‘Veel mensen wachten maanden om een probleem aan te kaarten’: waarom we niet altijd zo assertief zijn als we zouden willen

Bij sommige mensen komt het spontaan, voor anderen is het een goed voornemen: assertief zijn. Wij vroegen communicatiecoach Lieven Buyse van de Expertacademy waarom assertiviteit zo moeilijk is en hoe je het in de praktijk brengt.

1- Wat is assertiviteit?

“Opkomen voor jezelf,” legt Buyse uit. “Je mening geven of je grenzen stellen met respect voor anderen. Dat respect is belangrijk, want anders is de kans groot dat je boodschap agressief overkomt. Als er iets aan de hand is, als je een standpunt wil innemen, als je iets wil aankaarten of als je je bij iets niet goed voelt, dan kan je op verschillende manieren reageren.  Je kunt kwaad of agressief worden en bijvoorbeeld met deuren gaan gooien. Zo’n uitbarsting is wat er soms gebeurt als mensen te lang wachten en hun frustraties, angsten of grieven opkroppen.”

“Sommige mensen vluchten of blijven passief, ze vegen problemen onder de mat en incasseren wat hen overkomt. Een derde optie heeft iets manipulatief, mensen reageren vaak passief-agressief waarbij ze ogenschijnlijk niets ondernemen, maar achter de rug of ietwat geniep toch proberen iets in gang te zetten. En tenslotte kan je het probleem assertief aanpakken, door heel bewust de keuze te maken om iets aan te kaarten, om je grenzen of een vraag te stellen. Dat bewust is belangrijk, omdat dat betekent dat je het goed, en vooral respectvol aanpakt.”

2- Kan je leren assertief te zijn?

“Ja. Uiteraard heeft het met je persoonlijkheid te maken,” vertelt Buyse.  “Sommige mensen zijn van nature assertief, maar wie bijvoorbeeld een minder hoog zelfbeeld heeft, risico’s vermijdt of een people pleaser is, vindt het minder vanzelfsprekend. Die mensen staan stil bij het effect en de gevolgen, ze vragen zich af wat anderen van hen gaan vinden, hoe die gaan reageren, of er discussies zullen ontstaan, noem maar op. Maar je kunt het wel degelijk leren, weet ik, want ik heb het zelf gedaan. De grootste winst die je maakt als je assertiever leert zijn, is een beter zelfbeeld. Je blijft uiteraard wie je bent, maar als je leert om op je strepen te staan en aan te geven wat jouw mening is en wat jij belangrijk vindt, neemt je zelfvertrouwen toe. Je emoties negeren en radertjes laten doordraaien lost het probleem vaak niet op, integendeel. Dus het is ook goed voor je gemoedsrust om assertief te zijn.”

3- Is assertief zijn een formule voor gegarandeerd succes?

“Neen, het is niet omdat je je mening geeft of je vraag stelt, dat die altijd in goede aarde zal vallen of positief beantwoord zal worden,” vertelt Buyse. “De ander zal niet noodzakelijk akkoord zijn. Het is belangrijk dat je daar rekening mee houdt, dat je anticipeert op wat er kan gebeuren, en dat je steun hebt voor als het eventueel tegenvalt. Op dat moment is ook empathie belangrijk. Probeer te begrijpen waarom de ander zo reageert, want mensen verschillen ontzettend van elkaar. Stel dat jij ontzettend ambitieus bent, en de mensen waar je mee werkt zijn dat minder. Dat kan spanning geven. Maar als je uitgaat van het feit dat je de ander niet per se goed kent, en dus niet weet hoe die in elkaar steekt, sta je open om over elkaar te leren.”

4- Waar begin je?

“Een van de eerste dingen die je moet aanpakken, is scenariodenken,” stelt Buyse.” Dat betekent dat je zelf gaat invullen wat je denkt dat er gaat gebeuren, dat mensen gaan denken… Probleem is, dat klopt vaak niet en is compleet nutteloos. Door je daar bewust van te zijn, leer je dat je vaak inderdaad assertief moet zijn, omdat de dingen waar jij het moeilijk mee hebt of waarin jij van mening verschilt, zelfs niet geregistreerd worden door de ander. Niet per se uit slechte wil, uiteraard, maar omdat niet iedereen dezelfde voelsprieten heeft of op dezelfde manier in elkaar steekt. En neen, het is niet altijd met opzet. Soms zijn mensen zich bijvoorbeeld niet bewust van het feit dat hun gedrag anderen irriteert of kwetst.” 

“Als je assertiever wil zijn, moet je beginnen met je bewust zijn van wat er precies aan de hand is. Je kunt je vaagweg slecht voelen, maar om iets aan te pakken, moet je je vinger leggen op wat er aan de hand is. In jezelf, met jouw gevoelens, maar ook de situatie in het algemeen. Voor jezelf helder omschrijven hoe jij het ziet is belangrijk, maar toets dat ook aan je netwerk, aan mensen die je vertrouwt en die de situatie ook kennen. Is dat duidelijk, kijk dan ook naar wat de impact op jezelf is en wat je wil veranderen of uitdrukken. Wees voorbereid voor je het gesprek aangaat. Denk na over hoe je de boodschap brengt. Probeer bijvoorbeeld open en verbindend te communiceren, en gebruik uitdrukkingen als ‘Ik heb het gevoel dat…’ of ‘Dat geeft mij het gevoel dat…’. Maar zorg er ook voor dat je niet te voorzichtig bent. Eindeloos gebruik van eventueel, misschien en eigenlijk geven de indruk dat wat je vraagt of aankaart niet belangrijk is.”

“Wees ook zo concreet mogelijk. Kaart je een probleem aan, geef dan voorbeelden die dat duidelijk illustreren. Word je vaak onderbroken? Wordt er werk op je afgeschoven? Waar en wanneer gebeurt het, en hoe vaak? Wil je graag dat iets verandert? Denk dan na over een concrete oplossing en stel dat voor. Op het einde van het gesprek moet het duidelijk zijn hoe jij denkt dat het verder kan.”

“Let ook op je non-verbale communicatie. Op trainingen filmen we onze deelnemers om te tonen wat hun houding uitstraalt. Oogcontact vermijden, een voorzichtige intonatie, een nerveuze houding, hoe je staat of zit, het straalt veel meer uit dan je beseft. Een van mijn belangrijke tips is daarom ook: face-to-face is altijd beter. Per mail of zelfs aan de telefoon is het gevaar op misverstanden groter, net omdat die non-verbale communicatie er niet is en dingen verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden. Live kun je elkaar veel beter inschatten en als iets niet duidelijk is, kan je het gewoon vragen.”

5- Wat zijn de obstakels die ons tegenhouden om assertief te zijn?

“Dat scenariodenken van daarnet, ook omdat de kans bestaat dat beide partijen van het gesprek het doen. Je daar bewust van zijn is belangrijk om het te doorbreken. Zelfvertrouwen, of een gebrek aan zelfvertrouwen, kan ook een obstakel zijn. Mensen denken vaak dat ze te jong, te onervaren, noem maar op zijn om hun mening te uitten. Dat is niet zo, iedereen heeft recht op respect, op zijn of haar standpunten, op het bewaren van zijn of haar grenzen. Soms kauwen mensen maandenlang op iets wat ze willen zeggen, bang om het gesprek aan te gaan. Als ze dat dan doen, merken ze dat de wereld niet vergaat. Verwachtingen kunnen ook roet in het eten gooien. We denken vaak dat een gesprek alles zal oplossen, en dat is niet zo. Maar dat wil niet zeggen dat je het gesprek niet moet aangaan. Je moet ergens beginnen, je moet een eerste zaadje planten.”

6- Moeten we per se assertief zijn?

“Neen. Het is een goed idee om realistisch te zijn, en je veldslagen te kiezen. Altijd en overal assertief zijn lijkt me dodelijk vermoeiend,” lacht Buyse. “Je moet dus zelf inschatten wat je belangrijk vindt, en als iets je echt bezighoudt en je blijft malen, dan pak je het beter aan.”

Expertacademy.be