Evy Gruyaert leert ons waarom we dringend beter moeten leren luisteren: ‘Eenzaamheid is de grootste voorspeller voor vroegtijdig overlijden’

Wie goed kan luisteren, is gezonder en gelukkiger. Toch vinden we dat met z’n allen steeds moeilijker, stelt presentatrice Evy Gruyaert in haar nieuwste boek Waarom luisteren gelukkig maakt. ‘We spenderen disproportioneel veel aandacht aan leren praten, terwijl leren luisteren cruciaal is voor ons mentaal welzijn.’

Zo’n vijftien jaar geleden ontketende Evy Gruyaert met haar ‘Start to run’ een ware looprevolutie. Veel mensen zagen in dat wat zij als vanzelfsprekend beschouwden – al lopend de ene voet voor de andere zetten – toch een pak beter gaat én leuker wordt met de nodige begeleiding. De gezondheidsvoordelen volgden, en anno 2024 is het lang zoeken naar iemand die niet op regelmatige basis de loopschoenen aanbindt.

In haar nieuwste boek buigt Gruyaert zich over een geheel nieuw thema: goed leren luisteren, zowat de meest onderschatte vaardigheid ter wereld. ‘We leven in een praatcultuur. Wie het goed kan uitleggen, wordt gehoord, zelfs als de inhoud waardeloos is. Praten is een manier om opgemerkt te worden, terwijl luisteren wordt gezien als een soft skill, iets voor pussy’s. Dat moet veranderen. Ik heb niet de intentie om de moeder Theresa van het luisteren te worden, maar ik vind wel dat het hoog tijd is voor een luisterrevolutie.’

Waarom is goed leren luisteren zo belangrijk?

‘Als mens zijn wij geprogrammeerd om te verbinden met andere mensen. Dat is, naast eten en drinken, een essentiële behoefte die in ons DNA gecodeerd is. Vroeger leefden wij in stamverband om te kunnen overleven: als wij geboren worden, kunnen wij helemaal niets, in tegenstelling tot bijvoorbeeld kuikens die meteen kunnen stappen en eten. Eigenlijk is ons brein nog niet zo heel erg veranderd in al die jaren. Wij hebben anderen nodig om te kunnen functioneren, ons veilig te voelen én om gezond te blijven. Naar elkaar luisteren is nodig om die verbinding tot stand te brengen.’

‘Uit onderzoek blijkt ook dat eenzaamheid een grote impact heeft op je fysieke en mentale gezondheid. In vergelijking met roken en luchtvervuiling is het de grootste voorspeller voor een vroegtijdig overlijden: je risico om vroegtijdig te sterven stijgt met zo’n 45 procent.’

‘Als we de moeite zouden doen om meer naar elkaar te luisteren, zouden we volgens mij ook tal van conflicten kunnen vermijden. In mijn podcast We are all ears, die ook over dit thema gaat, sprak ik met Xavier Taveirne. Hij is bijvoorbeeld van overtuiging dat als de Israëliërs en de Palestijnen echt naar elkaar zouden luisteren, dat de oorlog zo voorbij zou zijn. Want het is heel moeilijk om iemand te liquideren met wie je je verbonden voelt.’

In je boek stel je dat wij als maatschappij doof geworden zijn. Hoe komt dat?

‘We trainen het luisteren simpelweg te weinig, en dat komt door die disproportionele focus op het belang van spreken. Op school wordt er vooral aandacht besteed aan luisteren in de betekenis van gehoorzamen. Luisteren naar elkaar staat veel minder op de agenda. Ik heb twee kinderen, eentje van 12 en eentje van 10, en ik merk dat zij op school niet de juiste tools aangereikt krijgen om actief te leren luisteren. Heel veel dingen gebeuren tegenwoordig digitaal, waardoor de non-verbale communicatie wegvalt, en die kunnen ze dus ook minder makkelijk interpreteren. Ik merk dat ze moeite hebben om in te pikken in een gesprek, intonatie te interpreteren of lichaamstaal te analyseren.’

‘De snelle opmars van smartphones is in dat opzicht natuurlijk geen goed nieuws. Ik let bijvoorbeeld heel erg op het schermgebruik van mijn zoon Alex (12), en hij geeft zelf ook aan dat er vriendjes zijn tijdens afspraken wel erg veel met hun smartphone in de weer zijn. In plaats van te voetballen, staan ze met hun smartphone in de hand tegen de muur filmpjes te bekijken of berichten te sturen. Hetzelfde scenario onlangs in de wachtkamer van de dokter: iedereen zat voorovergebogen op zijn smartphone, niemand sprak nog met elkaar, ongeacht de leeftijd. Heel veel mensen dragen tegenwoordig ook overal oortjes, waardoor zelfs banale interacties met de persoon achter de kassa wegvallen en je jezelf letterlijk doof maakt.’

Hoe doe je dat, goed luisteren?

‘Luisteren is een vaardigheid die je moet trainen zoals een spier. Hoe meer je oefent, hoe meer ze zich zal ontwikkelen. Eigenlijk heb je naast sportsessies in een klassieke gym ook nood aan trainingssessies in een sociale gym. (lacht) Leren luisteren gaat met vallen en opstaan, al zijn er wel een paar basisregels. Kom bijvoorbeeld niet meteen met oplossingen aandraven als iemand een probleem aankaart en geef geen ongevraagd advies. Als iemand iets gevoelig op tafel legt, probeer dat te begrijpen en zeker niet te minimaliseren. Ik zou ook proberen om niet te gaan vergelijken of het verhaal te ‘kapen’.’

‘Toch is luisteren meer dan zwijgen, al kan een stilte de ander wel helpen om dieper na te denken of gevoelens te laten bezinken. Probeer vragen te stellen, te parafraseren of zaken te benoemen die je opmerkt. Onthoud ook zeker dat het niet over jou gaat, maar over de ander. Dat kost soms wat moeite, maar als iemand zich gehoord en gezien voelt, zal je die ‘investering’ dubbel en dik terugkrijgen. Soms vraag ik ook gewoon aan mijn gesprekspartner wat hij of zij van mij verwacht. Wil die persoon zijn hart luchten, of wil hij of zij horen welke oplossingen jij voorstelt? Zo is dat alvast helder.’

Psychologische veiligheid is een belangrijke voorwaarde voor een goed gesprek. Hoe kan je er als luisteraar voor zorgen dat de ander zich veilig voelt?

‘Het kan helpen om op je lichaamshouding te letten. Ga ergens rustig zitten, kruis je armen niet en onderbreek activiteiten waarmee je bezig was. Niemand kan multi-tasken, en luisteren is een intense bezigheid waar je al je aandacht voor nodig hebt. Leg je smartphone uit het zicht, want zo’n apparaat fungeert eigenlijk als een derde persoon in een gesprek: meldingen die via de telefoon binnenkomen, verstoren de interactie, en kunnen de andere persoon het gevoel geven dat zo’n toestel belangrijker of interessanter is dan het gesprek.’

‘Stel dat je te veel aan je hoofd hebt om echt aandachtig te zijn, mag je dat ook gewoon aangeven. “Ik zou heel graag luisteren, maar nu kan het niet want X of Y” en zoek dan meteen een moment dat het wel past. Dat zijn heel eenvoudige zaken, maar ze maken een wereld van verschil.’

Veel mensen luisteren om te antwoorden, wat jij omschrijft als gespreksnarcisme. Waarom is dat zo en wat kunnen we daaraan doen?

‘Hier is opnieuw de praatcultuur de schuldige. Elke keer dat je iets over jezelf kan vertellen, krijg je een dopamineshot. Wees in dat opzicht dus niet te streng voor jezelf, maar probeer je wel bewust te zijn van je eigen gedrag. Binnen organisaties geef ik soms luistertrainingen, waarbij ik aan mensen vraag om de drang om te antwoorden te onderdrukken. Dat zorgt ervoor dat ze zich bewust worden van hun eigen gespreksnarcisme, en daar spelenderwijs mee leren omgaan.’

‘Omgekeerd, als je merkt dat één iemand aan de familietafel met kerst de hele tijd het gesprek kaapt, aarzel niet om subtiel in te grijpen. “Heel fijn dat jij dit nu deelt, maar misschien kan persoon X of Y daar nog iets aan toevoegen?” Of je kan een vraag stellen, gelinkt aan het verhaal, maar gericht aan iemand anders. Een vraag is een heel krachtig middel in een gesprek.’

In je boek pleit jij voor een luisterrevolutie. Hoe moet die eruit zien?

‘Op individueel vlak zou het heel mooi zijn als we ons wat meer bewust zouden zijn van ons eigen gedrag. Als iemand een verhaal vertelt, daag jezelf uit om actief te luisteren, vragen te stellen en te achterhalen waar die persoon nood aan heeft. En train je sociale spier in zoveel mogelijk situaties. Als introvert knoop ik bijvoorbeeld niet zo vaak een gesprek aan met een onbekende, maar ik probeer mezelf nu te dwingen om dat toch te doen tijdens de wandelingen met mijn hond. En ik merk dat het steeds vlotter gaat. Op maatschappelijk vlak zou ik het heel mooi en nuttig vinden als we ons zouden focussen op de zaken die wel goed gaan en onze gelijkenissen in plaats van de verschillen. Nu is het vaak zo dat er programma’s gemaakt worden over problemen, waarin we bespreken hoe groot het probleem is en afsluiten met “tot volgende week, voor een nieuw probleem.” Ik zou heel graag eens iets maken over wat al goed is, en hoe we dat goede kunnen versterken.’

Evy Gruyaert, Waarom luisteren ons gelukkig maakt en ook de wereld kan redden, p. 240, uit bij Pelckmans uitgeverij.

Lees ook: Luisteren loont: 5 podcasts uit 2024 die de moeite waard zijn