Het leven zoals het niet is

Jonge mensen zoeken vaak het familiegevoel in onlinecommunity’s. In Second Life, een virtual reality-wereld in 3D, kunnen ze in het wilde weg contact zoeken, seksen of geld verbrassen. Totale anarchie of een interessante spiegel van de maatschappij ?

Familiegevoel ? Dat woord vinden veel jonge mensen maar een beetje stinken. Wij-gevoel, ja, dat klinkt al stukken beter. Of nog beter : communitygevoel. Samenhokken en netwerken met gelijkgestemden, desnoods op afstand : lekker gezellig. Dat samentroepen gebeurt niet alleen op de speelplaats of in de jeugdbeweging, maar steeds vaker online. Mensen leren kennen via internet is nu eenmaal gemakkelijk, want de wereld ligt maar een muisklik ver. Op MySpace maakten honderdduizenden mensen al een homepage over zichzelf. Voor de leken : op zo’n minisite staat doorgaans een (al dan niet verzonnen) profiel, wat lievelingsmuziek, filmpjes en foto’s. En onderaan de fameuze vriendenlijst. Iedereen die je site leuk vindt, of er per abuis op terechtgekomen is, kan je vriend worden. Makkelijk hoor, gewoon snel de aanvraag tot kameraadschap accepteren, en je sitebezoeker wordt geaccrediteerd als friend, mét foto. Of je kunt evengoed zelf je vriendenlijst aandikken door bijvoorbeeld je favoriete band of filmster toe te voegen. Want zeg nu zelf, niks is cooler dan bekende maatjes te hebben op je site.

MySpace blijft natuurlijk een relatief starre manier om in contact te komen met nieuw volk. Iets vlotter gaat het om contacten te leggen in virtual reality-werelden als Second Life, Habbo Hotel, The Sims en World of Warcraft. Akkoord, die namen van zogenaamde MMORPG’s klinken nogal buitenaards, maar de digitale 3D-omgevingen waarvoor ze staan, lijken verdacht veel op de ‘echte’ wereld. Second Life is het meest natuurgetrouw. Hoe raak je erin ? Heel simpel, je downloadt de gratis software, logt in, cre- eert een personage – een avatar zoals dat heet – met een naam en zelfgekozen looks, en je bent binnen. Je komt meteen terecht op Orientation Island : de zone waar alle beginners aarzelend hun eerste stapjes zetten. Best een grappig gezicht : iedereen loopt er nogal onwennig, want de omgeving en je personage zijn volledig nieuw. Op Orientation Island lopen gelukkig ook mensen rond die je graag op weg helpen in de nieuwe wereld. Het stikt er helaas ook van snode marchandeurs die beginners allerlei producten en diensten aansmeren tegen woekerprijzen. Hoezo, gaat er dan geld om in Second Life ? Welja, de enige vereiste om de virtuele wereld binnen te raken is een creditcard : een subtiele garantie dat de ‘spelers’ al een bepaalde leeftijd én geld hebben. Je betaalt er trouwens niet met Visa maar in Linden Dollar, de plaatselijke munteenheid, genoemd naar Linden Labs, het bedrijf achter Second Life. Echte dollars kun je omruilen voor Lindenbucks in speciale wisselkantoren. Het virtuele geld gebruik je voor exact dezelfde doelen als in de echte wereld : grond kopen, je huis opsmukken, shoppen en vooral spenderen aan amusement. En ja, daar hoort ook seks bij.

Digitale schizofrenie ?

Second Life is het mooiste bewijs dat de wereld een dorp geworden is. Letterlijk, want op de artificiële straten, dorpspleinen en eilanden lopen avatars – zeg maar mensen – van over de hele wereld. “Haast iedereen is aanspreekbaar, want Second Life draait in eerste instantie om mensen leren kennen”, aldus bedenker Philip Rosendale. “In Second Life kan ik zijn wie ik écht ben”, vertelt Karel (24), een fervente gamer. Hij ‘woont’ zo’n twintig uur per week in zijn digitale Utopia. “En ik moet me inhouden om me er niet helemaal in op te sluiten. Gek om te zeggen, maar ik voel me soms beter in mijn vel in virtual reality dan in de realiteit.” In zijn boek Synthetische werelden stelt de Amerikaanse professor Edward Castronova (zelf een verwoede gamer) dat de twee werelden zo goed op de echte beginnen te gelijken dat ze concurrenten zijn geworden. “Je kunt perfect een relatie hebben in de echte wereld, en de grootste flirter zijn in Second Life”, lacht Karel. “Ik heb hier echt al veel vrienden gemaakt, maar vooral vriendinnen.” Is Second Life dan een reusachtige blind date ? “Soms lijkt het erop, al voel ik me hier minder geremd dan in de echte wereld. In het wilde weg socialisen, stoute aanzoeken doen, je lusten botvieren : wat ik in realiteit niet durf, doe ik wel virtueel. Dat is een bevrijding.”

Penis te koop

Bij aanvang, in 2003, was Second Life seksvrij, maar nu wordt er deftig wat afgeneukt in de virtuele wereld. “Je kunt er niet onderuit”, zegt Karel. “Als je er een beetje op uit bent, kun je haast elke conversatie doen uitdraaien in een stoeipartij.” Wat heb je er nu aan, als twee avatars intiem ziet gaan in de waanzinnigste standjes en gekste omgevingen ? Wordt dat verondersteld om opwindend te zijn ? “Eigenlijk wel”, aldus Karel. “Het spannende is dat je je stoutste fantasieën kunt uittesten, want in die wereld kan alles.” En dat gebeurt niet eens verdoken : aan virtuele cafés en discotheken wordt openlijk geadverteerd voor seksproducten en -diensten. Vooral escortedames liggen nogal goed in de markt, blijkt. Waar ook bijzonder veel geld mee gemoeid is, is de handel in genitaliën. Pardon ? Een basic avatar (zowel een man als een vrouw) heeft niet echt geslachtdelen om mee uit te pakken. Geen nood, in talrijke seksshops zijn tailormade penissen en vagina’s te koop, die je kunt ‘installeren’ voor ‘betere bedprestaties’. Denk aan reuzenpenissen die vuurwerkgewijs klaarkomen na dertig keer klikken of aan vagina’s die op commando vuur spuwen. “Gelukkig ben ik single, want anders zou ik mijn vriendin al vaak bedrogen hebben in Second Life”, zegt Karel een beetje stoer.

“Maar ze zou er wellicht niks van merken.” Op internet circuleert nochtans een verhaal van een vrouw, die haar man online had betrapt terwijl hij obsceen aan het seksen was met een ‘knappe’ avatar. Bij wijze van weerwraak logde ze op zijn naam in, stapte ze de discotheek binnen die de man frequenteerde, en trok hem daar al zijn kleren uit, inclusief neppenis. De man vond zijn ontmande en verminkte avatar de volgende dag poedelnaakt terug midden op de discovloer. Interessante kwestie : kun je dat eigenlijk een vorm van overspel noemen ? Moet dit bestraft worden ? Feit is dat seks in Second Life behoorlijk wansmakelijk (en op het randje af strafbaar) kan zijn. Zo bestaan er seksclubs waar vrouwelijke avatars zich speciaal in een kinderlichaampje ‘uitdossen’ om mannen te lokken voor pedofiele spelletjes.

De ultieme vrijheid

Moeten er regels zijn in Second Life ? Het Nederlandse onderzoeksbureau EPN ondervroeg 246 ‘inwoners’ hierover. Meer dan de helft van hen blijkt al lastiggevallen : ze kregen ongewenste seksuele voorstellen, werden aangeklampt door opdringerige leurders of werden gewoonweg gevangen gezet. Een derde van de ondervraagden vindt trouwens dat er te weinig spelregels zijn. Strikt genomen mag je Second Life geen spel noemen, want er zijn geen monsters te doden, records te breken of levels te doorspartelen. Second Life hééft gewoonweg geen doel. Het is een anarchistische wereld, gemaakt voor en door de inwoners, met een minimum aan wetten en controle. “We hanteren een laissez faire, laissez passer-politiek, de wereld reguleert zichzelf wel”, klinkt het bij het ‘ultraliberale’ Linden Lab. Dus concreet : losse zeden en vrije markteconomie. Dat is niet naar de zin van een guerrillagroepering die op Second Life circuleert en ijvert voor democratie en inspraak van de inwoners. Met succes overigens. Het hoeft geen uitleg dat Second Life nu al voer is voor sociologen, communicatiewetenschappers en economen. Logisch, want van buitenaf geobserveerd lijkt de virtuele wereld wel een soort proefbuis waar maatschappelijke krachten met elkaar omgaan. “Het is een spiegel van de maatschappij, maar dan zonder remmingen”, aldus Joeri (21), een ex-speler. Hoeft het dan te verbazen dat Endemol al een Second Life-versie van het tv-programma Big Brother heeft lopen ?

Taxfree walhalla

Maandelijks stijgt het inwonersaantal in Second Life met maar liefst 38 procent. Overbevolking is voorlopig nog niet echt een issue, want bij plaatsgebrek mobiliseert Linden Lab gewoonweg meer servers die weer verse stukken land koloniseerbaar maken. “Second Life werkt wel al veel trager dan vroeger, omdat er op sommige dichtbevolkte gebieden massaal veel avatars rondlopen,” weet Joeri. Twee miljoen mensen zijn al actief op Second Life, van wie er permanent zo’n tienduizend online zijn : een niet te verwaarlozen open minded en koopkrachtig doelpubliek. Dat realiseerden zich ook drie Nederlandse politici, die bij de jongste parlementsverkiezingen stemmen ronselden op Second Life. Ook de schrijver Kurt Vonnegut logde even in om zijn jongste boek te promoten.

De muziekindustrie was er als de kippen bij om zich te nestelen in de virtuele wereld : MTV heeft al grond gekocht, BBC exploiteert een eiland om muziekfestivals op te organiseren en platenmaatschappij Sony BMG heeft een privé-eiland waar je naartoe kunt beamen om in een soort lounge-omgeving naar de nieuwste videoclips van hun artiesten te komen kijken. En het gaat steeds verder, want de eerste ‘liveconcerten’ zijn al een feit. De Britse jarentachtiggroep Duran Duran maakte avatars aan voor hun bandleden en gaven onder ruime belangstelling een digitaal concert. Ook Jay-Z maakte zo al een gesmaakte acte de présence. Zelfs het nieuwsagentschap Reuters opende een virtueel bureau in Second Life, “omdat er best wat nieuws te rapen valt in dat synthetische dorp”. De eerste embeddedjournalists zijn al een feit en er circuleert ook een tabloidkrant, de Second Life Herald genaamd.

Economische speeltuin

De grote multinationals – genre Coca-Cola, Nike, Lego en Adidas – trachten hun aanwezigheid op Second Life commercieel te verzilveren. De reden is zonneklaar : de bewoners zijn bereid om geld te spenderen aan fictieve goederen die louter bestaan uit pixels. De laatste tijd wordt Second Life zelfs gebruikt als een immens testlab : producten worden eerst virtueel gelanceerd om te zien of ze ‘aanslaan’. Je kunt er momenteel bijvoorbeeld de nieuwste Toyota ‘proefrijden’. Maar de grootste omzet draaien de spelers zelf, die met klein- of grootschalige handeltjes gaten in de markt opvullen. Wie commercieel initiatief toont, kan geld verdienen, zo simpel is het. Casino’s, boetieks voor lichaamsdelen, juweliers, wapenhandelaars, coffeeshops, darkrooms, verkopers van onroerende goederen, de lijst kmo’s is schier eindeloos. Zelfs de onvermijdelijke billboards hebben intussen de weg naar Second Life gevonden.

Interessant is ook de nijverheid in de modesector. Want kleren dienen in Second Life net als in realiteit om op te vallen en je persoonlijkheid te tonen. Daarom zijn al de waanzinnigste outfits (van gore lingeriesetjes, ultrakorte cocktailjurkjes, tot pelsen mantels en strakke smokings) in omloop. Ook de eerste modeshows hebben we gehad. Tal van beginnende modeontwerpers lanceren hun eerste collectie op Second Life (daar een boetiek openen kost haast niks !). Al die virtuele economische activiteit doet de Amerikaanse fiscus intussen nadenken over hoe hij daar belastinggewijs een graantje kan van meepikken. Shoppen in Second Life is immers taxfree en de overheid misloopt zo aanzienlijke inkomsten.

Entertain jezelf

Bedrijven springen maar al te graag op de kar van Second Life en de virtuele wereld evolueert elke dag enorm. De buzz die in de media gecreëerd wordt over Second Life en aanverwante 3D-werelden zit daar natuurlijk voor iets tussen. Maar moeten we al die spannende ontdekkingsverhalen niet een beetje nuanceren ? Is het wel allemaal zo leuk back there ? “Je kunt je best vervelen in virtual reality”, zegt Karel. “Als je niemand aanspreekt of nergens durft binnen te stappen, is het echt maar een dooie boel. De fun maak je vooral zelf.” Niet de seksavontuurtjes, maar het sociale aspect vindt Karel het boeiendste. “Je leert er echt wel fijne mensen kennen, waar je echt openhartig tegen kunt zijn. Je wordt verplicht sociaal te doen in Second Life. Kortom : een prima leerschool voor de realiteit.”

Door Thijs Demeulemeester I Foto Saskia Vanderstichele