CLEOPATRA

De Amerikaanse Margaret George, bekend van historische romans, beschreef na vier jaar studie het turbulente leven van een van de meest spraakmakende vrouwen uit de wereldgeschiedenis.

Tijdens het schrijven hoopte ze wel eens dat Cleopatra zou verschijnen, maar dat is niet gebeurd. Achteraf had ze een droom over Caesar. Er was een oude tempel, een ruïne, en hij stond ervoor, levend maar heel stil. Ze hoopte dat hij het boek mooi vond maar daarover zei hij niks. Ze kon hem zien maar het was niet mogelijk contact met hem te leggen. Ze weet niet wat het betekent. Dat hij in een bepaald opzicht nog leeft? Dat hij onsterfelijk is geworden als een kunstwerk?

Margaret George (55) baseerde zich voor haar memoires van Cleopatra zoveel mogelijk op historische bronnen. Als die tekortschoten, vulde haar rijke verbeelding de gaten.

Margaret George: Non-fictie doe ik niet, er zijn veel mensen die dat veel beter kunnen. In non-fictie ben je gebonden aan allerlei regels en elke zin moet verantwoord zijn. Ik heb de gave me zo in die tijd te verplaatsen dat het lijkt alsof ik er echt ben. En dat de lezer er ook is. Ik ben niet goed in het compleet verzinnen van een verhaal, dus dit is een ideale tussenvorm. Ik kan bestaande figuren uit een ver verleden wel tot leven brengen, maar ik zou ze niet kunnen verzinnen.

Cleopatra lijkt geen aardig kind te zijn geweest. Over haar oudere zussen bijvoorbeeld maakt ze allerlei lelijke opmerkingen. Was ze arrogant?

Grappig dat je dat zegt. Toen mijn dochter van 25 de eerste versie las, zei ze over de jonge Cleopatra: ze is wel erg zelfverzekerd, kan je haar niet wat kwetsbaarder maken? Nee, want ik geloof niet dat ze kwetsbaar was. Het hof waar ze opgroeide was vol intriges en gevaren, dus dat was geen geschikte plek om aardig te zijn. Ze was de enige in dat gezin die overleefde. Maar ik hoop toch dat ze een béétje aardig is.

Als kind verachtte ze de Romeinen om hun slechte manieren. Was dat gebruikelijk?

De Grieken dachten over de Romeinen zoals de Britten over de Amerikanen. Een minder volk, barbaren, slecht opgevoed, cultureel achterlijk, kinderlijk, een gebrek aan waardering voor de meer verfijnde kanten van het leven. Maar de Romeinen vonden de Grieken verwijfde doetjes. Niettemin hebben de Romeinen veel van de Griekse cultuur geïmporteerd. Kunst, wetenschappers, medici. De grap is dat Cleopatra in de Romeinse bronnen juist werd afgeschilderd als een del.

Die neus, was die zo opmerkelijk als altijd wordt beweerd, tot in de strips van Asterix toe?

De enige originele portretten die we van haar hebben, staan op munten. Lastig is dat er twee versies zijn. Op de hellenistische munten staat ze afgebeeld met een lief klein neusje. De munten die tegelijk met die van Antonius zijn gemaakt, tonen een grote neus. Van haar vader was bekend dat hij een grote neus had, wat ook te zien is op een standbeeld van hem. Onlangs dook er een munt op van haar broer of haar zoon, en ook die had een grote neus. Het lijkt dus een familietrekje. We weten ook dat ze bekendstond als bijzonder aantrekkelijk, dus dat kan samengaan.

Als meisje zegt ze op zeker moment dat ze het stadium had bereikt dat ze kinderen kon krijgen en dat ze erop was voorbereid. Wie had haar voorgelicht?

Dat weet ik niet. Waarschijnlijk een oude verzorgster. Cleopatra had geen beste verhouding met haar zussen. En haar moeder was al overleden toen ze nog een klein meisje was. Dus het moet wel iemand van het personeel zijn geweest.

Er is sprake van een soort voorbehoedsmiddel. Wat was dat?

In de tijd dat ik met dit boek begon, verscheen in een archeologisch vakblad een verhaal over geboortebeperking in de oude wereld. Er was een bepaalde plant die bekendstond als effectief. Die bestaat niet meer want die is destijds te veel geoogst. Ander planten uit dezelfde familie hebben het effect in mindere mate en worden nog gebruikt in andere culturen. Het leek me nuttig voor het boek. Een nieuwsgierig type als Cleopatra zou die plant zeker hebben gekend. Ik denk overigens niet dat ze hem in de relatie met Caesar zou hebben gebruikt. Ze had een kind van hem, en er zijn vage aanwijzingen in brieven van anderen dat ze een tweede keer zwanger is geweest van hem.

Cleopatra krijgt in het boek advies over de omgang met mannen. Het lijkt nogal op wat tegenwoordig langskomt in boekjes als The Rules. Is dat authentiek?

Nee. Ik besefte dat Cleopatra een maagd was toen ze Caesar ontmoette. Ik dacht na over die bizarre situatie. Je weet dat hij komt, dat je hem niet persoonlijk kent, dat hij dertig jaar ouder is, dat hij de vijand is van je land, dat hij een beruchte versierder is. Zou je in zo’n situatie niet iemand om advies vragen? Ik groeide op in de jaren vijftig, en voor maagden was seks een groot mysterie. Je had van die handleidingen voor het huwelijk, over “hoe het echt is”. Cleopatra moet ook haar vragen hebben gehad. De adviezen heb ik bedacht. Hoe kwam het dat ze zo’n indruk maakte op een man als Caesar? Ze kon mannen in haar greep krijgen, zegt men, ze was goed in verleiden. Maar Caesar en Antonius waren zelf grote versierders, die met talloze schonen naar bed waren geweest. Het kon niet alleen seks zijn waardoor ze in haar ban kwamen. Er moet nog iets anders zijn geweest, haar psychologisch inzicht, haar vermogen het iemand naar de zin te maken.

Ze zegt van zichzelf dat ze over bijzondere krachten beschikt als ze anderen ontmoet. Is dat beschreven door mensen die haar hebben gekend?

In een oud verslag staat dat je geen uur in haar aanwezigheid kon doorbrengen zonder gegrepen te worden door haar persoonlijkheid. Niet in de eerste plaats door haar uiterlijk maar door haar karakter. Cleopatra was heel goed in het overreden van anderen.

Op zeker moment komt er een boodschapper op bezoek die zegt: “Mij is verteld dat het gevaarlijk is om u te kennen, maar de ontmoeting zou dat gevaar de moeite waard maken.” Is dat een adequate samenvatting van Cleopatra?

Dat heb ik bedacht en het lijkt me inderdaad een kernachtige beschrijving. Ze was heel charmant en naarmate je dichterbij kwam, vergat je het gevaar.

Caesar en Antonius waren bijna voortdurend ver weg. Had ze affaires ondertussen?

Volgens de meeste bronnen niet. Men zegt dat ze hen altijd trouw is gebleven.

Toch heeft ze twintig eeuwen later nog steeds een reputatie op dat vlak.

Dat komt door mannen als Octavius die allerlei onzin over haar verspreidden. Cleopatra was erg gedisciplineerd. Geen type dat het bed induikt met de eerste Brad Pitt die langskomt. Maar ze zal er wel aan hebben gedacht. Ze was in de twintig, aantrekkelijk, en een koningin, dus wat wil je. Ze wist niet of ze Antonius ooit zou terugzien. En er zal enige druk vanuit het land zijn geweest omdat men waarschijnlijk liever een getrouwde koningin zag.

Tijdens de relatie met Antonius overweegt ze een abortus. Hoe ging dat in die tijd?

Er waren veel abortussen. Er bestonden pittige drankjes, waarvan je goed ziek kon worden. Het was een soort gif; de vrouw was sterk genoeg om te overleven maar de vrucht niet. Het is bekend dat bij de Romeinen abortus veel voorkwam, maar ik weet niet of dat een chirurgische ingreep was of niet. Waarschijnlijk was het veiliger om zo’n akelig drankje te nemen, want dan had je geen risico op infecties door vuile instrumenten.

Of Cleopatra werkelijk een abortus heeft overwogen, weten we niet. Maar als ik me in haar plaats stel, en ik was zwanger van een man die verdwenen is en van wie ik al een onwettig kind had, zou ik dan een tweede kind van hem willen? Ze zal het zeker hebben overwogen of het advies hebben gehad om het te overwegen. Olympus, haar vriend en adviseur, wees haar op de schande die gepaard zou gaan met een tweede onwettig kind. De wereld zou kunnen denken dat Cleopatra’s paleis een tent was waar vooraanstaande Romeinen konden langskomen voor een pleziertje, een hoerenkot voor Romeinse generaals.

Cleopatra zegt over zichzelf dat ze alleen kinderen kreeg, dat ze die alleen heeft opgevoed, en dat ze alleen het land regeerde. Was ze een feministe?

Ze was de enige koningin in de familie, en op dat moment was het de oudste koninklijke familie ter wereld. Ze vond zichzelf bekwamer dan haar broers, en vond in het algemeen dat vrouwen veel talenten hadden. Maar het was vooral het lot, lijkt me, waardoor ze alleen haar kinderen moest opvoeden. Waarschijnlijk had ze het best prettig gevonden als de vader er was geweest. Je vraagt je af hoe het zou zijn gelopen als Caesar niet was vermoord. Hij zou in Rome de BV Caesar hebben gehad en zij in Alexandria de BV Cleopatra. Een gewone meneer en mevrouw Caesar waren ze nooit geworden. Het had geleken op een moderne Amerikaanse relatie waarbij de een in Los Angeles woont en de ander in New York.

Als de stad Alexandria valt en vijand Octavius Cleopatra zoekt, heeft ze een ingeving over ’s mans intenties.

In het boek beschrijf ik het als een plots inzicht. Octavius wilde Cleopatra tot slavin maken. Ze zou een uitstekend schaakspeler zijn geweest: ze kon goed inschatten wat een ander zou doen. Ze smeedde een ingenieus plan voor haar zelfmoord: ze liet een dienares een mand met vijgen brengen met daarin een dodelijke slang.

Elk boek over Cleopatra zegt iets over de tijd waarin het is geschreven. Wat is dat in dit geval?

Ik denk dat we haar nu willen zien als de eerste moderne vrouw. En ze komt mij ook voor als een modernere vrouw dan veel andere historische figuren. Ik ben wat aan het herlezen over koningin Elizabeth en koningin Mary van Schotland, over wie ik ook boeken heb geschreven. Over hen werd gezegd dat ze veel persoonlijke offers moesten brengen omwille van hun functie. Dat gold zeker niet voor Cleopatra. Een vrouw in haar tijd had vermoedelijk meer macht dan een vrouw in en na de Renaissance. Ze had minder beperkingen en je krijgt de indruk dat haar denken moderner was. De afgelopen tweeduizend jaar is er veel christelijk gedoe geweest over de ondergeschikte plaats van de vrouw, en Cleopatra had daar geen last van.

Wat vond u van de Cleopatra van Liz Taylor?

Tja… Ik ben erg op haar gesteld, als vrouw, en ik verzamel boeken over haar. Ik heb ooit in een restaurant gegeten terwijl ik geen honger had, alleen omdat zij er zat. Maar in die rol portretteerde ze niet de koninklijke uitstraling van Cleopatra. Taylor is heel Amerikaans, heel aards. Ik vond haar mooi om naar te kijken – ik heb een affiche van de film – maar ik vond dat ze Cleopatra niet goed weergaf. Ik ken ook niemand die het zou kunnen.

Als kind bent u in Egypte geweest. Hoe kwam dat?

Mijn vader werd begin jaren vijftig door het ministerie van Buitenlandse Zaken gezonden naar Israël, kort na de onafhankelijkheid. Ik was een jaar of acht. Op school bestudeerden we de oude wereld en het leek me fantastisch om naar Egypte te gaan. Mijn vader nam me mee naar Kaïro en de piramiden. Prachtig was dat. Ik denk dat het toen in mijn bloed is gaan zitten.

U schrijft boeiend over de slangen van Cleopatra.

Ik ben dol op slangen. Vroeger had ik er een hekel aan maar mijn dochter wilde er een hebben. Eerst negeerde ik die wens, maar toen ze een paar jaar volhield, hebben we er een gekocht. Later werd ik lid van een reptielenclub, en zo heb ik veel over slangen geleerd. Julius is nu zeventien jaar, we beseften destijds niet dat hij zo lang zou meegaan. Hij is ongeveer 1,20 meter lang en leeft meestal in zijn kooi. Je kunt hem niet vrij laten rondglijden, want hij zou ontsnappen of onder de koelkast kruipen. We laten hem er wel uit voor wat lichaamsbeweging maar dan moeten we hem aan zijn staart vasthouden. Julius houdt van mensen. Hij gaat om je nek hangen, hij lijkt zich op zijn gemak te voelen in gezelschap. Slangen zijn prachtig, heel sterk en elegant. Ze kunnen mooie poses aannemen. Maar ik weet niet of ik er weer een neem als Julius er niet meer is. Niemand wil op je slang passen als je op reis gaat.

Waar gaat uw volgende boek over?

Over Maria Magdalena. Iets heel anders dus, hoewel iemand haar ooit omschreef als de Cleopatra van het christendom. Er is minder direct materiaal over haar, maar wel heel veel over Israël in die tijd. Over Maria zijn nieuwe studies beschikbaar die zeggen dat ze een invloedrijk persoon was in de beginperiode van de kerk, dat ze een rivale was van Petrus inzake het leiderschap en over de vraag wat voor kerk het moest worden. Zij had iets charismatisch voor ogen. Petrus wilde een strakker gestructureerde kerk met gezagsniveaus en veel mannen, wat het ook geworden is.

De memoires van Cleopatra, deel 1: Dochter van de farao, deel 2: De slangenkroon, Het Spectrum, beide 695 fr.

Jim Schilder