Hoe ook vleeseters (onbewust) soja eten

Zijn vegetariërs en veganisten verantwoordelijk voor de massaproductie van soja? Nee hoor, ook als vleeseter krijg je er meer van binnen dan je vermoedelijk zelf weet.

De meeste mensen weten dat soja gebruikt wordt in allerlei typisch vegetarische of veganistische producten: tofu, sojamelk, vleesimitaties,… Maar je hoeft geen vegetariër te zijn om soja binnen te krijgen. Het goedkope ingrediënt verschijnt in allerlei gedaanten in alledaags voedsel, volgens sommige bronnen in maar liefst zestig procent van het bewerkt voedsel. Ook (ironisch?) in vlees.

Vlees

Eerst en vooral eet je als vleeseter en gebruiker van zuivel onrechtstreeks heel wat soja. 93 procent van de soja die in Europa wordt gebruikt, zit volgens onderzoek van het WWF verwerkt in veevoer. Er is heel wat voer nodig om een dier te transformeren in slachtrijp vlees. Voor elke honderd gram varkensvlees is er bijvoorbeeld vijftig gram soja gebruikt. Op die manier ‘eet’ de gemiddelde Europeaan jaarlijks 61 kilogram van de bonen.

Daarnaast heb je ook de soja die wel rechtstreeks in je maag terechtkomt, zij het in een andere verpakking. Een kippenborst uit de supermarkt heeft een bijzondere eigenschap: hij krimpt enorm tijdens het bakken. Of moeten we zeggen ‘koken’? Want tijdens het bereiden komt er regelmatig nog eens een grote hoeveelheid vocht vrij in de pan. Dat is behoorlijk vreemd, want vlees heeft van nature net de neiging om uit te drogen wanneer het verhit wordt. Het verschijnsel is echter niet meer zo vreemd als je weet hoe dit komt: in vleesverwerkende bedrijven wordt regelmatig water toegevoegd aan vleesproducten, om zo een hoger gewicht op het pakje te kunnen zetten. Meer gewicht betekent namelijk meer opbrengst.

Onbewerkt vlees absorbeert echter geen water. Daarvoor hebben vleesfabrikanten vezels of meel nodig die dat vocht vasthouden. Als je klaargemaakte producten als worst, paté en gehaktballen koopt, kan je ervan uitgaan dat er waarschijnlijk ‘vleesvermeerderaars’ in zitten. Sommige soorten worden gemaakt van tarwe, anderen van aardappelen, nog anderen van soja. Het proces om soja-eiwitten te maken om als vleesvermeerderaar te gebruiken, is door de vele chemische toevoegingen die erbij nodig zijn omstreden, maar algemeen verspreid.

Volgens de Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties kan het vlees in producten als worst, sauzen, gehaktballen en in kant-en-klare maaltijden voor meer dan dertig procent vervangen worden door soja-eiwitten. Maar mengsels met soja-eiwitten in kunnen sinds kort ook geïnjecteerd worden in integrale stukken vlees. Een gemakkelijke manier om de opbrengsten te maximaliseren, want soja-eiwitten zijn nu eenmaal veel goedkoper dan vlees: reken de winst voor de fabrikant maar uit.

Andere producten

Surimi – of namaakkrab – is een mengeling van veelvuldig gewassen visvlees met toegevoegde kleur- en smaakstoffen. Om de gelei-achtige textuur te bekomen, heb je iets bindend nodig: regelmatig is dat soja-eiwit.

Sommige soorten gebak bevat soja-eiwitten, sojameel of een combinatie van beiden, als melkvervanger. Ook in bepaalde pasta en sommige broden duiken de eiwitten regelmatig op. ‘Het hoge gehalte aan proteïnen en de neutrale smaak’ is voor de industrie een merkelijk voordeel in dergelijke producten. Het brood krimpt niet en de cakes blijven langer vochtig.

Drink jij af en toe voorgemaakte shakes? De kans is zeer reëel dat die niet met vers fruit zijn gemaakt, maar met een gedroogde puree van dat fruit. Dat drogen gaat extra goed wanneer soja-eiwitten worden toegevoegd aan het fruit. Dergelijke shakes kunnen volgens de Food and Agriculture Organization zo’n twintig procent aan soja-eiwitten bevatten.

Soja-eiwitten hebben ook als eigenschap dat ze schuim stabiliseren. Daarom kunnen ze worden gebruikt in snoep en desserts.

Uit sojabonen kan ook olie geperst worden. Omdat het zo’n goedkoop product is, vind je soja dan ook terug in allerlei gefrituurde snacks, mayonaises, margarines of roomijs. Producten waarmee fabrikanten gemakkelijk geld willen binnenrijven, dus.

Gevolgen

De vraag naar soja is nog steeds stijgende en dat gaat ten koste van stukken oerwoud. In de honger naar landbouwgrond moeten namelijk steeds meer hectaren bos eraan geloven.

Ook de vraag of soja wel zo gezond is – en zeker wanneer dat in zo’n grote hoeveelheden en zo regelmatig wordt geconsumeerd – is iets waar over gesproken moet worden. Het onderzoek kwam op gang toen Richard James aan het eind van vorige eeuw zijn papegaaien sojabonen begon te voeren. Die werden toen in de Verenigde Staten gepromoot als het nieuwe mirakelvoedsel, maar toch luidde de omschakeling in hun dieet een rampzalige tijd in. Heel wat vogels werden onvruchtbaar of stierven en jonge mannetjes belandden veel te vroeg in hun puberteit. De onderzoeker Mike Fitzpatrick besloot de zaak uit te spitten.

‘We wisten dat er iets was dat hun hormoonhuishouding verstoorde, maar we hadden al alle chemicaliën zoals eventueel gebruikte pesticiden uitgesloten’, zei hij toen. Tijdens zijn verdere onderzoek ontdekte hij dat al in de jaren 80 bekend was dat soja van nature fyto-oestrogenen bevat en dat die stoffen veranderingen teweeg kunnen brengen in een menselijk lichaam. Ongerust voor het effect van sojamelk op jonge kinderen, berekende hij hoeveel oestrogeen ze binnenkregen als ze enkel sojamelk te drinken kregen: gebaseerd op hun lichaamsgewicht stond dat gelijk aan een equivalent van maar liefst vijf anticonceptiepillen per dag.

Zo’n twintig jaar later is de strijd nog altijd niet beslecht, want sommigen beweren dat soja net wél gezond is: in Aziatische landen komt minder borstkanker voor. Maar, zeggen critici, daar worden de meeste sojaproducten wel gegeten in gefermenteerde vorm, terwijl we hier meer rauwe bewerkingen eten. Bovendien bleken al bestaande borstkankercellen zich net te vermenigvuldigen op een dieet rijk aan fyto-oestrogenen.

Voor onbetwistbare standpunten is het nog wachten op de wetenschap, al roept het erg frequente gebruik wel vragen op. Vragen die voor iedereen belangrijk zijn, niet alleen voor vegetariërs.