‘In een wereld waarin we alternatieven zoeken voor hormonale anticonceptie, moet meer onderzoek gebeuren naar natuurlijke methodes’

Nu er in Zweden een rechtszaak loopt tegen anticonceptie-app Natural Cycles, wordt de moderne variant van de temperatuurmethode her en der verketterd. Het grote wantrouwen moet echter binnen een breder kader worden geplaatst, aldus redacteur Eva Kestemont: ‘Mits voldoende kennis kan het voor sommige mensen een interessant alternatief zijn’.

Een persoonlijke tekst schrijven is moeilijk. Als journalist beperk je je vaak tot wat vaststaat – of beweerd wordt door anderen – en maar heel zelden stel je jezelf op als ervaringsdeskundige. Zeker als het gaat over iets omstreden, zoals natuurlijke familieplanning. Toch is dat exact wat ik een tijdje geleden gedaan heb met dit artikel over de moderne temperatuurmethode.

Dat was erg moeilijk, want mijn eigen persoonlijke ervaringen (‘werkt prima’) werden in hetzelfde stuk tegengesproken door specialisten (’te weinig betrouwbaar’). Kon ik mensen op een fout idee brengen omdat dit nu eenmaal voor mij erg positief uitdraaide? Want wat als ikzelf of mijn vriend nu eens toevallig minder of helemaal onvruchtbaar waren, zonder dat we dat wisten? Dan kon ik wel prediken dat de moderne temperatuurmethode ons anderhalf jaar lang kindervrij had gehouden, maar dan zou dat uiteraard geen steek houden.

Na mijn getuigenis kwamen er bovendien ook verhalen van de andere kant, over koppels die toch zwanger waren geworden, ondanks hun natuurlijke voorzorgsmaatregelen. In Zweden loopt er momenteel zelfs een rechtszaak tegen Natural Cycles, de app die ik op het einde van mijn zoektocht gebruikte om mijn cyclus te monitoren. Als het zo vaak mis gaat als hier en daar gezegd wordt, wie was ik dan om te beweren dat het wel goed kan lopen?

In een wereld waarin we alternatieven zoeken voor hormonale anticonceptie, moet meer onderzoek gebeuren naar natuurlijke methodes.

Met opluchting in het hart kan ik nu echter zeggen dat er biologisch gezien niets mis is met mijn vriend en mezelf. Meer zelfs: van zodra we besloten om werk te maken een kleine versie van ons twee, was die er meteen. Bijna anderhalf jaar lang gebruikten we een moderne variant van periodieke onthouding terwijl we razend vruchtbaar waren, en toch kwam ons nageslacht er pas nadat we mijn smartphone even links lieten liggen. Nu ja: we lieten de technologie niet echt links liggen. We wisten perfect welke de dagen waren waarop de kans reëel was dat een stevige knuffelbeurt niet meer zo vrijblijvend zou blijken.

Wij hebben tot nu toe dus een vlekkeloos parcours afgelegd met de moderne variant van periodieke onthouding: geen baby wanneer we dat niet wilden, snel eentje toen we er klaar voor waren. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat wij het ‘goed’ deden en koppels die toch zwanger werden ‘slecht’. Hoewel de moderne temperatuurmethode inderdaad een methode is waarbij menselijke fouten gemakkelijk kunnen voorkomen – en dat ook te vaak gebeurt – en een groot engagement absoluut noodzakelijk blijft, is er nog een andere reden waarom je een bepaalde methode kan volgen en toch zwanger kan raken: anticonceptie is niet onfeilbaar.

Theorie en praktijk

Voor welke vorm je ook kiest: geen enkele is honderd procent waterdicht. Zelfs de meest drastische ingrepen zoals een vasectomie of sterilisatie kennen hun faalpercentages, al zijn die wel een pak lager. Ook spiraaltjes en de wijdverspreide hormonale anticonceptiemiddelen halen hoge betrouwbaarheidsscores. De cijfers variëren lichtjes van onderzoek tot onderzoek, maar bij perfect gebruik zou minder dan een procent van de vrouwen die dergelijke middelen gebruiken zwanger worden binnen het jaar. Voor natuurlijke familieplanning is dat cijfer hoger: tussen 0,4 en 5 procent van de vrouwen die deze methoden volgen, worden toch nog zwanger binnen het jaar.

Dat zijn echter theoretische cijfers en die verschillen danig van de dagelijkse praktijk. Zo berekenden verschillende onderzoeken ook de reële score van betrouwbaarheid. Waar loopt het tenslotte nooit eens mis? Behalve bij de chirurgische ingrepen om de vruchtbaarheid te beperken, stijgt die score dan overal significant. Plots blijkt dat maar liefst negen procent van de vrouwen die hormonale anticonceptie gebruiken, toch zwanger is na een jaar. Bij condooms is dat achttien procent, bij natuurlijke familieplanning 24.

Dat lijkt op het eerste zicht inderdaad een gigantisch aantal: een op vier vrouwen die een natuurlijke methode gebruiken, blijkt toch in verwachting na een jaar. Het klinkt dus logisch om te verkondigen dat natuurlijke methodes bezwaarlijk anticonceptie genoemd kunnen worden, maar dan verlies je wel een belangrijke nuance uit het oog. Verschillende onderzoeken bundelen namelijk alle soorten natuurlijke methodes onder dezelfde noemer ‘natuurlijke familieplanning’. Dat betekent dat de meer geavanceerde manieren (zoals bepaalde apps) over dezelfde kam gescheerd worden als de rigide kalendermethode en consoorten.

Het wantrouwen tegenover iets wat niet medicinaal is, is gigantisch. Dat is te begrijpen, want al van vroeg in onze seksuele ontwikkeling krijgen we te horen wat ‘goed’ is en wat ‘slecht’.

Het onderzoek dat de app Natural Cycles voorlegt, ziet er veel rooskleuriger uit voor wie niet zwanger wil worden. Bij net geen zeven procent van de meer dan 18.000 vrouwen die twaalf maanden lang gevolgd werden, kon de app een zwangerschap niet voorkomen. Dat cijfer duidt op het reëel, typisch gebruik. Deze studie schetst dus al een heel ander beeld van de moderne temperatuurmethode: dit cijfer speelt in dezelfde klasse als die van hormonale anticonceptie, met een reële faalkans van negen procent.

Voor je je wantrouwen oppert tegenover onderzoek vanuit een bedrijf waarvan de uitkomst het betrokken bedrijf bevoordeelt: ook producenten van hormonale anticonceptie moeten dit soort onderzoek zelf uitvoeren. Deze betrouwbaarheidscijfers, de zogenaamde Pearl-index, wordt telkens berekend voor een nieuw anticonceptiemiddel door de producent.

Het wantrouwen tegenover iets wat niet medicinaal is, is gigantisch. Dat is te begrijpen, want al van vroeg in onze seksuele ontwikkeling krijgen we te horen wat ‘goed’ is en wat ‘slecht’. Natuurlijke methodes staan diep in het rood in de lessen seksuele opvoeding. Niet onterecht, want voor jongeren is de methode allerminst aan te raden. Maar in latere levensfasen blijft diezelfde boodschap weerkeren. De meeste dokters keuren natuurlijke anticonceptiemethoden af of kennen ze simpelweg niet en ook de nieuwsartikels over de Zweedse rechtszaak vandaag brengen geen andere boodschap.

Nergens in het nieuws zou je echter een artikel lezen dat er 37 vrouwen zwanger geworden zijn terwijl ze bijvoorbeeld de pil namen. Dat wil uiteraard niet zeggen dat ongewenste zwangerschappen niet voorkomen tijdens het gebruik van de traditionele anticonceptiepil, wel dat mensen het nu en dan falen daarvan geaccepteerd hebben, of toch op zijn minst niet nieuwswaardig vinden. Als een nieuwe methode niet onfeilbaar blijkt, wordt ze kop van jut. Ook al strookt het aantal zwanger geworden vrouwen volgens Natural Cycles met het op voorhand aangegeven faalpercentage.

Wetenschappelijk verhaal

De vraag of dat wantrouwen terecht is, zou kunnen worden opgelost door wetenschappelijke onderzoeken in te duiken. Helaas: die zijn er niet in grote getale als het gaat over moderne natuurlijke anticonceptiemethoden. In de meeste onderzoeken worden alle bestaande natuurlijke methoden gebundeld en is er grote onduidelijkheid over welke dan precies gezorgd hebben voor welke zwangerschappen. De studies die de natuurlijke methoden onderling met elkaar vergelijken, zijn zeldzaam en wanneer ze wel uitgevoerd worden, zijn er niet altijd even veel deelnemers. Toch zijn er drie resultaten die interessant zijn om aan te halen.

Een Amerikaans onderzoek toonde bijvoorbeeld wel aan dat er minder ongewenste zwangerschappen (zeven procent) waren bij vrouwen die hun cyclus elektronisch monitorden dan bij vrouwen die de slijmmethode gebruikten (18,5 procent). Hoewel er niet genoeg deelnemers waren om van een overdonderend resultaat te spreken (197 voor de elektronische methode en 164 voor de slijmmethode) én de onderzoekers zelf aangaven dat de resultaten beïnvloed werden door een hoog aantal deelnemers dat uit het onderzoek stapte, geeft dit onderzoek wel al iets aan over de grote verschillen tussen de verschillende natuurlijke methodes.

Dokters kennen dit amper. Hoe kunnen we dan van hen verwachten dat ze onderbouwde informatie geven?

Een tweede onderzoek dat ik je niet wil onthouden, bestaat uit een enquête bij Canadese dokters. Daaruit bleek dat slechts drie tot zes procent van hen een goede kennis had over natuurlijke anticonceptiemethoden. De meeste dokters onderschatten de effectiviteit van de methoden. Opnieuw was dit geen allesomvattend onderzoek en vanzelfsprekend zijn dokters overzee anders opgeleid dan de artsen hier. Dit cijfer is dus met een korrel zout te nemen, maar de tendens lijkt wel te kloppen: dokters kennen dit amper. Hoe kunnen we dan van hen verwachten dat ze onderbouwde informatie geven?

Tenslotte is uit een derde onderzoek al gebleken dat motivatie van de gebruiker enorm belangrijk is om ongewenste zwangerschap te voorkomen. Van de groep vrouwen die een natuurlijke anticonceptiemethode gebruikte met een hoge motivatie om zwangerschap uit te sluiten, werd ‘slechts’ acht procent toch nog zwanger. In de laaggemotiveerde groep steeg die kans met maar liefst tachtig procent: daar raakte 75 procent zwanger. Dat geeft aan dat de methodes niet geschikt zijn voor iedereen, maar zegt niet zo veel over de betrouwbaarheid van de methode an sich.

Weerstand

Is de moderne temperatuurmethode de ideale anticonceptie? In theorie wel, in praktijk zeker niet. Zoveel is duidelijk. Bij het volgen van apps kan er nu eenmaal meer mislopen dan wanneer je bijvoorbeeld een spiraaltje laat plaatsen waar je verder niet meer aan hoeft te denken. Maar het biedt wel zeker opties voor koppels die geen vrede meer willen nemen met de bijwerkingen en andere nadelen van conventionele anticonceptie. Alleen al daarom is het verketteren van deze methode zonde.

Apps die gezondheid regelen, stoten op veel weerstand en dat is niet volledig onbegrijpelijk. Het voelt eng om zoiets belangrijk over te laten aan een computer. Maar als we dit soort applicaties dan toch in de ban willen slaan, dan wel graag op basis van correcte informatie. Uit recente onderzoeken blijkt dat sommige moderne natuurlijke methoden qua reële betrouwbaarheid wel degelijk in de buurt komen van de alom gerespecteerde hormonale anticonceptie. Vind je de foutenmarge toch te groot? Dat kan en mag, maar dan moeten we de betrouwbaarheid van conventionele producten óók onder de loep nemen.

Is de moderne temperatuurmethode de ideale anticonceptie? In theorie wel, in praktijk zeker niet. Zoveel is duidelijk.

In plaats van de moderne natuurlijke methodes volledig af te schrijven, zou het dan ook een pak nuttiger zijn meer te investeren in onderzoek naar deze vorm van anticonceptie en naar een betere verspreiding van de beschikbare informatie, ook onder het medisch korps. Heel wat wetenschappelijke bronnen gebruiken immers verouderd cijfermateriaal, toen geavanceerde toepassingen zoals het nu in het vizier genomen Natural Cycles nog niet bestonden of nog in de kinderschoenen stonden. Bijgevolg worden heel wat vrouwen in hun zoektocht naar de voor hen meest geschikte anticonceptie van het kastje naar de muur gestuurd, terwijl bepaalde mogelijke oplossingen hen niet bereiken. Dat moet toch anders kunnen, in een wereld waarin steeds meer vrouwen op zoek gaan naar alternatieven voor de klassieke pil?