In beeld: op dagtrip naar Doel, het Tsjernobyl van België

Er zijn weinig plekken in België die zo intrigeren als Doel. Wat ooit begon als een levendig arbeidersdorp is stilaan verveld tot een openluchtmuseum slash spookstad waar urbexers en graffitiliefhebbers als vliegen op af komen. Knack Weekend ging er op dagtrip.

Wie Doel ongemerkt wil binnenrijden, is eraan voor de moeite. De enige toegangsweg is afgesloten met een slagboom, die pas opengaat na het scannen van je identiteitskaart. Die procedure is vrij uniek in België, maar past precies bij de sfeer ter plekke. De weinige mensen die nog in Doel wonen, vechten al jaren voor het bestaansrecht van dit spookdorp. De slagboom symboliseert de kloof tussen inwoners en indringers. Als nederige journalist reken ik mezelf vandaag tot die tweede categorie. Een dagverslag.

10u – Ontbijten aan de oevers

De bankjes aan de oevers van de Schelde zijn de perfecte plek om je dagtrip te beginnen. Aan de linkerkant heb je zicht op de kerncentrale van Doel, die begin jaren 70 de eerste lichting bewoners het dorp uit dreef. Recht voor je ligt de Antwerpse haven, die al meer dan twintig jaar de levens van het handjevol resterende inwoners beheerst. Jarenlang werd er gevreesd dat het vredige polderdorp plaats zou moeten ruimen voor een nieuw dok met extra opslagcapaciteit. Bewoners werden vriendelijk verzocht om hun huis te verkopen voor een flinke som geld. Wie niet op dat aanbod inging, dreigde onteigend te worden tegen een aanzienlijk lager bedrag. Het resultaat? Een gigantische leegloop. Van de oorspronkelijke 1.300 inwoners blijven er nog slechts een twintigtal over. Het is iets om over na te denken terwijl je in alle rust een huisgemaakt ontbijt verorbert op de kade.

11u tot 13u – Stadswandeling

Het is moeilijk om onberoerd te blijven tijdens een wandeling door Doel, waar het beste en het slechts van de mens lijkt samen te komen. Enerzijds is er de indrukwekkende leegstand, veroorzaakt door commerciële grootheidswaanzin, het alomtegenwoordige vandalisme en de wanhoop van de bewoners die letterlijk van de muren druipt.

Anderzijds er is ook veel moois. In de hoop Doel een nieuw, wel ja, doel te geven nodigde de mensen achter de actiegroep Doel 2020 in 2007 een aantal bekende graffitikunstenaars uit. Het idee was om Doel te transformeren tot een openluchtmuseum en het zo aantrekkelijk te maken voor toeristen. Onder meer de Gentse artiest ROA en de Amsterdamse streetartist Ives drukten hun stempel op het polderdorp met tekeningen van een gigantische aap (ROA) en

Al snel werd Doel het slachtoffer van z’n eigen succes. Graffitikunstenaars en urbexers uit alle hoeken van de wereld stroomden toe. In hun kielzog volgde een legertje vandalen met een onstuitbare vernielzucht. Het overgebleven meubilair, dat een authentiek beeld gaf van het leven van de vroegere bewoners, is massaal in brand gestoken. Ramen zijn ingeslagen, muren gesloopt. Alles wat ook maar enigszins te vernietigen viel, is effectief vernield. Intussen is het leeuwendeel van ramen vervangen door stalen platen die nieuwsgierige bezoekers buiten moeten houden. Verschillende huizen zijn om die redenen omgeven door een harnas van prikkeldraad: het betreden van de huizen is niet toegelaten. Het straatbeeld oogt behoorlijk post-apocalyptisch. Vergelijkingen met Tjsernobyl lijken niet uit de lucht gegrepen.

13u tot 14u – Lunch

Er zijn welgeteld twee lunchopties in Doel: De Molen en Doel 5. Ik schuif aan tafel op het terras van De Molen, dat eveneens uitkijkt op de haven. De kaart is er oerklassiek: veel zeevruchten, vlees en een enkele salade. Vegetariërs hebben de keuze uit kaaskroketten. Ik laat me verleiden tot een portie gefrituurde calamares als voorgerecht. Die smaken zo goed dat ik prompt een tweede lading bijbestel. Ook de sangria met vers fruit kap ik vlotjes naar binnen, al zitten daar de tropische temperaturen ook voor iets tussen.

14u tot 16u – Fortbezoek en natuurwandeling

Op een boogscheut van Doel ligt Fort Liefkenshoek, dat aan het einde van de 16^de eeuw uit de zware polderklei is opgetrokken om Antwerpen te beschermen tegen de Spanjaarden. Later in de geschiedenis gebruikte Napoleon het fort om zich te verdedigen tegen de Engelsen. En zo’n 100 jaar geleden deed het dienst als ziekenboeg voor immigranten. Een bezoek aan het fort kan interessant zijn voor kinderen die de charme van het verval in de straten van Doel niet goed vatten. In het belevingscentrum aan het fort maken ze op een interactieve manier kennis met de rijke geschiedenis ervan.

Een wandel- of fietstocht door het prachtige polderlandschap is de perfecte uitsmijter. Bewegwijzerde routes zijn er niet, al kan je op de website van Doel 2020 wel wegbeschrijvingen vinden van wandelroutes tot 9 kilometer en fietstochten van om en bij de 20 kilometer. De wandelingen zijn een pak minder bekend dan Doel zelf en de natuur is er voorlopig vrij van vandalisme. Een verademing voor zowel de inwoners als indringers van het gevoelige soort.