Selfies van jongeren die trots poseren met hun T-shirt waarop de vlag van IS gedrukt staat: ze worden even snel verwijderd als ze verschijnen. Maar wat moeten we ervan denken? Kan een simpel stuk textiel de geoliede PR-machine van IS echt extra boosten? En hoe klein is de overstap van een T-shirt naar een bommengordel nu eigenlijk?
Het logo is een krachtige tool waarmee merken, bedrijven en zelfs lokale kaartclubs zich van elkaar kunnen onderscheiden. Zo’n beeldmerk herbergt immers niet alleen de zichtbare elementen -de slogan, het embleem- maar ook al het andere waar die groepering voor staat. “Nooit klaveren bijhouden” bijvoorbeeld. Of “Vrouwen drinken ons bier ook, maar enkel mannen weten waarom”. Het zijn zinnen die af en toe een heel verhaal vertellen.
“Er is geen God tenzij God en Mohammed is zijn boodschapper” is er ook zo eentje, een beknopte vertaling van de Shahada, de geloofsgetuigenis van de Islam. Het is een ietwat exclusieve zin die de voorbije jaren een extra lading heeft gekregen toen ze door de terroristische groepering IS gebruikt werd om vorm te geven aan hun personal branding. Een zwart-witte vlag met een zwart-witte boodschap die in ingenomen steden, in rekruteringsvideo’s en aan de auto’s van strijders verwoed hangt te wapperen. Maar waar zo’n vlag aan een checkpoint nog een militaire betekenis heeft, wordt die wanneer ze gebruikt wordt in filmpjes en andere communicatiemiddelen een logo. En waar een logo is, is (vroeg of laat) een webshop.
Kinderkleding met het IS-logo
De laatste twee jaar duiken op sociale media steeds meer foto’s op van jongeren die pronken met T-shirts en hoodies waarop de vlag van ISIS of andere jihad-gerelateerde slogans op afgedrukt staan. De jongeren zijn zelf geen strijders, hebben allicht nog nooit een voet in Syrië gezet, maar dragen wel met trots de boodschap van de beweging die her en der terreur zaait op hun borst.
Ze kopen de spullen via (clandestiene) websites, via Facebook en discussiefora, maar de merchandise duikt ook op in kleine winkeltjes in Istanbul en het zuiden van Turkije, in Libanon en in Indonesië. In augustus werd er in Spanje nog een marktkramer opgepakt op verdenking van terrorisme. De man verkocht kinderkleding met het IS-logo en sweatshirts waarop de moord op de Britse hulpverlener Alan Henning door ‘Jihadi John’ afgebeeld stond. De kledingstukken zijn niet meer dan goedkope brol, inferieur textiel dat amper voor tien dollar per stuk over de (virtuele) toonbank gaat en dienst doet als stoer attribuut voor selfies of profielfoto’s.
De jeugd van tegenwoordig, mag u verzuchten, maar wat draagt deze ondergrondse, (vooralsnog kleine) trend bij aan het imperium van IS? Wie zijn deze jongeren en waarom kopen ze zulke spullen? En hoe groot is de stap van een sweatshirt naar een bommengordel?
Underweb cultures
Mode is voor jongeren nog steeds een manier om zich te uiten en hun identiteit te bestendigen, bevestigt Ellen Anthoni, die voor Trendwolves jongerenstromingen onderzoekt. Ze wil zich niet uitspreken over het hoe en waarom tieners naar IS-kledij grijpen, maar haar kijk op de hedendaagse jongerencultuur is wel nuttig om hun eventuele drijfveren te begrijpen.
“Generation Z (geboren na 1995 nvdr) is bijzonder complex. Ze zijn opgegroeid met het idee dat ze alles kunnen worden en durven echt keihard voor hun dromen te gaan. Ze zijn ontzettend ambitieus en geconnecteerd. Zoals eigen aan de menselijke aard, gaan ze zich definiëren in functie van een groep, maar dit doen ze nu los van geografische beperkingen. Ze zoeken online gelijkgestemden, en vertoeven in subculturen waarin interesses en opinies soms fel durven afwijken van ‘de norm’ “, aldus Anthoni. “Wij noemen dat de underwebcultures: subculturen die ontstaan op nieuwe en minder nieuwe online platformen, waar mensen ideeën uitwisselen over een gedeelde interesse of ideologie. De leden gaan daar zo hard in op dat het bijna micro-societies worden die héél hecht zijn, maar tegelijk onzichtbaar voor bijvoorbeeld volwassenen of hun klasgenoten.”
De in de camera grijnzende verzetsstrijders met hun baarden die in de wind wapperen terwijl ze in pantservoertuigen over de weg scheuren zijn verantwoordelijk voor de term ‘Jihadi Cool’
Badstyle en lefgozers
Het is algemeen bekend dat IS veel van haar leden online ronselt en zo in contact brengt met radicale ideeën via podcasts of discussiefora. Criminoloog en mede-eigenaar van PR-bedrijven Bepublic en Bereal Jeroen Wils legde eerder al aan Knack.be uit hoe goed uitgekiend de marketingstrategie van IS is. “‘Het is eigenlijk beangstigend: IS maakt gebruik van moderne media en heeft niet eens een eigen kanaal of netwerk nodig. Ze hebben reguliere mediakanalen geclaimd, het draagvlak van hun materiaal is breed genoeg.” Bovendien laten ze het er ook allemaal bijzonder goed uitzien. De in de camera grijnzende verzetsstrijders met hun baarden die in de wind wapperen terwijl ze in pantservoertuigen over de weg scheuren zijn verantwoordelijk voor de term ‘Jihadi Cool’. En die beeldvorming is nog steeds aantrekkelijk.
“Een tienerbrein is nog niet volledig ontwikkeld, waardoor jongeren meer uit zijn op sensatie, grenzen aftasten, aansluiting zoeken bij een groep en tegelijkertijd is het een periode waarin ze volop bezig zijn hun identiteit te vormen”, legt Anthoni uit. Mode, of een soort uniform waarmee ze zichzelf van de massa onderscheiden en tegelijk in een hokje of bij een duidelijk afgebakende groep plaatsen helpt hen om deze identiteit te vormen.
Het is bovendien niet enkel een kwestie van identiteit, maar ook van imago. Rebellie scoort gewoon goed bij Generation Z. “Jongeren hebben vandaag heel goed door dat er geen algemene succesformule bestaat”, klinkt het bij Trendwolves. “Een goed diploma betekent tegenwoordig geen jobzekerheid meer. Het leven is aan de knokkers en dat schemert heel goed door bij de tieners van tegenwoordig. Badstyle is één van de belangrijkste stromingen uit ons vorige trendrapport. Mensen die tonen dat ze ballen aan hun lijf hebben, lefgozers die er een tikkeltje gevaarlijk uitzien, dààr wordt naar opgekeken.”
“Je kan geen onwetendheid pleiten”
Uiteraard is IS niet de enige of eerste (terroristische) groepering met een merchandiselijn. Hezbollah, de Ku Klux Klan, de IRA en ook al-Qaeda vonden hun weg al naar textiel. Maar niet iedereen die met een keffiyeh rond de nek loopt steunt Yasser Arafat. Moeten we ons dan werkelijk zorgen maken over de opmars van deze bedenkelijke bovenkleding?
De Britse extremisme-onderzoeker Aymenn Jawad Al-Tamimi zet hier toch behoorlijk wat vraagtekens bij, temeer vanwege de manier waarop IS de laatste tijd de nieuwsstroom domineert. “Toen je in vroegere stadia van de escalerende situatie in Syrië mensen zag lopen met het IS-logo kon je het nog bekijken als een teken van rebellie, een schop tegen de schenen van het establishment”, aldus Al-Tamimi aan het modeplatform BoF “Maar nu er zoveel over IS in de openbaarheid komt, waar ze voor staan en hoe ver ze durven gaan, kan je niet meer van rebellie spreken denk ik. Je kan geen onwetendheid pleiten wanneer je met hun boodschap op je borst prijkt.”
De vlag is echt de grens. Dat is geen modeverschijnsel meer dat de kop opsteekt in een klimaat van maatschappelijk ongenoegen; het is een boodschap, een oproep.
Ook Jeroen Wils ziet deze T-shirts met IS-logo als iets anders dan een Che Guevara sweatshirt. “Ik vind die vlag echt de grens, dat is geen modeverschijnsel meer dat de kop opsteekt in een klimaat van maatschappelijk ongenoegen; het is een boodschap, een oproep”, aldus Wils. “Ik vraag me zelfs af of we die vlag niet beter kunnen opnemen in de lijst met verboden symbolen.”
Extra voorzichtig
Vooralsnog is het dragen van deze kledij in België niet strafbaar, zoals bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk waar je kan opgepakt worden wanneer je je openlijk achter een terroristische of nazistische organisatie schaart. Toch wil dat niet zeggen dat de Belgische politie niet waakzaam is.
“Onze mensen zijn wel degelijk op de hoogte van de verschillende symbolen, slogans en tekeningen die gepaard gaan met het radicale gedachtegoed van IS of andere terroristische bewegingen”, klinkt het bij de Antwerpse politie. “We gaan er prat op dat de agenten daarin steeds getraind en bijgeschoold worden, zodat ze nog beter een oogje in het zeil kunnen houden.” Telkens wanneer een wijkagent of iemand anders van de lokale politiedienst zulke signalen oppikt in het straatbeeld of bij een huisbezoek maakt die daar een officiële melding van. Die wordt zorgvuldig bijgehouden en geraadpleegd wanneer nodig.
Ook Facebook is extra voorzichtig en sluit onmiddellijk iedere pagina die te maken heeft met het verspreiden van radicaliserende boodschappen of het verkopen van aan IS-gerelateerde merchandise af. Tenminste, als ze daarvan door gebruikers op de hoogte worden gebracht. Bovendien traceren ze de locatie van deze pagina’s die ze vervolgens (kunnen) doorgeven aan de bevoegde instanties.
“Gewoon Islamitische kledij”
“Net omdat iedereen zo waakzaam is, lijkt het me onwaarschijnlijk dat deze online shops of kleine bazaars deel uitmaken van de communicatiestrategie van IS”, zegt Wils. “Het is zo gemakkelijk om via die weg gepakt te worden, en ze hebben meermaals bewezen dat ze niet dom zijn. Bovendien hebben ze écht al wel kanalen genoeg om hun boodschap te verspreiden.”
De kans isn groot dat die commerçanten helemaal geen banden hebben met Islamitische Staat dat het gewoon mensen zijn die een maatschappelijke trend voelen en daarop willen cashen.
“De kans is dus groot dat die commerçanten helemaal geen banden hebben met Islamitische Staat dat het gewoon mensen zijn die een maatschappelijke trend voelen en daarop willen cashen door een zekere identiteit te vermarkten”, aldus Wils.
De ervaring van journalist Joseph Dana, die voor de Amerikaanse nieuwswebsite Slate op reportage ging in Turkije, bevestigt in ieder geval Wils vermoeden. Wanneer hij in een Turkse shop, die adverteert “Islamitsiche Kledij” te verkopen, tussen de sandalen en de niqabs ook T-shirts met jihadistische slogans en de vlag van IS ziet hangen, besluit hij de verkoper aan de tand te voelen. “Ik ben geen lid van IS en ben dat ook nooit geweest”, krijgt hij te horen van de man. “Ik bied gewoon een antwoord op een toenemende vraag. Dit is Islamitische kledij, wat wil je dat ik zeg?”
Lacoste en Adidas op het slagveld
De vraag is natuurlijk of IS wel vaart bij deze praktijken waar ze eigenlijk geen banden mee heeft. De winst die deze winkeliers maken voelen zij niet in hun portefeuille en wanneer verwesterde stoerdoeners hun propagandamateriaal combineren met kafir-merken als Nike of Levi’s; bagatelliseert dat hun boodschap dan niet? Volgens historicus en jihad-expert Pieter Van Ostaeyen maken dat soort details niet uit.
“Voor IS is het voordelig dat hun merknaam en hun logo uitgedragen worden door die T-shirt verkoop, dat is zo voor elk merk. Het maakt dan in principe niet uit dat een ander ervan profiteert. Trouwens, het is niet omdat de strijders die je te zien krijgt in de propaganda-filmpjes allemaal een soort van strijdersuniform aanhebben, dat dit altijd zo geweest is. Ik herinner me bijvoorbeeld nog de geradicaliseerde Fransman Abu Abdallah Guitone, alias Abu Tamima. Die kerel droeg polo’s van Lacoste en spullen van Adidas te midden van het slagveld in Raqqa.”
Wordt de stap om toe te treden tot IS kleiner als het gedachtengoed van de jihad genormaliseerd wordt met spullen als T-shirts? “In zekere zin wel”, beaamt Van Ostaeyen, al wil hij die conclusie niet te snel trekken. “Zo’n T-shirts dragen wordt uiteindelijk gewoon ingegeven door de drang om ergens bij te horen.”
Voor IS is het voordelig dat hun merknaam en hun logo uitgedragen worden door die T-shirt verkoop, dat is zo voor elk merk. Het maakt dan in principe niet uit dat een ander ervan profiteert.
Dat bevestigt ook Abdullah, een jongen die zich een hele tijd heeft bezig gehouden met het fabriceren en verkopen van T-shirts met daarop foto’s en screenshots uit de video’s van IS. “Die webshop, Islamica Online (nu afgesloten nvdr), was voor mij een manier om mijn band met IS te versterken, om me het gevoel te geven dat ik nuttig was en erbij hoorde”, aldus de 21-jarige aan BoF. Zelf is hij nooit naar Syrië gereisd en de strijders ter plaatse kochten ook zijn producten niet, vertelt hij aan het modeplatform. “Maar waarom zouden ze T-shirts met foto’s van de frontlinie dan ook dragen? Die mannen zijn daar.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
