‘Weg met btw op groenten en fruit’ en andere ideeën waardoor we beter zullen eten

Gezondheidsorganisaties kijken verwachtingsvol naar de overheid om onze manier van eten te kunnen verbeteren. Enkele ideeën.

De Belg lijdt vandaag aan heel wat welvaartziekten die veroorzaakt worden door de manier waarop we eten. Zo heeft 55 procent van de volwassenen overgewicht en lijdt er 21 procent aan obesitas. Steeds meer mensen zien dat niet als gevolg van individuele keuzes, maar wel als een uitvloeisel van de ongezonde voedselomgeving waarin we leven en die het erg lastig maakt om gezonde keuzes te maken. In dat opzicht is het dan ook de overheid die zou moeten ingrijpen, om zo het hele voedselsysteem te hervormen. Dat zou op verschillende manieren kunnen.

1. Btw op groenten en fruit naar 0%

Vandaag: betaalt elke Belg zes procent btw op groenten en fruit. Jaarlijks spenderen Belgische gezinnen gemiddeld ongeveer 950 euro aan verse groenten en fruit. Zo’n 54 euro daarvan gaat naar de staatskas.

Het idee: De roep om de btw op groenten en fruit naar 0% te brengen klinkt steeds luider. Organisaties als Beter Leven en Bond Beter Leefmilieu tonen zich al lang voorstander en ook in de Belgische politiek begint er wat te bewegen. Zo gaf minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) al te verstaan dat idee genegen te zijn, en ook Groen wil nu de btw op groenten en fruit afschaffen. ‘Zo maken we een gevarieerd eetpatroon een stuk toegankelijker voor iedereen, ook voor mensen met een kleine portemonnee’, aldus Groen-parlementslid Barbara Creemers. Een btw-verlaging op groenten en fruit zou gezien de sterke inflatie alvast niets te vroeg komen, meent het Groen-parlementslid.

Werkt het? Verschillende onderzoeken concludeerden dat gezonde producten goedkoper maken kan helpen om gezond eten te stimuleren. Vooral wanneer dat gepaard gaat met een prijsstijging bij ongezonde producten. Erg belangrijk is evenwel dat het prijsverschil groot genoeg is, en dat de prijsaanpassingen kaderen binnen een bredere aanpak richting een gezonder voedingspatroon.

2. Invoeren van een gezondheidstaks

Vandaag: bestaat er wel een suikertaks, door Maggie De Block (Open VLD) ingevoerd in 2015. Die was echter te laag om consumenten naar een alternatief te doen grijpen. België staat op kop in de ranglijst van Europese landen die het meest frisdrank drinken.

Het idee: Zowel gezondheidsinstituut Sciensano als het Vlaams Instituut Gezond Leven willen nog een stapje verder gaan en pleiten voor een zo breed mogelijke ‘gezondheidstaks’ op alle ultrabewerkte voeding. De opbrengsten daarvan moeten integraal naar onbewerkte of minimaal bewerkte voeding gaan door bijvoorbeeld de btw van die producten te herleiden tot 0 procent. ‘Productprijzen moeten rekening houden met mogelijke gezondheidskosten van die producten op de langere termijn. Een taks brengt die kosten, verbonden met de consumptie van suikerrijke producten, mee in rekening’, aldus Gezond Leven.

Werkt het? Ja: een taks is effectief om gezondere voedselkeuzes te stimuleren. Er vallen wereldwijd verschillende voorbeelden aan te halen die tonen dat een brede gezondheidstaks werkt. Neem nu Mexico: na de invoering van een taks op gesuikerde dranken in 2014 (10 procent prijsstijging), daalde de consumptie er met 7,6 procent. Opvallend daar is dat het verbruik bij kwetsbare groepen zelfs met 11.7 procent daalde. Voorspeld wordt dat de taks op een termijn van 10 jaar 239.900 gevallen van obesitas zal voorkomen. Of kijk naar Groot-Brittannië: daar zorgde een suikertaks die vooral de producenten belastte ervoor dat er op een jaar tijd meer suiker uit frisdranken werd gehaald dan de industrie via vrijwillige engagementen kon realiseren op tien jaar tijd.

3. Een reclameverbod op ultrabewerkte voeding (voor kinderen)

Vandaag: worden we overdonderd door marketing uit de voedingsindustrie. De folders van supermarkten puilen uit van promoties voor ongezonde producten, voedselgiganten sponsoren evenementen, de openbare ruimte wordt bekleed door advertenties,… Ook kinderen worden in het vizier genomen, ondanks de het Belgian Pledge-charter, waarmee voedingsbedrijven beloofden enkel reclame te maken voor kinderproducten als die aan bepaalde criteria voldoen (minder vetten, suiker en zout). Bijna 90 procent van alle voedingsreclames voor kinderen betreft dan ook ongezonde voeding, al dan niet met behulp van kinderfiguurtjes. Zelfregulering is te vrijblijvend en werkt niet, aldus consumentenorganisatie Test-Aankoop.

Het idee: Reclame voor tabak is verboden sinds 1999. Eenzelfde verbod zou kunnen voor ongezonde voeding, argumenteert Gezond Leven, zeker wanneer het gaat over producten die expliciet voor kinderen bedoeld zijn. Er zou een leeftijdsgrens kunnen worden afgesproken, media waarop geen reclame gemaakt mag worden, verpakkingen zouden neutraler kunnen worden door bijvoorbeeld een verbod op het gebruik van populaire figuurtjes,…

Werkt het? Reclame zet aan tot kopen. Dat bleek de laatste jaren alvast in Engeland. Britse onderzoekers berekenden dat door het in 2019 ingevoerde verbod op junkfood in het Londense openbaar vervoer bijna 100.000 gevallen van obesitas vermeden zijn. Dat is goed voor een besparing in de Britse gezondheidszorg van 218 miljoen pond, ofwel 260 miljoen euro. De aankoop van snoep en chocolade daalde met 19,4 procent.

4. Een boost voor de korte keten

Vandaag: koopt het merendeel van de Belgen zijn dagelijkse voeding in grootwarenhuizen, waar ultrabewerkt voedsel alomtegenwoordig is.

Het idee: Een landbouwer heeft niet de technologische middelen om te doen met zijn producten wat voedselfabrikanten wel kunnen en dus zullen boerenmarkten, hoevewinkels en groentepakketten simpelweg geen industrieel voedsel aanbieden. Wat als mensen hun groenten, fruit, zuivel, vlees, vis en eieren weer gewoon vaker zouden halen van waar het komt en zo niet blootgesteld worden aan de verleidingen van de voedselindustrie? Dat geeft in één beweging ook meer ademruimte aan die producenten, die niet langer een deel van de opbrengst van hun werk zien verdampen tijdens de tussenstappen tussen hen en de consument.

Werkt het? Italiaans onderzoek toonde aan dat het gemiddeld BMI lager lag in regio’s met meer boerenmarkten tegenover regio’s waarin inwoners vaker naar de supermarkt gingen.

5. Gezonde schoolomgeving

Vandaag: is het aanbod van junkfood rond Vlaamse scholen groter dan ooit. Dat heeft geleid tot zwaardere kinderen. Zo blijkt uit grootschalig onderzoek van gezondheidsinstituut Sciensano in opdracht van het Agentschap Zorg en Gezondheid.

Het idee: Sciensano is voorstander van het bannen van zaken die ongezonde voeding verkopen in de directe omgeving van een school. Andere opties zouden kunnen zijn om de openingsuren van dergelijke zaken te limiteren of hen verplichten een minimum aan gezonde voeding te laten verkopen.

Werkt het? Zuid-Korea kent al sinds 2009 ‘Green Food Zones’, gebieden in een straal van 200m rond een school waarin er een ban geldt op het verkopen van junkfood. Dichter bij huis voerde Londen in bepaalde zones een verbod in op afhaalzaken rond scholen en parken.

6. Kwalitatieve openbare keukens

Vandaag: is de kans klein dat het eten dat je krijgt bij een ziekenhuisopname, in woonzorgcentra of in de schoolrefter echt gezond en vers bereid te noemen valt, ondanks heel wat terugkerende media-aandacht voor het probleem en verschillende plaatselijke initiatieven.

Het idee: Vergroot de inspanningen die vandaag plaatselijk en projectmatig gebeuren en maak werk van een breed nationaal plan, dat eisen oplegt aan zowel de kwaliteit, de gezondheid en de voedselveiligheid van aangeboden maaltijden in openbare instellingen. Op die manier krijgen de jongsten van in het begin mee wat een gezond eetpatroon is en dragen zorginstellingen uit wat gezond en goed leven echt betekent.

Werkt het? Nederlands onderzoek liet zien dat het aanbieden van gezonde voeding en tijd maken voor wat beweging op school resulteerde in kinderen met een gezonder gewicht. In Vlaanderen toont het Center for Gastrology al enkele jaren aan dat meer aandacht voor de maaltijden zieken kan helpen in hun herstel en ouderen kan behoeden voor ondervoeding.