Activiteiten die in ons klimaat niet erg aantrekkelijk zijn, worden dat plots wél dankzij het grote aanbod van goedkope reizen naar warme landen. Duiksport is daar een voorbeeld van. Een onderwatergids.

Driekwart van de aarde is bedekt met water. Elk hoekje van de wereld is in kaart gebracht, maar de oceanen hebben nog geheimen. De wereld die onder de zeespiegel schuilt, is niet langer voorbehouden aan avonturiers en sportievelingen; bijna iedereen kan ernaartoe. Om te beginnen is het duikmateriaal sterk verbeterd: trimjackets vereenvoudigen de aanpassing van het drijfvermogen, duikcomputers geven de diepte en de verplichte decompressiestops aan, het ademen werd met de flesontspanners veel makkelijker. Ook de duikscholen zijn gemoderniseerd: het lesmateriaal is uitgebreid met video’s, en een wereldwijd netwerk van duikscholen organiseert op uitgelezen plekjes méér cursussen die bovendien minder lang duren dan vroeger.

Wie het kan leren? Iedereen die ouder is dan 14 en aan enkele medische vereisten voldoet. Sommige kandidaat-duikers zijn zelfs ouder dan 70. Toch moet je eraan denken dat ook deze sport risico’s inhoudt: je bent afhankelijk van de uitrusting, en je lichaam moet zich voortdurend aanpassen. Als een duiker te snel stijgt dan kunnen decompressiestoornissen optreden die, in het ergste geval, tot de dood leiden. Om ongevallen te voorkomen is een degelijke theoretische en praktische opleiding broodnodig. En die krijg je allebei tijdens een cursus in een officiële duikschool. Hoe sportief, fit of slim je ook bent: theoretische kennis (vooral gebaseerd op de fysica) is onontbeerlijk om de gevaren in te schatten. Na de theorielessen wordt een nieuweling niet meteen in het diepe gegooid. Om je vertrouwd te maken met het onderwatermilieu neemt de instructeur beginnelingen gewoonlijk mee naar de bodem van het hotelzwembad, alvorens écht te water te gaan.

Zie je het niet zitten om tijdens je vakantie minstens 15 uur door te brengen in het leslokaal en -zwembad? In dat geval volg je best van tevoren in eigen land een theorie- en zwembadcursus. Dan kan je in het vakantieoord meteen aan de openwaterproeven beginnen. (Dat is ook een handige manier om een duikbrevet te behalen zónder dat je kopje onder hoeft te gaan in de koude wateren van België of Nederland.)

Of je in het buitenland het gehele lespakket volgt of enkel het openwatergedeelte: voorzichtigheid blijft geboden. Ga na of de lesgevers gekwalificeerd zijn om een duikcursus te geven of -examen af te nemen. Informeer of ze aangesloten zijn bij een erkende duikorganisatie en controleer de geldigheidsduur van hun bevoegdheid, want die kan verstreken zijn.

Er bestaan twee soorten erkende duikorganisaties. Officiële internationale federaties zoals Nelos ( Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en Sport) zijn een onderdeel van CMAS ( Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques). Er zijn ook commerciële organisaties zoals Padi ( Professional Association of Diving Instructors). In België bieden ze allebei korte introductieprogramma’s aan die je voorbereiden op een sportduikvakantie. Bij Nelos leidt dit tot het één-ster-brevet van CMAS, bij Padi tot het brevet Open Water Diver. Beide lespakketten omvatten naast de theorie en praktijk in het zwembad een aantal openwaterduiken. Die kan je, zoals eerder gezegd, in België of elders uitvoeren. Doe dat liefst bij dezelfde organisatie, al kan men met allebei de beginnersbrevetten terecht in alle erkende duikcentra ter wereld. Dat is anders als je een verdere opleiding wenst, bijvoorbeeld tot instructeur. Over het algemeen worden brevetten van officiële federaties geaccepteerd bij elke commerciële organisatie. Omgekeerd is dat vaak niet het geval. Je kan niet altijd met een Padi-brevet naar een CMAS-school, zonder bijkomende tests. Toch groeit er toenadering: het overgrote deel van de duikscholen in populaire vakantiebestemmingen maakt deel uit van het commerciële Padi.

Denk vooral niet dat je volleerd bent, eens je het gegeerde beginnersbrevet op zak hebt. Elementaire cursussen volstaan niet als je elders sportduikt: stromingen, zicht, temperatuur en biologische gevaren zijn geografisch zeer verschillend. Iemand die lessen volgde in de Rode Zee heeft niet genoeg bagage om de risico’s van het beperkte zicht en de stromingen in de Noordzee aan te kunnen. Een cursist uit Europa kent dan weer niet de gevaren van tropische wezens als de dodelijke box jelly fish. Wie in een nieuwe omgeving sportduikt, moet zich ter plaatse informeren of les nemen.

Er zijn een aantal ongeschreven wetten die overal gelden. Eerste basisregel: duik nooit alleen. Je hebt een buddy nodig om elkaars duikuitrusting te controleren terwijl je nog op het droge staat. Iedereen ziet wel eens wat over het hoofd, maar onder water kan een vergetelheid gevaarlijk worden. En zelfs als geen enkel detail je ontging, weet je maar nooit. Je kan onder water onwel worden, zonder lucht vallen of de ademautomaat doet het plots niet meer… In dergelijke gevallen kan enkel een duikmaat redding brengen: het is perfect mogelijk om met zijn tweeën op één zuurstoffles naar de oppervlakte terug te keren.

Er bestaat internationaal overeenstemming wat de maximale duikdiepte betreft: 30 meter is een goede richtlijn. Het geeft misschien een kick om de eindeloze diepte tegemoet te zwemmen, maar die korte opwinding weegt niet op tegen de risico’s. Op grote diepte valt er trouwens veel minder te beleven dan vlak onder de waterspiegel, waar UV-stralen de koralen, het water en de vissen van bonte kleurschakeringen voorzien.

Ook wat tijd betreft zijn er beperkingen. Veel organisaties beschouwen het sportduiken als nultijd-duiken. (Nultijd is de tijd dat een duiker zonder decompressietussenstops naar het zeeoppervlak kan stijgen.) De periode dat je onder water mag blijven, hangt af van de diepte die je bereikte. Hoe dieper, des te korter de toegestane tijd. Mensen zijn immers geen vissen: van nature zijn wij niet voorzien op een leven onder water. Om ons daar makkelijker voort te bewegen en beter te kunnen zien, hebben we hulpstukken nodig zoals een duikbril, snorkel, loodgordel en zwemvliezen. De totale prijs van die basisuitrusting schommelt tussen 3000 en 5000 frank. Duikscholen, -shops en -centra stellen bijkomend materiaal ter beschikking of verhuren het: duikerpakken, trimjackets, extra lood, dieptemeters en persluchtflessen.

De veranderende atmosferische omstandigheden tijdens het duiken hebben een invloed op ons organisme: op de zintuiglijke waarneming, de bloedsomloop, de ademhaling en de gassen in ons lichaam. Voor het eigen welzijn en om een verzekering te kunnen afsluiten, moet elke aspirant-duiker een doktersattest voorleggen. Sommige organisaties hebben een eigen formulier dat de arts invult, maar helaas bestaat er geen welomschreven onderzoek. Meestal worden de bloeddruk, oren, neusholten en ademhaling gecontroleerd. Maar ook als je goedgekeurd bent, moet je telkens weer inschatten of je je lekker genoeg voelt en stevig genoeg op je benen staat om een duik aan te kunnen. Voor één categorie is duiken ten sterkste af te raden: zwangere vrouwen, ook als die zwangerschap nog slechts een vermoeden is.

Er zijn twee types duikvakanties. Bij de eerste formule wordt er aan wal gelogeerd. Soms kun je vanaf het land duiken, anders brengt een boot je ’s ochtends en ’s middags naar een duikgebied. Vaak maakt men er een daguitstap van en wordt er aan boord geluncht. Wie aan zeeziekte of aan claustrobie lijdt, of elke dag graag gastronomisch dineert, blijft maar beter aan land. Maar de andere formule is beslist aan te raden voor wie al een brevet heeft: de duikcruise of -safari, waarbij je overnacht op de boot die tijdens de dag verschillende locaties aandoet. Als je de keus hebt tussen een motor- of een zeilboot: een motorboot is comfortabeler omdat het eenvoudiger is om terug aan boord te klimmen en omdat zo’n schip meer bergruimte biedt voor materiaal en compressoren. Of je in een hotel of op een boot logeert, de laatste dag is meestal een rustdag, zodat je zonder risico op decompressieongevallen in het vliegtuig stapt.

Waar je op duikvakantie gaat, is een kwestie van voorkeur. Smaken en interesses verschillen, ook bij de onderwatersporters. Sommigen houden vooral van grote vissen, anderen bewonderen de kleur- en vormschakeringen van koraal, en durvers verkiezen wrakduiken. Het is dan ook zeer moeilijk om de beste duikgebieden in de wereld op te sommen. Bovendien kunnen externe factoren als El Niño, een orkaan, vervuiling, overbevissing of het toenemend toerisme binnen de kortste keren de onderwaterfauna en -flora radicaal wijzigen. Daarom is het aan te bevelen om actuele informatie in te winnen bij een duikschool of -vereniging. Ook de seizoenen spelen een rol. In sommige gebieden beïnvloeden ze bijvoorbeeld het zicht onder water.

Voor de meeste toeristen is de bereikbaarheid van de bestemming van groot belang en het aantal dagen dat men ter beschikking heeft. Het Groot Barrièrerif in Australië mag dan nog zo mooi zijn, de vliegafstand en jetlag zijn niet in één week te overbruggen: de dag van aankomst duik je niet en bovendien moet je veiligheidshalve 14 uur rekenen tussen de laatste duik en de vliegtuigreis. Maar het hoeft niet zo ver, ook dichter bij huis zijn er tal van mogelijkheden. Wie een vooropleiding genoten heeft in België en de openwaterduiken liever in het buitenland aflegt, kan kiezen voor de Rode Zee. Dat gebied is bijna niet onderhevig aan stroming en ook op kleine diepte vind je er prachtige koralen en vissen. Hurghada, in Egypte, is sinds geruime tijd hét duikmekka van de Rode Zee. Daar zijn tientallen centra met instructeurs van uiteenlopende nationaliteiten. Dat heeft ook nadelen. Door de grote toeloop is het mogelijk dat je onder water meer andere duikers aantreft dan grote vissen. Die populariteit is ook de oorzaak van beschadigde riffen, omdat onervaren duikers het koraal vertrappelen of omdat schippers achteloos het anker uitgooien. Ook Sharm el Sjeik heeft te kampen met dat euvel. Toch blijft het gebied van de Rode Zee de uitgelezen duikbestemming voor een kort verblijf: de vlucht duurt amper 4 of 5 uur en er is nauwelijks tijdsverschil. Momenteel is vooral het zuidelijk gedeelte van de Rode Zee, tegen de grens met Soedan, erg in trek.

De mooiste onderwaterbestemmingen ter wereld? Oude rotten in het vak beweren dat de allermooiste in Frans-Polynesië ligt: het ringvormig koraaleiland Rangiroa, op zo’n 300 km van Tahiti. De atol heeft een lagune van 77 km lang, die via twee openingen verbonden is met de Stille Oceaan. Scholen haaien, roggen, manta’s en barracuda’s blijven bij laag tij zes uur van de oceaan afgesloten.

Het maritiem natuurpark van Fernando De Noronha, een vulkanische archipel op 300 km voor de kust van Brazilië, is ook een biotoop van dolfijnen, barracuda’s, haaien, reuzenschildpadden en roggen. Het Grote Barrièrerif vóór de oostkust van Australië heeft een lengte van 1500 km en is een paradijs vol onaangetaste koraalbegroeiing. Baarzen tot 150 kilo kleuren schitterend wit bij nieuwe maan, hun paartijd. Reusachtige murenen verschansen zich in holen, rif- en tijgerhaaien zwemmen rond in de geulen.

Belize (aan de Caribische Zee) heeft het op een na grootste koraalrif ter wereld en op het Lighthouse Reef zoeken dolfijnen contact met de duikers. Voor de kust van Costa Rica ligt Cocos Island. Tussen de rotsen zwemmen er scholen hamerhaaien, gemarmerde roggen, manta’s en zeilvissen. In elke rotsspleet schuilen langoesten. De Madiven in de Indische Oceaan genoten wereldfaam omwille van de onderwaterfauna en -flora. Helaas heeft El Niño er in één jaar tijd het koraal tot op ongeveer 10 meter diepte volledig versteend. De levendige kleuren zijn verdwenen, maar gelukkig bleven de kleurrijke vissen er wel. Ook de onderwaterwereld rond het veelgeprezen Indonesisch eiland Flores werd sterk aangetast door de klimaatveranderingen, maar de duikgebieden rond Sulawesi zouden intact gebleven zijn.

(Streamer)

Iemand die lessen volgde in de Rode Zee heeft niet genoeg bagage om de risico’s van het beperkte zicht en de stromingen in de Noordzee aan te kunnen.

Volgens kenners is het koraaleiland Rangiroa, op zo’n 300 km van Tahiti, de mooiste onderwaterbesteming ter wereld.

Els Vermeersch