De grote impact van korte praatjes: waarom smalltalk onmisbaar is

Een praatje met een onbekende in de winkel of op straat. Voor corona was het dagelijkse kost, nu moeten we het al maanden missen. Wat is de impact daarvan op ons mentaal welzijn? En wat kunnen we leren van onze drang om contact te maken met de buitenwereld?

Weet je wat ik het meeste van al mis? Vrienden van vrienden.’ Dat Twitterbericht bleef Timon Van De Voorde nog lang bij nadat de Belgische horeca weer op slot ging. Voor hem was het grootste gemis het voorbije jaar om spontane connecties te maken op café, in de winkel of ergens toevallig op straat. ‘Ondanks alle coronamaatregelen heb ik ook manieren gevonden om mijn sociale contacten te onderhouden, maar toch miste ik iets,’ merkt hij op. ‘Ik ben een sociaal beestje. Vroeger kon ik me opladen door op café te gaan en een goed gesprek met iemand te hebben. Vandaag hoor ik enkel nog de mensen die ik echt ken, maar niet meer de mensen rondom hen.’

Nu die spontane momenten wegvallen en eenzaamheid onder de Belgische bevolking toeneemt, kwam hij samen met Griet Priem op het idee om het toeval opnieuw een duwtje in de rug te geven. Dit weekend organiseren ze met ‘ik, jij, wij(n)’ in Gent een dag vol toevallige ontmoetingen. Het idee? Jij koopt de ene helft van een fles wijn, een onbekende koopt de andere helft. De organisatie koppelt die onbekenden vervolgens aan elkaar en brengt de duo’s coronaproof samen tijdens een openluchtevent. Zelf heeft Griet Priem een kersverse wijnhandel opgestart in Gent. Dit event is dus het ideale moment om ook haar eigen zaak in de kijker te zetten. ‘Dit is geen datingconcept. Het doel van de dag is gewoon een goed gesprek met een onbekenden met een goed glas wijn erbij’, aldus Priem.

Drang naar contact

Het staat buiten kijf dat het sociaal contact buiten onze bubbel het voorbije jaar sterk is verminderd. Uit een onderzoek van de Nederlandse overheid bleek dat niet alleen de hoeveelheid contact met collega’s, kennissen, vrienden en familie is afgenomen, het tastte ook de kwaliteit van die gesprekken aan. En dat leidt dan weer tot meer eenzaamheid, bij zowat iedereen.

Die eenzaamheid is vooral te wijten aan het drastisch afgenomen contact met mensen die iets verder van ons af staan. Logisch, vindt psycholoog David De Smaele. ‘Mensen zijn sociale dieren. Wij hebben een biologische neiging om ons te spiegelen ten opzichte van een ander persoon. Ons gevoel van persoonlijkheid, karakter of identiteit staat altijd in verhouding tot een ander. Die spiegeling hebben we nodig om onszelf nog beter te begrijpen.’

Ook klinisch psycholoog Mathilde Vandemoortele sluit zich daarbij aan. Naast een beter mentaal zelfbegrip wijst ze ook op de positieve fysiologische voordelen die spontante ontmoetingen met zich meebrengen: ‘Mensen hebben inderdaad een biologische drang om voortdurend contact te willen maken met andere mensen. Een positieve ontmoeting maakt bepaalde hormonen in ons lichaam los die kunnen helpen tegen stress en ons immuunsysteem bevorderen.’

Ernstige gevolgen

Dat die spontane connecties tussen mensen het voorbije jaar grotendeels zijn weggevallen, is volgens Vandemoortele geen goede zaak. Als het coronavirus welig tiert in onze maatschappij kan die spontane biologische drang naar nieuwe ontmoetingen indruisen tegen de officiële overheidsmaatregelen. ‘Voor sommige mensen kunnen ontmoetingen net het omgekeerde effect hebben. Wanneer ze iemand zien, beseffen ze bijvoorbeeld dat ze voortdurend afstand moeten bewaren omdat de ander mogelijke ziektekiemen in zich draagt. Daardoor missen we allerlei voordelen die verbindingen met zich mee dragen.’

Talloze studies bewijzen dat psychologische problemen schering en inslag zijn als mensen beroofd worden van sociale contacten. In haar eigen praktijk Matura merkt Vandemoortele op dat veel van haar patiënten lijden onder de restrictieve maatregelen. Slecht slapen, alcohol drinken of televisie kijken worden dan typische middelen van haar patiënten om de lockdown beter te verteren. ‘Voor extraverten is dit ook een bijzonder zware tijd, want zij putten net meer energie dan anderen uit toevallige ontmoetingen.’

Psycholoog De Smaele wijst er ook op dat sociale isolatie op lange termijn ernstige gevolgen kan hebben. ‘Uit onderzoek blijkt dat mensen psychotische verschijnselen gaan vertonen als ze geen sociaal contact meer hebben. Het kan mensen angstig en agressief maken, of het doet hen twijfelen aan hun identiteit. De fysieke ontmoeting met de ander en het contact dat daaruit voortvloeit geeft ons een zekere controle over wie we zijn. Dat is iets wat we voortdurend nodig hebben.’

‘Onvervangbaar’

Bieden videogesprekken, bellen en chatten dan niet genoeg soelaas om onze honger naar toevallige ontmoetingen te stillen? Niet helemaal, menen beide psychologen, al kan videobellen of chatten handige middelen zijn om je contacten te onderhouden. De Smaele: ‘Tijdens een fysieke ontmoeting hebben we meer input over wat de ander van ons denkt en kan je je ook veel beter baseren op lichaamstaal om een praatje te slaan. Virtuele contacten zijn alleen handig om bestaande contacten te bestendigen, niet om nieuwe contacten op te bouwen.’

Ook voor Céline De Coninck, een van de deelneemsters aan ‘ik, jij, wij(n)’, is online communicatie een tijdelijke pleister op de wonde. ‘Ik probeer wel om met mensen contact te houden via de telefoon en sociale media, maar dat is uiteraard niet hetzelfde als een goed gesprek met iemand in levende lijve. Bovendien kan je het gevoel van op café gaan of een avondje stappen en iemand nieuws leren kennen onmogelijk vervangen door een digitaal alternatief.’

Als coördinator van het Gentse jongerencultuurcentrum Minus One ontmoet ze vaak mensen die ook op professioneel vlak interessant kunnen zijn. ‘Wat ik dezer dagen vooral mis, is dat ik bijvoorbeeld na een toneelvoorstelling niemand meer tegenkom die ik dan op weg kan helpen voor zijn of haar artistieke bezigheid. Op lange termijn weegt dat wel door. Op een gegeven moment dacht ik: wie heb ik in 2020 nu allemaal leren kennen? Heel weinig mensen, moest ik op een gegeven moment vaststellen.’

Daarom is ze blij dat ze tijdens ‘ik, jij, wij(n)’ nog eens iemand volstrekt nieuw kan leren kennen. ‘Ik vind het leuk om over alle zotte dingen van vroeger met mijn vrienden nog eens te praten, maar na drie keer hebben ze het ook wel gehoord. Bij een nieuwe ontmoeting dienen zich ook nieuwe gespreksonderwerpen aan. Het voorbije jaar kon ik dat gemis wel een plaats geven, maar na de feestdagen had ik het er moeilijk mee. Eindelijk kan ik dat gevoel nu nog eens herleven, al is het wel op anderhalve meter afstand.’