veel te dikke mensen. Waarom ? Neem nu een koek. Haal daar 10 gram vet uit, dan moet je er wel iets anders in stoppen, anders heb je geen volume. Tien gram suiker in plaats van 10 gram vet, dat spaart een paar calorieën. Maar ja : hoe redeneren mensen ? Het kan geen kwaad, we eten drie koekjes in plaats van één. Veel van minder calorieën, dat is nog altijd te veel. Zeker omdat lightproducten gekaderd moeten worden in een gezonde voeding. Als je friet met mayonaise en een curryworst eet, maakt het niet zoveel uit of je daar nu gewone cola of een cola light bij drinkt. Goed, nu is er Cola Zero. Blijft het feit dat die drank de hunkering naar zoet onderhoudt. Je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te creëren, de smaakpapillen willen geprikkeld worden.

Kun je aan suiker verslaafd zijn zoals aan alcohol of nicotine ?

Ik heb toch mensen op de raadpleging gekregen die last hadden van hoofdpijn, prikkelbaarheid en frustratie toen ze na jaren van veel zoet eten op dieet gingen. Begrijpelijk : het lichaam is de kluts kwijt, het moet zich aanpassen. Zijn dat ontwenningsverschijnselen ? Sommige mensen vinden het toch moeilijk om af te kicken. Een massa ex-rokers zijn van roken overgestapt op snoepen, dat heeft zeker bijgedragen tot de obesitasepidemie. Dat en het feit dat voedsel tegenwoordig dag en nacht verkrijgbaar is. Yoga om van een suikerverslaving af te komen ? Wel ja, ik kan er in komen dat sommige mensen baat hebben bij psychologische begeleiding of een vorm van relaxatietherapie om hun drang naar zoet te bedwingen.

Wat is de link tussen suiker en diabetes ?

De term suikerziekte is slecht gekozen. Het is meer algemeen dan dat, diabetes is een stofwisselingsziekte. Type 1 is een auto-immuunziekte waarbij het afweersysteem per ongeluk de cellen vernielt die insuline aanmaken. Door anders te eten of meer te bewegen kun je daar niets aan veranderen. Bij Type 2, de zogenaamde ouderdomsdiabetes, is er sprake van een verminderde productie van insuline. Obesitas ten gevolge van overconsumptie speelt een rol. En dat wordt echt een drama : in China bijvoorbeeld zijn er 80 miljoen mensen met Type 2-diabetes, dat is acht keer de bevolking van België. ‘Ouderdomsdiabetes’ komt ook steeds jonger voor. Tijdens mijn studies in de jaren tachtig waren de Type 2-patiënten die op raadpleging kwamen overwegend zeventig- en tachtigplussers ; nu ken ik patiënten van vijftien jaar die als baby al obees waren. En je hoeft geen 50 kilo te zwaar te zijn om een vergroot risico op diabetes Type 2 te hebben, 10 à 15 kilo overgewicht volstaat. In België hebben 4 miljoen volwassenen overgewicht, dat zijn even zo veel potentiële kandidaten om de aandoening te ontwikkelen. En vanaf jongere leeftijd. Een Type 2-diabeet die vermagert en zich goed verzorgt, kan er vanaf geraken. Als dat niet lukt en hij de rest van zijn leven medicijnen moet slikken, dan is dat een dure grap voor de maatschappij. Zeker als je het over 500.000 patiënten hebt. Mijn grote angst is dat de obesitasepidemie een diabetesepidemie zal veroorzaken. Niet alleen suiker speelt daarin een rol, natuurlijk, en dat is het grote argument van de suikerlobby. Onrechtstreeks heeft de suikerconsumptie er natuurlijk wél mee te maken, omdat het om nutteloze calorieën gaat.

Eigenlijk weten we best wat we moeten doen en laten om gezond te eten, alleen : de verleiding om ongezonde dingen te snoepen is zo groot.

Waar we heel sterk in zijn, is gezonde mensen nog gezonder doen eten. Wie leest brochures over evenwichtig eten ? Hoofdzakelijk mensen die het al doen en die de bevestiging van hun gezond leefpatroon willen. De boodschap bereikt de mensen die ze niet echt nodig hebben ; dit artikel zal ook vooral gelezen worden door mensen die al met hun gezondheid bezig zijn. De mensen krijgen ook misleidende boodschappen, genre : ‘Donkere chocolade is goed tegen hart- en vaatziekten, voor risicopatiënten zou de overheid de consumptie zelfs moeten subsidiëren.’ Het klopt dat in pure chocolade flavenol zit, een stof die ons antioxidantensysteem prikkelt. Maar het blijft een product dat 500 kcal per 100 gram aanbrengt. Als je weet dat de helft van de bevolking te zwaar is, kun je moeilijk zeggen : ‘Eet maar, hoe meer hoe liever.’ Eigenlijk is het heel simpel en heb je geen speciallekes nodig : om gezond te leven moet je veel bewegen, niet roken en niet noodzakelijk vegetarisch, maar wel meer plantaardig eten. Meer groenten en fruit, dus. Het probleem is dat gezonde producten een beetje anders smaken. Daarom niet slechter dan door en door zoet en vet spul, maar anders, smaken die je moet leren appreciëren. En ja, in fruit zit ook suiker, daarom dat kinderen over het algemeen liever fruit lusten dan groenten. Maar in fruit zitten tenminste vitaminen en vezels, in snoep niet. Een bijkomend probleem is dat snoeprepen overal te koop zijn ; om aan fruit te geraken moet je al meer moeite doen. Goed, er is een mentaliteitsverandering : in sportclubs en sauna’s staat tegenwoordig wel eens een mand met appels. Maar daar komen ook weer vooral mensen die al om hun gezondheid bekommerd zijn.

Wat verwacht u van de overheid ?

Minister Vandeurzen maakte vorig jaar 1 miljoen euro vrij voor de strijd tegen overgewicht. Pas op, ik ga die man niet aanvallen, er is niet meer geld beschikbaar. Anderzijds, dat is het reclamebudget van fastfood van één dag, op wereldvlak. We moeten met dezelfde wapens strijden. In Engeland is zowat het hele budget voor de promotie van sport naar de Olympische Spelen gegaan. Die paar atleten waarin een pak geld geïnvesteerd werd, werden toegejuicht door een menigte waarvan 50 procent met obesitas kampt. Dat is toch absurd. En wie waren de grootste sponsors van de Olympische Spelen ? McDonald’s en Coca-Cola. Waar zijn we dan mee bezig ? Nog een voorbeeld : ook de Vlaamse diëtistenvereniging wordt gesponsord door Coca-Cola. Natuurlijk is Coca-Cola niet alleen verantwoordelijk voor het obesitasprobleem, maar het gaat om het symbool. Kun je je een congres voor longartsen voorstellen, gesponsord door Marlboro ?

Ik geloof in drastische maatregelen omdat we met een drastisch probleem zitten. Tweehonderdduizend kinderen die te zwaar zijn, dat zijn kinderen die vijf à twintig jaar minder levensverwachting hebben, eenzelfde percentage als bij rokers. Eén mogelijkheid is het heffen van belastingen op ongezonde voeding. Met sigaretten is dat gemakkelijker, want die heb je niet nodig. Suiker en verzadigde vetten zitten in zo veel voedingswaren. Denemarken heft al een belasting op producten rijk aan verzadigde vetten, Frankrijk op limonade. Ook in bepaalde staten van de VS worden frisdranken al extra belast. Ik geloof in dat systeem als de opbrengst wordt gebruikt voor preventie : meer sport op school, bijvoorbeeld, of meer kwaliteitsvolle schoolmaaltijden. Op de Belgische speelplaatsen staan 3000 automaten van Coca-Cola ; de scholen krijgen een bepaald percentage van de winst. Schaf je die automaten af, dan pak je die scholen geld af. Maar je zou ze kunnen subsidiëren met de opbrengst van de taks op ongezonde voeding. En waarom moet Coca-Cola het monopolie op dat soort automaten hebben ? In de VS wordt de opbrengst van de belasting op frisdranken grotendeels gebruikt voor de aanleg van wegen. Dat deugt natuurlijk ook niet.

Een vaak gehoorde kritiek is dat een heffing op ongezonde voeding vooral de armsten zou treffen.

Zo’n argument doet mij echt steigeren, want dan geef je toe dat de lagere sociaal-economische klasse vooral smeerlapperij moet eten omdat het goedkoper is. Een pure schande is dat. Kijk, we leven volop in een klimaat van overconsumptie. Maar spontaan zullen bedrijven nooit zeggen : we gaan wat minder produceren. De overheid heeft daar een regulerende taak in. Door in te grijpen op het niveau van de marktprijzen : ongezonde producten moeten duurder worden en groenten en fruit goedkoper. En ook door de marketing af te remmen. Aan de ene kant gezonde voeding promoten en aan de andere kant die enorme reclamebudgetten van de multinationals tolereren, dat is toch absurd. We kunnen alleen maar de boodschap geven : de gezondheidsproblemen die het gevolg zijn van obesitas wegen te zwaar op onze ziekteverzekering. Als maatschappij kunnen we ons dat niet veroorloven. Dat is het enige argument dat effect heeft, vrees ik.

Van Dr. Patrick Mullie verschenen bij Lannoo drie boeiende, no-nonsenseboeken over gewichtsproblemen en gezonde voeding : ‘Is dik in orde ?’, ‘Eet je gezond’, en ‘Goed eten, onze voeding in vraag’ (19,99 euro). Van het laatste boek geven we 10 exemplaren weg. Geïnteresseerden surfen naar: www.knackweekend.be

DOOR LINDA ASSELBERGS & ILLUSTRATIE SEBASTIAAN VAN DONINCK & PORTRET WOUTER VAN VAERENBERGH

“Hoe groter de suikertoevoer, hoe meer insuline je lichaam produceert, soms zelfs te veel. Het resultaat : je voelt je snel flauw, je krijgt honger, concentratie-stoornissen”

“Frisdrank onderhoudt de hunkering naar zoet. Je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te creëren, de smaakpapillen willen geprikkeld worden”

“Je hoeft geen vijftig kilo te zwaar te zijn om een vergroot risico op diabetes Type 2 te hebben, tien à vijftien kilo overgewicht volstaat”

“Zoet doet eten : geef kinderen ongezoete cornflakes en ze eten er 30 gram van, geef ze zoete en ze eten 60, 70 gram”