DAVID DUCHOVNY Is er leven na Fox Mulder?

Al vijf jaar lang wordt hij in de razend succesrijke tv-serie “The X-Files” week na week geconfronteerd met de meest akelige en buitenissige zaken. David Duchovny, alias Special Agent Mulder, over de televisie-, en nu ook bioscooprol van zijn leven.

Paranormale verschijnselen, onverklaarbare fenomenen, geniale psychopaten, overheidscomplotten, satanisme, medische experimenten, raadselachtige plagen, muterende monsters. Je kan het zo vies of bizar niet bedenken, of het komt wel aan bod in het duistere feuilleton. Fox Mulder, FBI-agent gespecialiseerd in geheime X-dossiers, heeft een goede reden om zo paranoïde te zijn: hij is nog altijd op zoek naar zijn zusje Samantha dat op achtjarige leeftijd door buitenaardse wezens ontvoerd zou zijn. Special Agent Mulder is een believer, zijn partner Dana Scully is de scepticus van dienst, ze gelooft in wetenschappelijk onderzoek en zet voortdurend vraagtekens achter Mulders wilde speculaties. Hun beider jacht naar de waarheid – elke aflevering opent met het motto “The Truth is out there” – wordt stelselmatig gedwarsboomd door een sinistere, kennelijk wereldomspannende samenzwering. Fundamentele onzekerheid, diepgewortelde achterdocht ten aanzien van de Amerikaanse overheid, apocalyptische angstvizioenen, fascinatie voor buitenaardse levensvormen: het vormt allemaal samen de voedingsbodem van de door schrijver-producer Chris Carter gecreëerde serie waarin een wereld van schaduwen, gruwel en malaise op een even beklemmende, spannende als esthetisch fraaie manier vorm krijgt.

David Duchovny ís Fox Mulder. En vice versa. Voor de trouwe, vaak fanatieke fans is er geen verschil. Dankzij “The X-Files” werd Duchovny niet alleen een beroemde tv-ster, maar ook een sekssymbool (het is vooral zijn monotone, licht nasale stem die het doet) en een internetfenomeen – wie alles over hem wil weten kan honderden aan hem gewijde internetsites bezoeken.

Maar met de filmcarrière van de in 1960 in New York geboren acteur wil het maar niet vlotten. In de roadmovie-thriller “Kalifornia” (1993) werd hij van het doek gespeeld door twee andere nieuwkomers, Brad Pitt en Juliette Lewis. Kortgeleden speelde hij nog een aan lager wal geraakte chirurg in “Playing God”, een door bijna niemand geziene miskleun – gelukkig maar.

Helemaal anders liggen de kaarten voor de onvermijdelijke bioscoopfilm “The X-Files: Fight the Future”. Duchovny bewijst hier nogmaals hoezeer het succes van de serie aan hem te danken is, met name aan de geloofwaardigheid die hij aan de zachtaardige FBI-agent Fox Mulder schenkt, en aan de wijze waarop hij en zijn tegenspeelster Gillian Anderson de kijker plagen met hun nooit geconsumeerd romantisch geflirt.

Het is natuurlijk de vraag of het spelen van Mulder in een bioscoopversie wel zo’n goede zet is voor een acteur, die nu al door een slaafs publiek van 30 miljoen televisiekijkers voor altijd verbonden blijft met de in het paranormale gespecialiseerde FBI-agent. De filmversie van “The X-Files” kan die vereenzelviging alleen maar in de hand werken. Dit is meteen ook de vraag waarmee we van wal steken tijdens een vraaggesprek in het Dorchester hotel in Londen.

David Duchovny: Zo bekijk ik het niet. Ik laat het aan jullie over om te zeuren over die typecasting-kwestie. Ik doe mijn werk. Zo lang het publiek ervan geniet, maak ik me geen zorgen. Ik voel niet de behoefte om tegen Mulder in te gaan. Voor “The X-Files” heb ik andere dingen gedaan en daarna zal ik ook wel andere dingen doen.

Er is dus nog leven na Fox Mulder?

Ik weet het niet. Het hangt misschien wel van jullie af, jullie zijn degenen die me altijd in een vakje willen stoppen. Als de serie erop zit, gaan jullie misschien schrijven: jammer, maar hij denkt nog altijd dat hij Mulder is. Tja, dat is dan jullie probleem.

Waarom nu ook een bioscoopfilm van “The X-Files”?

Toen er voor ’t eerst sprake was van een filmversie, ongeveer halverwege het tweede seizoen, gingen we ervan uit dat we al wekelijks een minifilm maakten. Alleen werden die films op tv getoond. We beseften ook dat van alle feuilletons “The X-Files” het meest geschikt leek voor een speelfilm. Want dat gaat zeker niet op voor elke reeks. Neem nu een medisch drama als “E.R.”: ik zie niet goed in hoe je voor de bioscoop iets kunt maken dat beter is dan de show op de buis. Maar als je de “The X-Files” meer geld geeft, meer tijd, meer locaties, meer special effects, kan je nog iets beters maken. Gezien de populariteit van de serie wisten we dat er vroeg of laat wel een bioscoopfilm moest van komen. Het unieke is dat ik de kans kreeg om de film te doen terwijl de show nog liep. Meestal gebeurt dat achteraf. Ik dacht ook: als ik dan toch ooit een filmversie moet doen, waarom dan niet meteen, dan ben ik ervan af. Je moet weten dat ik, zolang de serie loopt, slechts een onderbreking van acht weken heb om eventueel een andere film te maken. Mijn probleem is niet een goede filmrol te bemachtigen, wel om dat klaar te spelen in die acht weken dat ik vrij ben. En “The X-Files” was gewoon de beste film die ik in die periode aangeboden kreeg.

Waarin zit nu precies het verschil tussen de serie en de film?

Voor de acteur is er weinig verschil. Mijn job is dezelfde: op een realistische, geloofwaardige manier reageren op die totaal fantastische realiteit. Mulder is geen Batman of Superman, zelfs geen James Bond. Hij is een gewone, herkenbare kerel. Anders werd het een knettergekke SF-film, en dat wilden we zeker niet. Hoe echter Mulder, hoe geloofwaardiger al de rest. De enige concessie is dat de film iets heroïscher is. Mulder is iets meer een actieheld. En dat is mooi meegenomen voor mij: het is altijd prettig om jezelf in de heldhaftige rol te zien. Maar ik zit niet echt te wachten op andere actieprenten. Wat acteren betreft, zijn dat niet meteen de interessantste rollen. Ze kunnen je wel de faam bezorgen die je in staat stelt andere dingen te doen. Toch ken ik geen enkele acteur die zegt dat hij het liefst actiefilms doet. Technisch zijn ze erg moeilijk. De opnamen zijn niet toegespitst op de vertolking maar op de stunts en de actie. Gevolg: veel wachten en nietsdoen.

Hoe lang zit je nog vast aan “The X-Files”?

Mijn contract loopt nog voor twee nieuwe seizoenen. Daarna kap ik ermee, zeker weten.

Tenzij de serie dan wordt voortgezet in een langlopende filmreeks zoals de Bond-films?

Hangt ervan af of het publiek ook komt kijken naar de film. “The X-Files” is een groot succes in Amerika, maar we moeten nog afwachten of hij ook aanslaat in de rest van de wereld, hoewel ik daar niet echt aan twijfel. Er is trouwens een wezenlijk verschil met de Bond-serie: de Bondprenten zijn geen sequels maar telkens nieuwe verhalen. Terwijl wij één doorlopend verhaal vertellen. Daardoor kan je een hele mythologie opbouwen.

Tevreden over het resultaat van de film?

Ik ben van nature uit ontevreden over alles wat ik doe. Maar ik durf toch zeggen dat de film heel dicht benadert wat we voor ogen hadden, en ik zeg dat niet alleen om uw lezers aan te zetten de film te gaan zien. Ik voel me voor de eerste keer trots op mijn werk. Ik denk dat de tv-serie goed is, soms heel goed, soms iets minder. Maar voor mij is de film “The X-Files” perfect voor wat hij is: niet een van de beste films die er ooit zijn gemaakt, maar zeker een van de betere actiefilms die ik heb gezien.

Er zit ook meer humor in dan in de serie.

Jazeker. In de serie probeer ik het soms maar het lukt niet altijd. Toen we aan de film begonnen, hadden we het seizoen waarin de gebeurtenissen worden getoond die aan de film voorafgaan, nog niet ingeblikt. De film komt chronologisch na het vijfde seizoen, maar we draaiden hem aan het eind van het vierde. Er waren dus 24 uren Mulder die ik nog niet had gespeeld, maar die toch mijn manier van handelen in de film moesten beïnvloeden. Chris Carter vertelde me dat aan het eind van het vijfde seizoen – dat inmiddels net voltooid is en dat jullie pas volgend jaar te zien krijgen – mijn kantoor platgebrand wordt en dat ik bijna ontslagen wordt door het FBI. Zo begin je de film, zei hij: je zit aan de grond, je leven is een puinhoop, je bent een mislukkeling. Naarmate de film vordert, zet je je schrap en krijg je weer greep op je leven. Die evolutie vond ik zinvol. In de tv-shows kan je zoiets niet doen, omdat het geen effect zou hebben: als Mulder in één aflevering depressief is en de moed laat zakken, weet iedereen dat hij de volgende week weer de smaak te pakken krijgt. Het is allemaal heel cyclisch. Daardoor accepteren de fans ook dat Mulder in één aflevering gedeprimeerd en somber is. Maar je betaalt geen 7 dollar om een hele film lang een chagrijnige kerel te zien. Daarom was het beter dat Mulder er niet teneergeslagen bijloopt, maar dat zijn woede iets grappig krijgt, omdat het hem allemaal niet meer kan schelen. De non-fans zullen meer sympathie voelen voor zo’n Mulder dan voor iemand die zich wentelt in zelfmedelijden.

Is de film dan toch begrijpelijk voor wie de voorafgaande afleveringen niet heeft gezien?

Ik denk dat je van de film kan genieten, zelfs zonder enige tv-aflevering te hebben gezien. Het netelige aan de film was dat het tegelijk voor de fans een voortzetting van de serie moest zijn en voor de niet-kenners een verhaal dat op eigen benen staat. Dat zou een veel groter probleem geweest zijn als we ook in de serie een lineair verhaal zouden vertellen. Maar daar is de structuur eerder circulair: onze verhalen vertonen de neiging om terug te keren waar ze begonnen zijn. Precies daarom heeft het niet echt belang met welke voorkennis je de bioscoop binnenstapt. De scenaristen hebben dat heel slim aangepakt.

Waarom gaat het er in de film iets romantischer aan toe tussen Scully en Mulder?

Precies omdat het een film is. Chris en de scenaristen wilden het allemaal een beetje aandikken; dat is toch de conventie van cinema. We proberen tegelijk de fans te plezieren – die komen sowieso kijken -, én een publiek dat de serie niet kent en alleen tijdens die twee uurtjes waar voor zijn geld krijgt, en voor wie al die speculaties rond de erotische spanning tussen Scully en Mulder niet meetellen.

In de film komt het ei zo na tot een kusscène. Wat mogen we in het zesde seizoen verwachten? Gaan Scully en Mulder dan eindelijk met elkaar naar bed?

Scully en Mulder hadden elkaar gekust, ware het niet dat een bij roet in ’t eten gooit. Ik vond het een clevere manier om uit het dilemma te geraken: yes but no! Het is een van de meest succesvolle ambivalente momenten in de film.

Ik besef dat de modulaties in de relatie tussen Mulder en Scully van levensbelang zijn voor de die-hard-fans van de serie, maar ik lig er niet wakker van. Ik kan alleen maar zeggen dat het niet tot seks komt. Dat zou ook niet passen bij de conventies van de serie.

In een vroeger leven onderwees u Engelse literatuur aan de Amerikaanse Yale University. U hebt uw doctoraatsthesis geschreven over Samuel Beckett. Waarom schrijft u zelf geen episodes van “The X-Files”?

Heb ik echt geen zin in. In Mexico hebben ze een gezegde: “bus men’s holiday”. De buschauffeur gaat toch ook niet met de bus op vakantie.

Voor een vijftal scripts heb ik wel (mee) het verhaal verzonnen en voor mezelf bedenk ik vaak de achtergronden van de personages. De scriptwriters gaan meestal heel intuïtief te werk. Plotseling kwamen ze met een episode voor de dag waarin Scully een broer blijkt te hebben. Mijn eerste reactie was: ik had er geen flauw idee van dat Scully een broer had. Wij ook niet, tot we hem bedacht hebben, was hun antwoord. Om zulke zaken op te vangen, is het raadzaam dat je voor jezelf de backstory van de personages invult. Een van de geweldige vondsten in “Star Wars” is de revelatie dat Darth Vader in feite Luke Skywalkers vader is. Waarom dan niet impliceren dat Cigarette Smoking Man Mulders vader is? Ik weet echt niet of dit ook zo zal blijken, zelfs de scenaristen hebben dat nog niet opgelost, maar intussen zorgt de suggestie wel voor de nodige spanning. Het zou trouwens best kunnen: Cigarette Smoking Man heeft de leeftijd om mijn vader te zijn en hij heeft mijn moeder gekend.

Begrijpt u altijd de plot van elke aflevering?

Nee, maar dat hoeft ook niet. Zelfs Chris begrijpt het niet helemaal. Het is niet de bedoeling dat het allemaal logisch in elkaar steekt. De verhalen moeten dramatisch sterk zijn, zelfs als slaan ze soms nergens op. Neem nu een van de populairste schurken: Squeeze Tooms, een man die zich door ventilatoren kan wurmen, door schoorstenen kruipt en uit een toilet te voorschijn komt. Hij moet telkens 30 jaar lang hiberneren en heeft menselijke levers nodig om tijdens die slaap te overleven. Natuurlijk is dat totaal uitzinnig en zit de plot vol gaten. Maar als het goed verteld is, zijn mensen bereid dat allemaal door de vingers te zien. Soms vragen de scenaristen zich ook af: waarom gebeurt dit? Het antwoord luidt meestal: omdat we het zo geschreven hebben. Punt uit.

Je moet eens nadenken over wat er allemaal in één seizoen voorvalt. Week in, week uit wordt het leven van Mulder en Scully grondig dooreengeschud. Geen mens die zou kunnen verdragen wat zij elke week voor afschuwelijks meemaken. Neem nu die kerel die vrouwenvet verzamelt omdat zijn eigen lichaam niet genoeg vet produceert. Hij zuigt er het vet uit als een menselijke liposuctie. Als zoiets echt zou bestaan, zou het meteen over heel de wereld frontpaginanieuws zijn. En toch stappen Mulder en Scully elke week hun kantoor binnen om te zien wat voor rare dingen er nu weer op het menu staan. Er wordt in de serie ook nooit stilgestaan bij het feit dat het allemaal zo vreemd, eng en wreed is. Drie afleveringen lang had Scully kanker, daarna wordt er niet meer over gepraat. Het ligt in de aard van de serie om te vergeten wat er de vorige weken gebeurd is.

Zijn sommige scriptideeën soms zo gruwelijk of bizar dat ze afgewezen of afgezwakt worden?

Tuurlijk, we spelen voortdurend met allerlei krankzinnige ideeën, waarvan er onvermijdelijk veel sneuvelen. Niet alle ideeën komen van Chris, hoewel hij altijd de eer opstrijkt. We werken met een hele staf van getalenteerde schrijvers. Het duo Glen Morgan en James Wong ging ongetwijfeld het verst. Helaas werken ze nu niet meer voor ons. Ik mis ze heel erg. Zij creëerden Cigarette Smoking Man, The Lone Gunmen, The Squeeze Guy. Zij hadden de stoutste verbeelding. Ze schreven ook de schokkende episode “Home”, over die uit inteelt voortgekomen familie. Die aflevering werd één keertje vertoond, maar nooit meer heruitgezonden. Voor sommige kijkers ging de incest tussen de moeder en haar zonen te ver en waren de gruwelen te afstotelijk.

In de meest angstaanjagende scène in de film worden Mulder en Scully belaagd door een zwerm bijen. Hoe werd die scène gedraaid: met echte bijen of ingevuld met de computer?

Een combinatie van de twee. Eerst draaiden we met echte bijen. Maar op een of andere manier zagen duizenden bijen er op film niet echt uit, het leken wel vliegen. Dus hebben ze er naderhand CGI ( computer generated images) aan toegevoegd. Ik vond het werken met de echte bijen wel leerzaam. Uiteraard kan je die insecten niet echt africhten, maar ze moesten toch getemd worden. Daarvoor had de trainer een eenvoudig trucje: hij haalde gewoon de koningin weg uit de korf. Daardoor geraken de bijen gedesoriënteerd en minder agressief, ze hebben niet langer een doel om voor te vechten.

Voor het overige waren we niet beschermd. Toen we door die zwerm bijen liepen, voelden we ze zo tegen ons aan vliegen. De bekken die ik dan trek, dat is echt niet gespeeld. Ik hield de kiezen stevig op elkaar. Gillian noch ik werden gestoken. Alleen de producer die ons overuren liet doen, kreeg zijn verdiende loon en had vier keer prijs.

Bent u zelf een fan van SF?

Nee, ik geef niks om SF. Ik deed “The X-Files” omdat het een goed script was, niet voor het genre. En zes jaar later doe ik het nog, en word ik er kennelijk voor eeuwig mee geassocieerd. Terwijl het nooit mijn droom was om in een SF-serie te zitten. Het liefst was ik een professioneel basketbal- of tennisspeler geworden. Ik heb het geprobeerd maar ik was niet goed genoeg.

Bent u zelf een believer? Gelooft u in buitenaardse levensvormen?

Ik ben geen believer. Ik geloof wel dat er waarschijnlijk leven buiten de aarde is, maar geloof niet dat er al contact gelegd werd. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat wij de enige planeet zouden zijn waarop leven is. Wat ik geloof, heeft gewoon met gezond verstand te maken. Van al die verhalen over buitenaardse wezens geloof ik geen snars. Gelukkig zijn er wel mensen die erin geloven: dat levert in ieder geval prima televisie op.

Hoe voelt het aan om vereenzelvigd te worden met een cultfiguur als Mulder?

Mulder is méér dan een cultfiguur: hij is een mainstream cultureel icoon. Je kan nu de naam Mulder als een adjectief gebruiken en mensen weten wat daarmee wordt bedoeld. Dat is toch wel iets om fier op te zijn. Ik ben er trots op dat ik iemand speel met wie mensen zich willen vereenzelvigen. Daarom beschouw ik die typecasting-vragen ook als een compliment: het wijst erop dat ik een karakter uitbeeld dat sterk tot de verbeelding spreekt. Als mensen me voortdurend identificeren met mijn personage, wil dat toch zeggen dat ik mijn job goed doe.

Ik ben er ook trots op dat ik meedoe in het verspreiden van die nog steeds groeiende mythe. “The X-Files” is de enige mythe van deze tijd. “Star Wars” probeerde dit ook, maar in 20 jaar zijn er nog maar drie delen afgeraakt.

Wat zijn de negatieve effecten?

Het irritante is dat mensen in je gezelschap van zodra er iets ongewoon gebeurt naar “The X-Files” verwijzen. Tijdens een interview valt een bandrecordertje stil en meteen roepen ze: “The X-Files”. Het werkt wat op mijn zenuwen, maar ik kan het best begrijpen.

Wat zijn de voor- en nadelen van de roem?

De voordelen? Dat ik gratis tennisschoenen krijg en de beste kaartjes voor het basketbal. Het ergste is dat ik op een zonnige middag niet rustig in het park kan wandelen zonder een bewakingsagent mee te nemen. Ik kan niet zo vrij rondlopen als ik wil, that sucks!

Hoe zwaar valt het om privé-leven en werk te combineren.

Het is lang niet makkelijk. Maar het ging dit jaar al iets beter omdat de show niet langer opgenomen wordt in Vancouver maar in Los Angeles, zodat ik tijdens het draaien ook ’s avonds naar huis kan. Het is niet alleen voor mij dat ze de productie verhuisd hebben, ook Chris en al onze regisseurs zitten liever in L.A. Het moeilijkste voor mij was dat ik de hele tijd in het buitenland zat. De laatste vijf jaar heb ik grotendeels in Canada doorgebracht in een appartement dat ik huurde, met meubels die niet van mij waren. Op de duur werkt dat toch vervreemdend. En hoe geweldig de stad ook is, de mensen die er wonen, de ploeg die al vijf jaar samen is, toch woon ik liever thuis, wil ik meer bij mijn vrouw zijn ( de actrice Tea Leoni, red.). De eerste vereiste van een huwelijk is dat je ook samenwoont, dacht ik toch. Ik heb nu die eerste stap gezet. Als ik ’s ochtends opsta, drink ik een kop koffie, omhels mijn vrouw, ga naar het werk en kom ’s avonds weer thuis zoals iedereen.

Je doet nu al vijf jaar de “The X-Files”? Wat doe je om routine tegen te gaan?

Routine is onvermijdelijk maar je probeert ze op alle mogelijke manieren te doorbreken. Ik had me voorgenomen om nooit op automatische piloot door een aflevering te wandelen, maar er zijn nu eenmaal dagen dat het niet anders kan. Als je tien maanden lang dezelfde reeks doet, zijn er ook dagen dat je de energie niet kan opbrengen. En dat zijn droevige dagen, omdat je dan jezelf en de ploeg teleurstelt. Maar ik ga er prat op dat ik in al die jaren geen enkele dag ziek of afwezig was, dat ik nooit van de set ben gewandeld omdat ik ongemotiveerd was. Ik ben trots op mijn loyauteit aan de show. Zoals een atleet ook elke dag moet oefenen. Ik besef dat de serie voor een stuk op mijn schouders rust en ik geniet van die verantwoordelijkheid. Ik probeer er elke dag weer het beste van te maken, geïnteresseerd te zijn, prettig in de omgang, mijn job te doen. Wat me ook wakker houdt, is dat ik zelfs na al die jaren nog altijd niet zeker ben of iets zal werken. Er zijn van die weken dat alles wat ik moet doen me zwaar valt, de meest eenvoudige scène problematisch wordt. En dan zijn er ook van die weken dat alles van een leien dakje loopt, dat ik er echt plezier aan beleef. Je weet nooit op voorhand wat het zal worden. Je lost het niet op door harder te werken. Het is onvoorspelbaar. Maar soms lijkt het wel alsof ik overvallen word door incompetentie.

“The X-Files: Fight the Future” komt op 14 oktober in de zalen. De serie is elke dinsdagavond (20 u.35) te zien op Kanaal 2. De meeste losse afleveringen van de vier eerste seizoenen zijn op video te koop en te huur. Alleen de laatste aflevering van het vijfde seizoen, de in België nog niet eerder op tv vertoonde episode “X-Files The End”, is vanaf 30 september ook op video te koop en te huur.

Patrick Duynslaegher