11 STAPSTENEN

Geen enkele stad werd gebouwd in één dag. Een update van gloednieuwe stadsinitiatieven en van meningen, dromen en ideeën van vandaag.

1. DUIVENZEEP

Ze worden gezien als een pest, de stadsduiven : vuilmakers, ongedierte en ziekteverspreiders. Maar ontwerper Tuur Van Balen zou hen graag ingeschakeld zien als mobiele poetsploeg. Wat als we hen nu eens genetisch gemodificeerde bacteriën voederen, waardoor ze zeep uitscheiden ? Van Balen dook het lab in samen met biochemicus James Chappel. De bacteriën bestaan intussen, maar ze mogen de wijde wereld voorlopig niet in. Wel bedacht de kunstenaar alvast een kooi voor op de wagen en duiventillen om te voederen in stadsvensterbanken.

Leen Creve

Foto’s, video’s en nieuw duivenmelkersmeubilair worden getoond op Pigeon d’Or expo bij Recyclart in Brussel van 30 september tot 21 oktober en tijdens de Design Triënnale in Peking die nog tot 25 oktober loopt.

2. DAG ARCHITECTUUR !

Op 9 oktober heeft de tweejaarlijkse Dag van de Architectuur plaats. Dat is een initiatief van het Vlaams Architectuur Instituut (VAi). Christophe Grafe is sinds februari de nieuwe directeur van het instituut.

Waarop ligt de nadruk tijdens deze Dag van de Architectuur ?

Christophe Grafe : Er zijn drie grote thema’s : duurzaamheid van architectuur, participatie van bewoners en groepswoningbouw.

Welke steden zijn volgens u goed bezig ?

In Gent, Antwerpen, Leuven, Hasselt, Genk en Kortrijk zijn voorbeelden te vinden van duurzame, participatieve architectuur. Het Groen Kwartier in Antwerpen bijvoorbeeld is een bekend project : het zorgt voor groen in de stad, maar ook voor sociale woningen. In Gent is ook de herdefiniëring van de Oude Dokken zeker interessant. Genk heeft geen echte stadskern, maar een project als C-Mine geeft wel identiteit aan die stad.

Maar als we over de leefbare stad spreken, moet het ook over de middelgrote steden en voorsteden gaan. Die moeten meer functies en faciliteiten krijgen, dan zijn ze waardevoller. Het zijn taken voor zowel overheid als architecten, want de markt alleen gaat het niet oplossen.

Welke architecturale uitdagingen zijn nog belangrijk ?

Door de demografische samenstelling van onze bevolking en de vergrijzing kunnen er in Vlaanderen binnenkort veel grote huizen leeg staan. Hoe gaan we die een functie geven ? Daar hebben we nog geen concreet antwoord op. Ook niet op de leegloop van dorpen en bepaalde streken, of de ontwikkeling en bouwwoede aan de kust, waar nauwelijks langetermijnplanning bestaat. Daarnaast is hergebruik van bestaande gebouwen en erfgoed een van de belangrijkste opgaven. Gebouwen die ons dierbaar zijn hebben een blijvende waarde. De dag van de architectuur is de feestdag voor die architectuur. (LC)

Info : www.dagvandearchitectuur.be

3. HET GAAT OM MEER DAN ARCHITECTUUR

Wat vindt u een leefbare stad ? Waarom is die leefbaar ? Speelt de architectuur een rol ? Waarom verkiezen velen oude steden boven nieuwe ? Hans Ibelings, Nederlandse architectuurhistoricus : Steden die tussen vijfhonderdduizend en één miljoen inwoners hebben, en daarvan zijn er in Europa heel veel, zijn vaak zeer aangenaam om te verblijven, en vermoedelijk ook om te wonen. Van Porto tot Helsinki, van Amsterdam tot Zagreb. Ze hebben een aangenaam overzichtelijke schaal : groot genoeg om in alles te voorzien, klein genoeg om vertrouwd te zijn. Groot genoeg om je anoniem in te kunnen voortbewegen, klein genoeg om af en toe iemand op een straathoek tegen te kunnen komen.

Architectuur speelt daarbij een rol, maar niet de hoofdrol. Het gaat om de kwaliteit van het wonen, de schaal van de stad, de inrichting van de openbare ruimte, het groen, de manier waarop het verkeer en het openbaar vervoer is geregeld, de nabijheid van natuur – zee, bossen, bergen, meren – de culturele infrastructuur, de mix van voorzieningen, de winkel, maar ook het klimaat. En de inwoners. En dan bedoel ik niet of ze aardig zijn (of lijken), maar meer of er een mix is, van jong en oud, en of er niet al te grote sociale en economische verschillen zijn.

Wat maakt een stad onleefbaar ? Op de gangbare lijstjes van minst leefbare steden komen alleen plekken voor waar ik nooit geweest ben, zoals Teheran, Karachi, Harare, Lagos. Misschien moet ik daar eens naartoe om het te kunnen beoordelen wat het onleefbaar maakt.

Hebt u een ideale plek in een lievelingsstad ? Een fragment van de ideale stad is voor mij in bijna elke stad wel te vinden, vooral Europese. En dan gaat het niet om een of ander beroemd plein of een bekend monumentaal gebouw, maar veeleer om een gewone straat met woningen, wat winkels en een café op de hoek, een buurtrestaurant, een plantsoen : precies de omgevingen waar het alledaagse leven zich afspeelt.

Piet Swimberghe

4. WAAR WIJ VAN DROMEN…

In 2014 moet er een nieuw Beleidsontwerp Ruimte liggen. Om meer inzicht te verwerven in de ideeën van de burger, vroeg de bevoegde minister, Philippe Muyters, de Vlaming naar zijn ideale leefomgeving. Daaruit blijkt onder meer dat we bezorgd zijn over het effect van mobiliteit op onze leefomgeving. De Vlaming wil vooral beter openbaar vervoer en autoluwe binnensteden. Hij stelt voor het autoverkeer terug te dringen door te zorgen voor meer ‘nabijheid’, waarbij de afstand tussen de woon- en werkplaats en winkels kleiner wordt.

De enquête toont ook aan dat de burger begaan is met betaalbaar wonen en het ‘groene’ karakter van zijn leefomgeving. De meerderheid van de Vlamingen wil zorg dragen voor het behoud van open ruimte, zowel in de stad als op het platteland, door efficiënter en creatiever om te gaan met de beperkte ruimte die we vandaag hebben en benadrukt het belang van ruimte voor water, geen bouwvergunningen meer in overstromingsgebieden, en groene energie. Ellen De Wolf

–

Het volledige rapport is eind september beschikbaar op www.beleidsplanruimte.be

5. STRAATOPSMUK

Ze zijn onschuldig, maar houden wel van een stoere naam, stadsguerrillero’s die hun eigen straten opsmukken. Terwijl in ons land ‘wilde breiers’ palen, boomstammen en zitbanken bekleedden, kregen in Parijs trottoirpaaltjes bloembakjes uit melkkartonnen aangehangen. (LC)

6. BEROEP : STADSBOUWMEESTER

Kristiaan Borret is stadsbouwmeester. Hij denkt elke dag na over de leefbaarheid van Antwerpen.

Wat is uw grootste uitdaging ? De verkeersproblematiek. Je moet de stad goed kunnen bereiken en je er vlot in kunnen bewegen, maar de bewoners mogen daarvan niet de dupe zijn. Als ik – met Monocle in de hand – naar Zürich, München en Kopenhagen ga, dan zie ik dat daar de stedelijke mobiliteit veel verder staat. Ik zie mensen die niet alles met de auto willen doen. Mobiliteit gaat over het omleiden van de doorgaande autostromen zoals in het Oosterweelverhaal, over meer trams, tot microparkeergarages voor buurtbewoners. Ook de Antwerpse huurfietsen zijn een succes in het gebruik en dus opvallend in beeld. Ook alle chauffeurs in de file zien ze vlotjes voorbijrijden, dat kan doen nadenken.

Naar welk project kijkt u uit ? Er komt een park aan de Droogdokken, in de bocht van de Schelde, met in die dokken een drijvend openluchtzwembad. Dit soort projecten is belangrijk voor leefbaarheid, maar ook afhankelijk van een heleboel kleine ingrepen. De New Yorkse stadsactiviste Jane Jacobs zei het al in de jaren zestig : de stedelijke kwaliteit kun je aflezen aan het voetpad. Buurten zijn leefbaar als de stoep levendig is. Als er af en toe een terrasje is, als er winkels (wat langer) open zijn, als je ziet dat er gewoond wordt. Daarom willen we in Antwerpen een ‘levendige stedelijke plint’. In veel nieuwbouwverkavelingen zie je woningen met een blinde voorgevel. Dat willen we niet in de stad. We willen niet de optelsom zijn van garagepoorten en voordeuren. In onze Bouwcode staat dat woningen op de benedenverdieping een venster moeten hebben, dat winkels hun etalage niet mogen afplakken met folie, enz. We willen leven zien. (LC)

7. DE WERELD, UW DORP

Uw mening telt : over de hele wereld en op verschillende manieren worden stadsbewoners betrokken en uitgehoord over hun wensen, dromen en concrete verlanglijstjes.

Onze favorieten : www.bmwguggenheimlab.org

Een nieuwkomer : gedurende zes jaar zullen negen steden bezocht worden met een mobiel laboratorium ontworpen door toparchitecten. Tussentijdse resultaten volgen in een expo in het Guggenheim Museum. De eerste vraag die New York nog aan het beantwoorden is in een unieke setting van het Japanse architectenbureau Atelier Bow-Wow : hoe zou u het comfort in de stad verhogen ?

www.candychang.com

Artieste en designer Candy Chang verenigt grafisch design voor publieke ruimten, buurtwerking en sociaal design. Ze hing in stinkende metro-ingangen kaartjes naar de dichtstbijzijnde openbare toiletten en verdeelt straatventershandleidingen in NY. Geestig zijn de I wish this was…- stickers die op te herziene plekken geplakt kunnen worden en de please disturb-deurkaartjes als boodschap voor de buren.

www.urban-age.net

Een gezamenlijk project van The London School of Economics and Political Science en de Alfred Herrhausen Society Bank : het brengt rapporten en publicaties uit over bepaalde steden of urbane thema’s, reikt awards uit en brengt boeken op de markt. We zagen het nieuwe boek Living in the Endless City alvast liggen in de hippe concept store Urban Outfitters. Naast de polaroidcamera’s en de felgekleurde nagellak. (LC)

8. VOOR EN NA

Soms helpt een laagje om een stadsbuurt op te fleuren. Verffabrikant Akzo Nobel (van het merk Levis) deed de oefening afgelopen zomer in Charleroi : meer dan zeshonderd vrijwilligers schilderden er een watertoren, pijlers van een viaduct, kunstenhuis, muziekcentrum, ziekenhuis en plein. (LC)

9. LEVENS- VERBETERENDE ROLMODELLEN

Om de twee jaar worden in Kopenhagen de Index : design to improve life awards uitgereikt, goed voor een half miljoen euro, geschonken door de Deense overheid. Van de vijf prijzen dit jaar gingen er begin september twee naar projecten in steden die niet op de lijstjes van meest leefbare voorkomen. Een sociaal woningproject in de Mexicaanse stad Monterrey won de prijs in de categorie Home. Elemental, een do-tank van architect Alejandro Aravena en een Chileense oliemaatschappij bouwt halve huizen : de essentiële structuur met keuken, badkamer en trap staat er, de rest moeten bewoners zelf bijbouwen. In de categorie Community werd het bureau Design Seoul gelauwerd voor de globale aanpak van het verbeteren van de miljoenenstad Seoel. (LC)

www.designtoimprovelife.dk

10. PARIJS IS DE NORM

Mogen we een voorbeeld van een leefbare stad ? Maurice Culot, voorzitter van de Fondation pour l’Architecture in Brussel : Ik woon sinds 35 jaar in Parijs en vind die stad zeer leefbaar en ecologisch. Het openbaar transport is efficiënt, je leeft er zonder auto en de schaal en levendigheid van de stad nodigen uit om rond te stappen. Ik hou ook van de verscheidenheid aan bevolkingsgroepen. Deze stad heeft een prachtige architectuur en een boeiend weefsel van straten en pleinen, grote en kleine gebouwen en een vermenging van handel, wonen en werken. De architectuur speelt een fundamentele rol : ze is vrij homogeen. Nu wordt de binnenstad wel duur voor de middenklasse. De uitbreiding met het project Grand Paris kan voor een oplossing zorgen, indien men zich inspireert op Haussmann en niet op Koolhaas. Ik hou van alle Europese steden, ook de lelijke, met een traditionele stedenbouw die toch 5000 jaar oude wortels heeft.

Wat maakt een stad onleefbaar ? De afwezigheid van een gemengde bevolking en activiteit. De afwezigheid van herkenbare pleinen en straten met een menselijke schaal. Architectuurprojecten die breken met de geschiedenis en de Europese bouwstijlen maken steden onleefbaar.

Uw ideale stad ? En welke plek verkiest u daarin ? Het Parijs van Haussmann lijkt me een ideale formule voor een grote stad met herkenbare, menselijke pleinen en straten. Er wordt gewerkt en gewoond. De ideale stad hoeft geen gratuite architectuurexperimenten. Parijs heeft nog kwaliteiten te bieden : op elke moment van de dag en het seizoen zijn er weer andere plekken leuk. ’s Avonds hou ik van Montparnasse waar de bars, restaurants en cinema’s tot leven komen en waar je zowel schrijvers als bedelaars ontmoet. Je maakt echt deel uit van zo’n stad en haar geschiedenis. Oude steden zijn menselijk, leefbaar en hebben niets van een museum, zeker Parijs niet. (PSW)

11. DE ENE TOP 10 IS DE ANDER NIET

Het tijdschrift Monocle wijdt jaarlijks het zomernummer aan leefbare steden en traditioneel maakt het dan ook een top tien. De criteria zijn dit jaar omgegooid. In plaats van een lage criminaliteit, efficiënt transport en stevige publieke diensten telden nu vooral opportunity, een 24-uursritme en een goed evenwicht tussen behoudsgezindheid en toekomstgerichte planning.

Verder is er twee keer per jaar een rapport van The Economist Intelligence Unit dat 140 steden vergelijkt op basis van dertig indicatoren uit vijf categorieën : stabiliteit, gezondheid, cultuur en milieu, opvoeding en infrastructuur. Twee lijstjes naast elkaar.

The Economist Intelligence Unit

augustus 2011

1. Melbourne, Australië.

2. Wenen, Oostenrijk.

3. Vancouver, Canada.

4. Toronto, Canada.

5. Calgary, Canada.

6. Sydney, Australië.

7. Helsinki, Finland.

8. Perth, Australië.

9. Adelaide, Australië.

10. Auckland, Nieuw-Zeeland.

Monocle

juli 2011

1. Helsinki, Finland.

2. Zürich, Zwitserland.

3. Kopenhagen, Denemarken.

4. München, Duitsland.

5. Melbourne, Australië.

6. Wenen, Oostenrijk.

7. Sydney, Australië.

8. Berlijn, Duitsland.

9. Tokio, Japan.

10. Madrid, Spanje.

SAMENSTELLING LEEN CREVE;Piet Swimberghe, Ellen De Wolf,

De Vlaming wil vooral beter openbaar vervoer en betaalbaar wonen.