Zal kanker in de toekomst een behandelbare, controleerbare aandoening worden? Volgens professor Filip Lardon zit dat er dik in. In zijn boek Naar een wereld zonder kanker? doet hij hoopvolle voorspellingen over de strijd van de medische wereld tegen de ziekte.
Kanker is alomtegenwoordig. Iedereen kent wel iemand die het heeft, vaak in de nabije omgeving. Toch is het geen ziekte van deze tijd, vertelt professor dr. Filip Lardon, vicerector van de Universiteit Antwerpen, hoogleraar en diensthoofd van het Centrum voor Oncologisch Onderzoek (CORE). “Kanker bestaat al eeuwen. Twee mummies uit de piramide van Gizeh vertoonden duidelijk tekenen van een bottumor, en op papyrusrollen uit 1600 voor Christus vinden we al een beschrijving terug van borstkanker. Kanker bestaat zolang er meercellig leven bestaat, en kan ook dieren en zelfs planten treffen. Het aantal kankergevallen neemt vandaag wél toe. Door de vergrijzing, maar ook door milieuvervuiling, roken en een ongezonde levensstijl. Het is de tweede doodsoorzaak in de westerse wereld. Twee op de drie gezinnen in België en Nederland worden er rechtstreeks mee geconfronteerd, dat is ontzettend veel.”
Eén van de belangrijkste veroorzakers van kanker hebben we letterlijk zelf in de hand : de sigaret.
Filip Lardon: Elk halfuur sterft er een Belg aan de gevolgen van roken. Dat zijn 50 Belgen per dag, of bijna 20.000 doden per jaar. Mochten er besmette eieren in de winkel liggen die jaarlijks aan 20.000 mensen het leven kosten, dan zouden we die meteen uit de rekken halen. Sigaretten koop je gewoon in elke krantenwinkel. Om tieners te sensibiliseren, heb ik een interactief antirookpakket ontwikkeld voor scholen en geef ik regelmatig lezingen. Eén op de drie kankers, en tachtig tot negentig procent van de longkankers wordt veroorzaakt door roken. Mocht de sigaret niet bestaan, dan zou er een immens aantal levens gespaard blijven. Stel dat we alle jongeren vandaag kunnen overtuigen om te stoppen of er nooit aan te beginnen, dan is ons probleem over twintig jaar voor een groot stuk opgelost. Natuurlijk is dat utopisch, maar elke bijdrage die ik kan leveren, wil ik doen.
Je voorspellingen over de toekomst van kanker zijn hoopgevend : over tien jaar gaan we 80 % van de mensen met kanker kunnen genezen.
Voorspellingen zijn altijd een beetje gevaarlijk, maar het moment is gekomen waarop ik zoiets durf te beweren. We staan echt op een kantelpunt. Vandaag kunnen we 60 % van de kankerpatiënten genezen, tien jaar geleden was dat minder dan 50 %. De komende jaren verwacht ik heel veel vooruitgang. We zitten de kankercel op de hielen. Tien jaar geleden liep de ziekte een kilometer voor ons uit, nu nog maar enkele centimeters. Af en toe raken we terug een paar meter achterop, maar dat halen we wel in. Het is nu aan kanker om bang te worden.
Wat heeft ervoor gezorgd dat kanker een steeds beter geneesbare ziekte wordt ?
In de eerste plaats onze kennis over de kankercel. We wisten vroeger dat een kankercel veel sneller deelde dan een normale cel, dus gingen we geneesmiddelen en therapieën ontwikkelen om die celdeling te stoppen. Een prima idee, maar ontoereikend en met veel te veel schadelijke bijwerkingen. De klassieke chemotherapie is een kanonskogel : je vernietigt de kankercel, maar treft ook alle omliggende, normale cellen. De collateral damage is enorm. Daar moeten we vanaf. In plaats daarvan moeten we met een sluipschutter gaan werken die die kankercel heel nauwkeurig kan uitschakelen. Dat kan alleen maar als we heel precies weten hoe die cel eruitziet, hoe ze werkt en zich ontwikkelt. Daar slagen we dankzij de technologische vooruitgang steeds beter in. Het onderzoeks- en laboratoriummateriaal is de laatste jaren enorm verbeterd. Niet alleen de biotechnologie, ook de ingenieurstechnologie heeft ons ontzettend geholpen. We hebben vandaag heel gespecialiseerde en hoogtechnologische apparatuur tot onze beschikking. Toen de eerste microscopen uitgevonden werden, betekende het een gigantische stap vooruit dat een cel dertig keer vergroot kon worden. Vandaag kunnen we een cel een paar miljoen keer vergroten. Dat levert een schat aan informatie op. We zijn als het ware een identiteitskaart van alle soorten kankercellen aan het opstellen.
Wat leer je hieruit?
We krijgen meer inzicht in hoe een kankercel zich ontwikkelt en hoe ze reageert op omliggende cellen en weefsels. Daar kunnen we op inspelen met nieuwe, doelgerichte medicijnen. Zo beginnen we bijvoorbeeld het uitzaaiingsmechanisme van een kankercel te kennen en zijn we heel dicht bij het blokkeren daarvan. Dat zou een ongelooflijke evolutie zijn, want vaak overlijden patiënten aan de uitzaaiingen van hun tumor. We experimenteren ook met een therapie waarbij we de afweercellen van patiënten leren ‘vechten’ met de kankercellen, wat spectaculaire resultaten oplevert. Dat zijn allemaal fantastische ontdekkingen die ons elke dag nieuwe inzichten geven in hoe we de kankercel in haar wezen kunnen treffen.
Je plaatst er in de titel van je boek zelf nog een vraagteken achter : zijn we op weg naar een wereld zonder kanker ?
Kanker zal niet verdwijnen. Zeker met de vergrijzing van de bevolking in gedachten is het een ziekte die zal blijven bestaan. Maar we hopen er wél voor te zorgen dat kanker straks geen dodelijke ziekte meer is. Dat is ons doel. Eén geneesmiddel tegen kanker zullen we wellicht nooit vinden. Daarvoor is de ziekte veel te ingewikkeld. Er bestaan meer dan honderd tumortypes die allemaal verschillend zijn. Maar ik geloof wel dat we van kanker een behandelbare, of op zijn minst chronische aandoening zullen kunnen maken die we met medicatie onder controle kunnen houden. Ben ik te positief ? Ik denk het niet. Het gebeurt dat er in ons laboratorium experimenten mislukken waar we weken of zelfs maanden mee bezig zijn geweest, maar de meevallers zijn talrijker dan de tegenslagen. We hebben alle redenen om optimistisch te blijven. Wereldwijd richten meer dan 100.000 onderzoekers elke dag hun vizier op de kankercel. We zijn er met z’n allen aan bezig. Kanker is de wereld nog niet uit, maar de droom om alle kankerpatiënten te genezen komt elke dag een beetje dichterbij. Dat is de drijfveer, de brandstof die ons voortstuwt.
Je pleit meteen ook voor een betere overheidsfinanciering voor het wetenschappelijk onderzoek naar kanker.
Ons land staat mee aan de wereldtop als het gaat over kankeronderzoek, maar krijgt daarvoor heel weinig financiële middelen van de overheid. Gelukkig is ons enthousiasme groot en krijgen we veel steun van organisaties zoals Kom op tegen Kanker of Stichting tegen Kanker. Mochten we dezelfde financiële middelen krijgen als laboratoria in de Verenigde Staten, dan zouden we nóg sneller vooruit kunnen gaan. Als je dat in rekening brengt, is het eens zo fantastisch dat wij in België zo’n hoogstaand onderzoek kunnen afleveren. Tegelijkertijd is het schrijnend dat we daarvoor afhangen van benefietacties. De schaarse overheidsfinanciering zorgt er ook voor dat we goede onderzoekers ‘verliezen’ aan landen als de Verenigde Staten. Dat is bijzonder jammer.
Je wilt je medische kennis en inzichten inzetten om mensen te helpen. Ligt daar ook een taak van een universiteit ?
Als student vroeg ik me al hardop af wat er nuttig was aan wetenschappelijke studies zonder baat voor de mensheid. Het is fantastisch om kennis te kunnen inzetten om mensen te helpen.Dat wilde ik al van jongs af aan. Ik ben heel bevlogen in wat ik doe, en hoop mijn studenten met mijn bevlogenheid te infecteren wanneer ik lesgeef. Zij zijn de artsen en wetenschappers die straks overweg moeten kunnen met al die nieuwe geneesmiddelen en ingewikkelde processen. Het is onze taak om hen op die toekomst voor te bereiden. Als universiteit kun je echt iets betekenen voor de maatschappij. Dat móet ook. We mogen niet op een eiland blijven zitten, maar moeten naar buiten treden en onze leefwereld beter maken. Ik vind het een heel bevoorrechte positie dat ik daaraan mag meewerken. Het is ook een beleidsvisie die ik als nieuwe vicerector aan de Universiteit Antwerpen wil uitdragen.
‘Naar een wereld zonder kanker? – Hoe de wetenschap de ziekte overwint’ is uitgegeven bij Manteau en kost 19,99 euro. Meer over de auteur op uantwerpen.be/filip-lardonMeer over het antirookpakket voor jongeren op www.teeronderwerp.be
Tekst Lien Lammar & Foto Fred Debrock
“Tien jaar geleden liep kanker een kilometer voor ons uit, nu nog maar enkele centimeters”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
