Een handige leidraad om bewuster te consumeren: eten en drinken

Wil jij niet meer eender wat eten of drinken, tenzij je er helemaal achter staat? Lees dan hier hoe je te weten kan komen hoe je bewuster voeding kan consumeren. Van gezondheid tot duurzaamheid.

Wil jij niet meer eender wat eten of drinken, tenzij je er helemaal achter staat? Lees dan hier hoe je te weten kan komen hoe je bewuster voeding kan consumeren. Van gezondheid tot duurzaamheid.

Op een bewuste manier omgaan met voeding betekent niet alleen dat je weet wat je in je mond stopt en wat dat doet met je lichaam, maar ook dat je je bewust bent van de manier waarop je voedsel is gemaakt en wat de impact daarvan is op de omgeving. Je keuzes als consument hebben tenslotte gevolgen voor alles om je heen. Een inleiding over alles waar je misschien op wil letten als bewuste eter.

De laatste jaren is de band tussen voeding en gezondheid enorm uitvergroot. Uiteraard is wat je eet belangrijk voor je gezondheid – te weinig van dit of te veel van dat kan namelijk zorgen voor tekorten of ziektes als obesitas -, maar de mate waarin voeding belangrijk is voor je gezondheid wordt wel regelmatig overschat. Zeker op korte termijn hoef je je amper zorgen te maken, want door controles komen voedselvergiftigingen nog maar heel zelden voor. Gezond eten, hoe doe je dat juist?

Mythen

Al te vaak wordt er een bepaald product of voedingsgroep aangeduid als de heilige graal, of net als de duivel in persoon. Dat brengt heel wat mensen in de war over wat gezonde voeding nu juist inhoudt, maar eigenlijk zijn de begrippen gezonde of ongezonde voeding niet heel relevant. Voedingswetenschapper Erica Rutten stelt het zo: ‘(On)gezonde voeding bestaat niet, wel een (on)gezond eetpatroon.’

Om bewust bezig te kunnen zijn met wat je in je mond stopt, weet je dan best ook welke mythen kloppen en welke niet. Dat niet alleen om niet als een kip zonder kop mee te gaan in een op hol geslagen voedselcircus, maar ook om – ondanks al je goede bedoelingen – achteraf niet slechter af te zijn. Denk maar aan de hele hetze rond gluten: hoewel slechts een minderheid van de bevolking er allergisch of intolerant aan is, mijden heel wat mensen ze. En dat terwijl glutenvrij eten als je niet allergisch bent geen goed idee is.

‘(Ultra) processed food’

Wie wél een graantje meepikt van de fixatie rond de band tussen voeding en gezondheid, zijn slimme voedingsbedrijven. Hun marketeers weten met allerlei goed klinkende woorden kopers richting hun product te lokken, maar die leveren lang niet altijd wat ze beloven. Termen die je zouden moeten overtuigen om ook de kleine lettertjes op de achterkant van de verpakking te lezen, zijn onder andere ‘volkoren of vezelrijk’, natuurlijk’, ‘superfoods’ of ‘op grootmoeders wijze’. Als het product zo geprezen moet worden om verkocht te raken, schuilt er misschien wel een addertje onder het gras.

Door het verdienmodel van grote voedingsbedrijven (zoveel mogelijk winst maken door de kostprijs van de productie zo goedkoop mogelijk te houden) worden heel wat ‘echte’ ingrediënten vervangen door synthetische, goedkopere varianten. Om de in het productieproces verloren gegane smaken en kleuren terug in het product te krijgen, worden smaak- en kleurstoffen gebruikt. Snel bedervend voedsel is niet handig (en zeker niet economisch), dus voegen producenten vaak ook nog bewaarmiddelen toe.

Alle in de voedingsindustrie gebruikte stoffen zijn toegelaten voor consumptie, maar bij de studies wordt zelden gekeken naar lange termijn of naar hoe alle verschillende stoffen die we dagelijks via verwerkte voeding binnenkrijgen, kunnen samenwerken. Daarom, maar vooral door de hogere gehaltes aan zout, vet en suiker, werd ervoor gekozen om dit soort voeding buiten de nieuwe voedingsdriehoek te plaatsen.

Die marketeers zijn uiteraard geen allesbeheersende superkrachten; ze rekenen ook een beetje op domheid bij hun klanten. Zo schatten wij een duur product gezonder in dan een goedkoop product. Omgekeerd denken heel wat mensen ook dat gezonde voeding duur is, maar dat is doorgaans niet helemaal juist: de goedkoopste producten in winkels zijn vaak net groenten en fruit. Gebruik je gezond verstand: niet alles wat blinkt, is goud.

Totaalplaatje

Rest ons nog te spreken over die chemisch klinkende woorden die je onlangs door enkele schandalen leerde kennen, zoals glyfosaat of fipronil. Wil je daar een litertje van achteroverslaan? Uiteraard niet. Maar je wordt ook niet acuut ongezond als je er via je voeding de reststoffen van binnenkrijgt. Moet je je zorgen maken op lange termijn? Op vlak van je gezondheid is dat voorlopig nog onduidelijk en moeten we meer onderzoek afwachten, maar op vlak van je omgeving neigt het antwoord alvast naar ‘ja’. Meer daarover later in dit artikel.

Als je bewuster wil omgaan met je voeding omwille van je gezondheid, kunnen wij dat alleen maar aanmoedigen. Vergeet daarbij evenwel nooit dat ‘gezond eten’ een totaalplaatje is. Daar past quinoa zeker in, net als brood, pasta en zelfs taart.

Al vergt het dan misschien wel een aanpassing in je denken, op een bewuste manier omgaan met de gezondheid van voeding is eigenlijk nog gemakkelijk. Ben je klaar voor het pittigere werk? Dan kan je je ook bewust worden van de manier waarop ons voedsel geproduceerd wordt, want dat is vaak nog een pak ingewikkelder.

Milieu

Het overgrote deel van wat vandaag in de gemiddelde winkel ligt, is geproduceerd in een intensief, industrieel landbouwsysteem. De efficiëntie is er door allerlei technologische toepassingen en doorgedreven specialisatie zo hoog dat de opbrengst enorm opgedreven wordt en de prijzen laag blijven. De methode heeft zeker zijn voordelen in een wereld waarin miljarden monden gevoed moeten worden, maar ze blijft lang niet altijd zonder gevolgen voor het milieu.

Het lijkt soms gemakkelijk om wie inzit met het milieu weg te zetten als dromerige geitenwollensokkendrager, maar steeds meer dringt door dat ons welzijn en de ons omringende natuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als de voedingsindustrie het water vervuilt, de landbouwgrond uitput en het milieu danig onder druk zet, voelen mensen daar ook de gevolgen van. We ademen, drinken en eten wat we zaaien.

Een sector binnen de landbouw die vaak met de vinger gewezen wordt, is de veeteelt. Precieze cijfers variëren, maar zeker is dat de sector een significant deel van alle uitstoot ter wereld vertegenwoordigt. Moderne boeren onderzoeken dan wel intensief hoe die uitstoot naar omlaag kan, dat verandert nog steeds niets aan het feit dat vlees eten een tamelijk inefficiënte manier van voeding is. Er kunnen veel meer mensen gevoed worden met de hoeveelheid voedsel die een dier tijdens zijn leven eet dan dat er mensen gevoed kunnen worden met dat dier zelf. En dat terwijl nu voor het eerst sinds 2005 het aantal mensen met honger is toegenomen.

Dierenwelzijn

Een andere reden om nu en dan stil te blijven staan bij vlees, zuivel of eieren eten, is zo mogelijk nog moeilijker. Dierenwelzijn gaat om ethiek en of je beslist om wel of geen dierlijke producten te eten, hangt volledig af van waar je je comfortabel mee voelt.

Als je vlees eet, is het nogal wiedes dat een dier daar op minstens één moment in zijn leven de dupe van wordt, maar die evidentie lijkt veel minder groot bij andere dierlijke producten zoals eieren of melk. Toch kan je ervan op aan: wanneer dieren terecht komen in een industrie waarin alles zo goedkoop mogelijk moet, staat hun welzijn eerder laag op de prioriteitenlijst. Combineer dat met een falende controle op dierenwelzijn en je begrijpt dat heel wat dierlijke producten in de supermarkt op een ethisch bedenkelijke wijze werden geproduceerd.

Dieren in de biolandbouw zijn al iets beter af, maar zelfs daar blijven er uitdagingen. En zelfs biovlees was ooit een levend dier dat geslacht werd om op te eten, net zoals ook alle biolegkippen of -melkkoeien op een bepaald moment in hun leven richting slachthuis vertrekken.

Alleen vis dan maar? In die sector bestaat er zelfs amper iets als dierenwelzijn, omdat lang werd gedacht dat vissen geen pijn kunnen voelen. De betere vis die je als bewuste consument dan ook kan kopen (met een MSC- of ASC-keurmerk) is dan wel gevangen of gekweekt met meer aandacht voor het milieu en het algemene visbestand, ook die vis is wellicht niet bepaald diervriendelijk aan zijn einde gekomen.

Vertrouw op de verpakking

Kan je als consument kiezen om niet bij te dragen aan productiemethoden waar je niet achter staat? Zeker. Er zijn verschillende labels die je daarbij helpen. Als je dierenwelzijn en milieu belangrijk vindt, horen biologische labels waarschijnlijk thuis in je winkelkar. Wil je Belgische boeren een hart onder de riem steken? Ook de afkomst wordt vaak vermeld op de verpakking. Of wil je juist dat boeren in het zuiden een eerlijk loon krijgen? Bekijk dan het fairtrade-assortiment. Labels genoeg die aansluiten bij jouw waarden.

Bieden alle labels absolute zekerheid dat je een verantwoord product in handen hebt? Helaas, nee. Zeker nu producenten beseffen dat consumenten hun portefeuille iets wijder willen opentrekken voor producten waar ze helemaal achter staan, loert misleiding om de hoek. Zo bleek een van de grootste biologische zuivelproducten van de Verenigde Staten het helemaal niet zo nauw te nemen met de voorschriften.

In Europa zijn de controles echter wel erg streng en kan je meer vertrouwen stellen in dat label op de verpakking. Wees echter wel wat op je hoede, want – daar zijn de marketeers weer – lang niet alle symbooltjes op verpakkingen komen van onafhankelijke organisaties. Ken dus de labels en laat je niet in de luren leggen door eender wat er groen of plezierig uitziet. Twijfel je? Zoek het bewuste label dan in op de Keurmerkenwijzer.

Zie het met je eigen ogen

De afstand tussen producent en consument is vandaag behoorlijk groot als het gaat over eten. Heel af en toe worden we geconfronteerd met hoe het eraan toegaat in de industriële voedingssector en dan reageren we massaal gechoqueerd. Een manier om dat tegen te gaan en zelf wat meer controle te kunnen hebben over wat je koopt, is de kloof tussen de boer die je eten produceert en jezelf te dichten. Daar zijn vandaag mogelijkheden genoeg voor.

Zo verkopen heel wat landbouwers rechtstreeks van op hun boerderij (op Recht van bij de boer vind je tal van adressen), maar zelf op die soms afgelegen boerderijen raken, is natuurlijk niet altijd even gemakkelijk. Al een stap toegankelijker zijn de talloze boerenmarkten die heropleven in dorpen en steden. En wil je het jezelf helemaal gemakkelijk maken? Ontdek dan de verschillende online varianten van die boerenmarkten! Soms moet je het dan nog op een centraal punt ophalen, soms gebeurt levering aan huis.

Leefbaarheid boeren

Er is nog een andere reden om rechtstreeks van boeren te kopen. Via de korte keten houden ze zelf namelijk meer over dan wanneer je koopt via tussenpersonen als veilingen en supermarkten, zonder dat het jou meer hoeft te kosten.

Internationale handel en met elkaar concurrerende supermarkten zetten de prijzen voor landbouwproducten flink onder druk. Dat is begrijpelijk – bedrijven wereldwijd creëren winst door iets zo goedkoop mogelijk aan te kopen en dat zo duur mogelijk te verkopen – maar het kan wel nefast zijn voor de eerste schakel in de voedingsketen: de landbouwer.

Daar wordt in onze contreien deels aan tegemoet gekomen met allerlei subsidies, maar heel duurzaam is dat systeem niet. Het houdt namelijk een irreële situatie in stand en als de overheidsbudgetten op raken – Europa dreigt nu bijvoorbeeld haar steun flink terug te schroeven -, zijn landbouwers onvoorbereid op wat komen zal. In andere streken zijn landbouwbedrijfjes helemaal op zichzelf aangewezen en door de combinatie met een (quasi) onbestaande arbeidswetgeving en lage controles, loert moderne slavernij in sommige sectoren om de hoek.

Verschillende oplossingen liggen op tafel, op elk niveau van de voedselketen: zo zouden landbouwbedrijven nog groter kunnen worden, zodat ze meer kunnen genieten van schaalvoordelen (een evolutie die nu al gaande is), of zou de consument bereid kunnen worden gemaakt de werkelijke prijs voor voedsel te betalen.

Afval

Wie niet alleen met zijn maag, maar ook met zijn verstand koopt, ziet ook wat er rond verschillende etenswaren zit. We leren reeds als kind dat we geen overbodig afval mogen maken, maar de hoeveelheid plastic die je gratis mee naar huis krijgt na een gemiddeld supermarktbezoek is soms ontstellend. Een product waarbij dat erg opvalt, is bijvoorbeeld water. Iedereen in België krijgt dat verpakkingsloos en goedkoop aan huis geleverd, maar toch kiezen heel wat mensen ervoor flessen te kopen.

De berg met verpakkingsafval is echter nog bescheiden in vergelijking met die van voedsel dat verspild wordt. In alle stappen van de voedselketen gaan perfect eetbare producten verloren, ook bij de gezinnen thuis. Dit mondiaal tegengaan is als enkele consument niet gemakkelijk, maar je kan wel alvast beginnen in je eigen keuken.