Gavin Friday is een generatiegenoot en vermoedelijk ook de beste vriend van Bono. Maar hun wegen liepen uiteen : U2 werd een megarockgroep, de Virgin Prunes verzeilde in avant-garde, invloedrijk maar marginaal. Friday ging solo, en dat levert nu een derde opus op : Shag Tobacco.

JACKY HUYS

Veel juwelen, zacht aksentuerend, kettingrokend, iets van een fat, Gavin Friday ziet er nog altijd uit als een man die het vrouwelijke in zich kultiveert. Hij mag dan vandaag geen jurken meer dragen, de littekens van al die keren dat hij er in z’n geboorteland het toen nog aartskonservatieve Ierland voor in elkaar werd geslagen, blijven voelbaar.

Each man kills the thing he loves en Adam’n’Eve zijn soloplaten waarin hij zijn obsessie voor liefde, dood, schuld, de Europese muziek (van het Duitse kabaret tot Jacques Brel) en het fin de siècle niet onder stoelen of banken stak. Het duurde drie jaar (“de schuld van de ziekte in de wereld die ‘marketing’ heet en die ik niet begrijp”) eer Shag Tobacco er kwam. Tematisch en vormelijk is er niets veranderd : Shag Tobacco straalt nog altijd een doemachtige en aangrijpende grandeur uit, en komt ook als een konceptueel werkstuk over. “Als ik een plaat maak, ” zegt Friday, “dan wil ik dat ze lijkt op een film, een toneelstuk, of een boek. Ik wil dat ze een wereld wordt waar ik kan ingaan en terug uitkomen. Dat ze opent met Shag Tobacco en eindigt met Le Roi D’amour is bijvoorbeeld vrij belangrijk voor me. Le Roi D’amour is het licht aan het eind van de tunnel. Terwijl de filmgeneriek wordt afgerold, danst het koppel naar de duisternis of naar het licht toe. Mocht er een lokatie zijn voor deze plaat, dan was die waarschijnlijk ‘liefde’. Liefde is de drug, en iedereen op deze plaat is een junkie. Het gebrek aan liefde, het verlangen naar liefde, het misbruik van liefde. “

Wat betekent Shag Tobacco eigenlijk ?

Friday : In Ierland en Engeland betekent “shag” neuken. Nadat je gevrijd hebt, volgt er vaak een lekkere sigaret. Daar verwijst de titel naar. (glimlacht)

Oh, dat maar. Liefde is sowieso je tema.

Friday : De eeuwige strijd tussen de seksen You, Me and World War III is fascinerend. Mannen zijn tegenwoordig nog altijd niet in staat om met hun vrouwelijkheid om te gaan, en men staat vrouwen niet toe om met hun mannelijkheid om te gaan. Ik ben nooit bang geweest om mijn vrouwelijkheid te tonen. Op deze plaat, en eigenlijk op al mijn platen, heb ik een vrouwelijk standpunt ingenomen. In Kitchen Sink Drama ben ik de voorstedelijke huisvrouw die verschrikkelijk ongelukkig is : haar kinderen zijn opgegroeid, haar man geeft geen zier om haar, ze is verzot op Amerikaanse soaps, gin & tonic en valium. Ze besluit er een einde aan te maken terwijl ze naar de Hollywood-klassieker Sunset Boulevard kijkt. Ze steekt de oven aan en zweeft weg. Ik heb de song onlangs live gespeeld in Dublin, en veel vrouwen zegden : wat weet jij over vrouwen die thuisblijven en voor de kinderen moeten zorgen, terwijl hun mannen aan het drinken zijn en naar de hoeren gaan ? Ik weet alleen dat ik opgegroeid ben in zo’n omgeving.

In het verleden ben je nog in elkaar geslagen vanwege je vrouwelijkheid. Ben je daardoor verbitterd ?

Friday : Nee. Dat was tussen mijn achttiende en mijn vierentwintigste. Ik was toen heel sterk, hard. Ik weet niet hoe je moet vechten, ik geloof ook niet in fysiek geweld, maar ik ken wel mentale wreedheid. Ik was een heel andere jongen, opgroeiend in een arbeidersbuurt van Dublin, waar mensen van voetbal en cider houden. Toen ik tien was, wist ik niet eens wat een erectie was. Als je uit een eng katoliek milieu komt, is het nog ingewikkelder. Ik daagde uit : jurken dragen was mijn manier om te zeggen dat de wereld moest oprotten. Nu hangen de jurken in de kast en de deur is gesloten.

Ierland heeft de reputatie eeuwen achterop te lopen op het vlak van ekonomie, abortus, vrouwenrechten. Is er volgens jou in de laatste jaren al iets veranderd ?

Friday : Ierland is een land dat zevenhonderd jaar lang verwoest en geplunderd werd en dat pas onafhankelijk is sinds 1935. Dat is zestig jaar geleden. Je moet de dingen dus tijd geven. Ierland heeft nooit de jaren ’60 meegemaakt. Het is een klein eiland naast Engeland, en Engeland was nooit echt behulpzaam. Het is sterk geworden door de generatie van na de jaren ’60. Er was een explosie in de jaren ’70, omdat we de oude politiek uit de weg ruimden. Mensen begonnen de kerk in twijfel te trekken. Het is onvoorstelbaar wat er de laatste tien jaar aan het gebeuren is. Homoseksualiteit is pas twee jaar geleden gelegalizeerd, maar dan wel soepeler dan in Engeland : mensen mogen een homoseksuele relatie hebben vanaf zestien, in Engeland pas vanaf eenentwintig. Eind november is er een referendum over echtscheidingen. De katolieke kerk is verwikkeld in allerlei rechtszaken : er moeten veertien priesters voorkomen op beschuldiging van seksueel misbruik. De kerk is veel van haar macht verloren. Kijk eens naar wat er de laatste vijftien jaar in Ierland gebeurde op het vlak van muziek en film : een explosie. Dat komt omdat de helft van de bevolking jonger dan veertig is en niet gestoord. Ierland is een veel levendiger Europees land dan Groot-Brittannië, maar het is een eiland. We kennen onze identiteit, in tegenstelling tot bijvoorbeeld België dat daarmee in de knoop ligt. Ierland zal de volgende eeuw ingaan met een groter zelfbewustzijn dan de meeste Europese landen.

Op een bepaald ogenblik in je leven zat je in de knoei met religie. Ben je er ondertussen al uit ?

Friday : Religie is slecht. Religie is een kanker. Spiritueel geloof, geloof in God, Allah of Boeddha is fantastisch, maar dat hoort tussen die persoon en god te blijven. Ik vind dat religie op een voetbalteam begint te lijken : het gaat om macht. Het wordt dus tijd dat we er wat gesofistikeerder mee omgaan. Op mijn achttiende ben ik me gaan interesseren voor het kristendom, zeer intens, en werd ik verschrikkelijk ongodsdienstig. Veel van mijn frustraties kon ik toen kwijt bij de Virgin Prunes. Tegenwoordig, als een meer volwassen man, ben ik ontzettend in de war. Ik denk niet dat Jezus Kristus, God is, maar ik geloof echt dat er iets anders moet zijn. Godsdienst zit in mijn bloed, maar ik ga niet naar de kerk en ik geloof niet in Jezus. Ik verzamel wel religieuze beeldjes. En als ik op toernee ben, ga ik naar kerken kijken. Het zit in mijn psyche. Op elke plaat die ik heb gemaakt, refereer ik aan Jezus. De katolieken hebben altijd een groot inzicht gehad in teater en drama. Ik zou alle priesters verbannen. Priesters zouden dakloze kinderen moeten helpen, en beddelakens van aidsslachtoffers helpen vervangen. Sinéad O’Connor kreeg het hard te verduren toen ze een foto van de paus op televisie aan stukken scheurde, maar haar enige fout was dat ze niet uitgelegd heeft waarom.

Je kon je duivels kwijt bij de Virgin Prunes, zeg je. Wat is jouw grafschrift voor die groep ?

Friday : The Virgin Prunes zijn een zeer spontane dood gestorven, zoals alles wat eigenaardig en prachtig is. We wisten instinktief waar we naartoe gingen, maar ik had geen flauw benul van wat ik aan het doen was. Ik was achttien toen ik de Virgin Prunes oprichtte en vijfentwintig toen ik ze ontbond. Het grafschrift moet zijn : “De Virgin Prunes zijn dood, lang leve de Virgin Prunes”. Volgens mij waren we de meest unieke groep die ooit uit Ierland is gekomen, en liepen we zelfs voor op veel dingen uit Engeland of Europa. Ik heb nergens spijt van. Behalve misschien als ik een oude video van ons zie. (lacht)

De Virgin Prunes improvizeerden, solo ga jij veel gestruktureerder te werk.

Friday : Toen ik voor het eerst op een podium stond, wist ik niet eens wat een mikrofoon was. Niemand kon een instrument bespelen. Maar na zeven, acht jaar bij de Virgin Prunes leerde ik het, en de spontaneïteit begon te verdwijnen. Ik werd een vakman, ik begon te begrijpen wat koepletten waren en leerde meer dan drie akkoorden. Na de Prunes heb ik twee jaar geschilderd, maar ik wist dat als ik ooit nog eens met een muzikant zou samenwerken, die veel van muziek moest afweten. Dus ging ik op zoek en kwam ik bij Maurice Seezer, die een klassieke opleiding heeft gehad. De energie van de muziek die toen populair was, zoals punk en groepen als Joy Division, begon te verzwakken. Alle energie verdwijnt na een tijdje, maar daaruit ontstaat dan weer iets nieuws. Ik begon terug te kijken : Jacques Brel, Kurt Weil en Bertold Brecht hadden iets weg van punks, maar het was anders. In de late jaren ’80 begonnen velen terug te kijken, maar ze gingen allemaal terug naar The Velvet Underground, en dan naar de dansmuziek van de jaren ’70. Ik ging iets verder.

Je lijkt een fascinatie te hebben voor de jaren ’20 en ’30 en voor Europees kabaret.

Friday : Duitsland is heel invloedrijk. Luister maar naar Wagner, kijk naar de expressionistische schilders, bestudeer Kurt Weil. Die laatste was heel erg bezig met Charlie Chaplin en Scott Joplin, maar hij voegde er Wagneriaanse akkoorden aan toe. Sommige muzikale gegevens veranderen niet. Zo gaat rock ’n roll terug op blues. Ook het chanson komt op verschillende manieren terug : Portishead zonder de beats is chanson, Björk is net Edith Piaf aan de ecstasy. Ik ben me er zeer van bewust dat we in de jaren ’90 leven. Ik heb met een hedendaagse producer gewerkt, Tim Simenon/Bomb The Bass. Niemand kon zich dat indenken, maar ik heb technologie en sequencers en programming gebruikt, met echte perkussie, cello’s, akkordeons, klarinet en luide gitaren : ik gebruik gewoon alles om mijn standpunt duidelijk te maken. Dat vind ik ook zo interessant aan deze tijd : mensen kijken zowel voor- als achteruit.

Er is wel eens gesteld dat je te avantgardistisch, te artistiek zou zijn voor de rockwereld.

Friday : Ik ben vrij rechtuit, ik ben niet zo overdreven artistiek. Ben ik artistiek, als ik me ervan bewust ben dat Enrico Caruso waarschijnlijk de beste tenor van deze eeuw is ? Ik vind dat kids hem moeten leren kennen. En Jacques Brel, een man van het volk. Iedereen kan die liedjes begrijpen. Ik ben niet avantgardistisch, ik ben melodisch. Einstürzende Neubauten zijn avantgardistisch. Ik ben geen rock ’n roller, nooit geweest, en ik maak ook geen muziek om te verkopen. Ik maak muziek omdat het mijn kruisvaart is. Het is iets waar ik van hou en waar ik van geniet. Ik weet dat mijn muziek niet vlug zal weggaan. Caruso is een song over grootheid. Dat is ook de reden waarom al die namen aan het eind voorkomen, Machiavelli, Leonardo, Marlon Brando, Andy Warhol. Het gaat over niet jezelf willen zijn, over het verlangen om groots te zijn, over “megalomanie ontmoet depressie”. Het is een beetje zoals je als vijftienjarige in de spiegel kijkt en zegt : “Ik ben David Bowie. ” Of zoals je als vijfendertigjarige in de zetel zit, Caruso draait en zegt : “Ik ben Caruso, ik ben gigantisch. ” Laten we groots zijn, het leven is zo ingewikkeld, laten we er gewoon een opera van maken. Opera in de jaren ’90.

Laten we het even over je vriend Bono hebben : U2 zijn supersterren, terwijl jij in de schaduw staat.

Friday : Ik ben niet jaloers op zijn status. Roem is niet alles. Je betaalt er een prijs voor : je privé-leven. Ik hou ervan om naar mijn stamcafé te kunnen gaan. Ik ben bekend in bepaalde landen, maar daar ga ik niet in overdrijven. Pas op, de laatste jaren is U2 langzaam op de Virgin Prunes gaan lijken. Ik heb Bono beïnvloed, hij heeft mij beïnvloed. We waren als broers. Zij verkopen miljoenen, ik met moeite honderdduizend platen. Maar : het zijn mijn platen, en ik zal over vijftien jaar nog doen waar ik nu mee bezig ben. Als mijn tijd komt, dan komt die gewoon. Ik weet dat mijn muziek zal verderleven. Ik ben eigenlijk heel ijdel : mijn grootste ambitie is om drie of vier songs te schrijven die langer zullen leven dan wij.

Om de een of andere reden lijk jij me de uitgelezen persoon om het over het fin-de-siècle-gevoel te hebben.

Friday : Wat is dat, een fin-de-siècle-gevoel ? Waarschijnlijk niets. Misschien is het nu al aan het gebeuren. De hele rotzooi in Bosnië, de werkloosheid, Europa dat een groot monster wordt, drugs die deel worden van het dagelijks leven, misschien is dát het. Misschien de vaststelling dat mensen niet meer belangrijk zijn voor de ekonomie. Misschien is het een travestiet die je een handkusje gooit. Ik kijk hoe dan ook uit naar een geweldige fuif in 1999. Als je een schrijver of muzikant bent, of een kind, dan wordt jou die teatrale en poëtische losbandigheid toegestaan. Ik hou van de verandering die er zal komen. Ik zit daar in Dublin te denken : dit zijn de jaren ’90, maar het zijn precies de jaren ’30. Er is zoveel verwarring, oorlog, werkloosheid, religieuze konflikten, neonazi’s en neofascisme overal, fantastische muziek en literatuur en kunst. Is dit het einde van de twintigste eeuw ? Ja. En we zijn dramatische wezens met een waanzinnige verbeelding. Ik zal heel vlug in dat dramatische circus springen, want het is een van mijn wapens. Ik hou van drama. Ik ben een wandelende kontradiktie : een deel van mij is Oscar Wilde, een ander deel is Brendan Behan. Ik hou van paradoksen. De jaren ’80 waren een hoop gezever, waarschijnlijk de ergste tien jaren van de eeuw. Iedereen had valse dromen : we hebben allemaal geld, laten we maatpakken kopen. De Thatcher & Reagan Show. En daarna de crash : er is eigenlijk geen geld, we zitten in de problemen. De jaren ’90 zijn een beetje echter. Bono en ik dronken ons zat in 1990. We zeiden : “Goddank dat die tien jaar voorbij zijn. ” Wij haatten de jaren ’80.

Wat mij vooral opvalt en beangstigt, is dat het respekt voor het menselijk leven totaal verdwenen is, zowel in mikro- als in makromaatschappelijke kontekst.

Friday : Dat is een teken van de tijd en het maakt ook mij bang. Het feit dat niemand iets doet aan aids. Er sterven nu meer mensen aan dan tevoren. En er komen steeds meer mensen bij die niet aan safe sex doen. Er is geen respekt meer voor het menselijk lichaam. Kinderen zijn verslaafd aan drugs. Ik weet niet wat ik kan doen aan Bosnië. Ik kijk naar het nieuws, ik word kwaad. De VN zijn irrelevant geworden. De Amerikanen hebben gelijk : de Fransen zouden de bastards moeten bombarderen. En dan krijg ik een telefoontje : “Je hebt een interview om drie uur. ” Dan voel ik me een hypokriete onnozelaar. En ik weet niet wat ik eraan kan doen. Of toch wel : ik heb onlangs een daad gesteld. Onze presidente is een zeer toffe vrouw. Ze heeft Somalië echt geholpen door gewoon recht te staan en te zeggen : “Hallo, er is een probleem ! ” Ze wil graag de toelating om naar Bosnië te gaan en haar invloed als wereldleider te laten gelden. Ik hoop dat ze gaat. Er was onlangs een grote mars georganizeerd door Amnesty International, en ongeveer 5 à 6000 mensen kwamen opdagen. Ze gingen naar de regeringsgebouwen : doe iets, zet de VN onder druk, zet Groot-Brittannië onder druk, ga naar de EG, ga naar Bosnië, schreeuw. Ik had daar moeten zijn, maar ik lag in bed. Ik wist van niks. Ik hoorde de dame van Amnesty op de radio en ze zei : telefoneer morgen tussen 10 en 13 uur naar Buitenlandse Zaken en leg een klacht neer. Dat heb ik gedaan. Ik heb 55 minuten moeten wachten aan de telefoon. Veel mensen hebben gebeld. Ik heb toen gevraagd : wilt u er alstublieft iets aan doen, wij waren ook een onderdrukte natie, wij begrijpen wat geweld is, alstublieft : schreeuw.

Het draait natuurlijk allemaal om geld.

Friday : Een van de weinige keren dat ik over politiek schreef, was in Falling from the Edge of the World op Adam’n’Eve. Ik maakte die plaat toen de Golfoorlog aan de gang was. Toen we koffiepauze hielden, was er CNN live : ik kon nauwelijks geloven wat ik zag. Maar ik wist niet wat te doen. Toen in Koeweit werd binnengevallen, konden de Amerikanen, de Britten en de Duitsers er de baas spelen. Ze zeiden : “Dit is verkeerd. ” Maar de echte reden was olie en geld. Wat is er in Joegoslavië ? Een paar boeren, een saaie kustplaats. Dus : “Laat ze maar doen”, dát is de houding. Er zit daar geen geld. Dat is ook de reden waarom Groot-Brittannië Noord-Ierland zo lang heeft vastgehouden : geld. Belfast had een enorme haven. De zijde- en de weefindustrie waren daar ook gevestigd : grote industrieën waar veel geld mee gemoeid was. Vandaar dat Groot-Brittannië de zes graafschappen gehouden heeft. Het had niks met protestanten te maken. Het heeft altijd met geld te maken. Toen het Ira eindelijk de politiek begon te begrijpen en de financiële centra bombardeerde en Heathrow, zeiden de Duitsers en de Amerikanen : “We trekken ons terug, want jullie zijn in twee dagen twee miljoen kwijtgespeeld omdat het Ira jullie financiële centra bombardeert. ” Dat er zestien onschuldige kinderen omkwamen bij een ontploffing in Liverpool, kan hen geen barst schelen. Ze geven alleen om hun portemonnee. Dus toen besloten ze dat ze maar eens moesten gaan praten met het Ira.

Blijf je desondanks hoopvol ?

Friday : Ik ben een pessimistische optimist. Een romantische realist ook, nog een kontradiktie. Maar ach wat, het leven is nu eenmaal een kontradiktie. Er is altijd hoop, want mensen zijn gestoord en ingewikkeld, maar ook : ongelooflijk. Er daarom is er altijd licht aan het eind van de tunnel.

“Shag Tobacco” van Gavin Friday is verschenen bij Island. Friday koncerteert samen met John Cale op 17 september in de Botanique Brussel. Een dag later signeert hij in Fnac Brussel. Eind oktober komt hij terug voor additionele koncerten.

Liefde is de drug, en iedereen op deze plaat is een junkie.

Jurken dragen, was mijn manier om te zeggen dat de wereld moest oprotten. Nu hangen de kleedjes in de kast.