Zoeken naar zen

Een witte ruimte, een enkele bloem in een transparante vaas, een gordijn in de wind, de vage geur van wierook. Zoeken naar zen, naar het felbegeerde evenwicht.

Plots waren ze er: de modefoto’s met meisjes in lotushouding, de interieurreportages in bleekwitte en vooral spaarzaam ingerichte ruimtes, de schoonheidsproducten die niet alleen op je huid maar ook op je ziel inwerken, de oliën die rust en relaxatie brengen, de bedrijfscursussen die negatieve spanningen wegwerken en de productiviteit opdrijven, het super-minimalistische tot meditatie aanzettende hotel The Hempel, de geurstokjes die en masse worden verkocht, de reclameclip met de yoga-beoefenaars die boven hun matjes zweven – tot ze het bier horen schuimen. Plots is het woord opgenomen in het taalgebruik: zij is zen, de ruimte is zen, het parfum heet zen.

De less is more-slogan van het minimalisme heeft zich uiteindelijk in ons hoofd genesteld. In dat ruime, modernistische huis waarin elk voorwerp essentieel en goedgekozen is, dromen we van een leven met dezelfde eigenschappen: gestroomlijnd, zonder overtollige bagage, met alles netjes op z’n plaats – werk, familie, bezittingen. Zoeken naar zen is zoeken naar evenwicht. Ballast weggooien en alleen geconfronteerd met jezelf opnieuw beginnen. Alleen, of met de juiste transparante vaas, op de juiste rechtlijnige tafel in het perfecte zen-huis. Als we ons leven niet meteen kunnen veranderen, dan alvast wel onze omgeving.

“En dat werkt ook wel”, zegt onze stiliste Sonja Mertens, die de shopping op de volgende pagina’s heeft verzorgd. “Je merkt het wanneer je in de winkels komt. Er valt een kalmte en rust over je heen. En iedereen voelt dat, of je nu 20 of 60 bent.” Zen is voor haar een typische jaren 90′-richting, en meer dan een trend: een levensstijl.

“Het verlangen naar sereniteit en puurheid, naar meubels en objecten met een meerwaarde komt de laatste jaren voortdurend aan de oppervlakte. Met de Shaker-rage bijvoorbeeld, maar die was nog erg retro. Met de opeenvolgende etnische stromingen, maar die waren haast anekdotisch. Met het minimalisme, uiteraard, maar die strenge kaalheid ging voor de meeste mensen veel te ver. Zen heeft als stijl het perfecte evenwicht gevonden: tropische houtsoorten, transparantie, steen, gepolijste oppervlaktes waarop je toch nog structuur kan zien. Het is sensueler, rijker aan gevoel. Zen combineert eenvoud met diepte, en dat is een winnende combinatie.”

Veel elementen ogen Japans: een gedempt kleurenschema van grijs, wit en beige; een papieren lamp; bleek ceramiek; ranke en slanke bamboe-proporties gecombineerd met lage tafeltjes en kussens; een mooie theeset… Al is de stijl volgens Sonja niet overheersend Oosters. “Het is een verrassend internationale richting, heel grootsteeds. Ik heb Italiaans design naast Indische objecten gezet. Zen is niet zozeer etnisch als wel global te noemen. Zeg het woord zen en in Milaan zal men je exact hetzelfde interieur beschrijven als in New York.”

Zen staat voor medidatie. Het vindt zijn wortels in het boeddhisme van 500 voor Christus, wordt later door Bodhidarma in China geïntroduceerd en waait vervolgens over naar Japan. Strikt gezien is zen geen religieuze praktijk, maar het respecteert de regels van het boeddhisme in de zin dat het de uiting is van een streven naar bevrijding, loslaten, het verlangen naar helderheid en onafhankelijkheid. Zen dwingt je om verder te kijken dan de oppervlakte en de schijn. Neem afstand, zie de zaken hoe ze werkelijk zijn. Het is de bedoeling om uiteindelijk een compleet mens te worden, een verlichte geest.

Zen beoefen je in de dojo: een sobere witte kamer, waar men tegenover een witte muur, of tegenover andere “zenners” zit. Niets mag de aandacht afleiden van de concentratie. Het gewilde geestelijke evenwicht wordt weerspiegeld in de houding: de knieën op de grond, de ogen naar de hemel, het lichaam stabiel.

De zen-mode heeft als kernwoorden die puurheid, zuiverheid en eerlijkheid overgenomen. Begrippen waarop al 100 variaties en verschijningen werden bedacht. Zoals de keivormige zeepjes bij Colette, met op de bovenkant een Japans teken, niet verpakt in een dure en chique doos maar in transparant plakplastic. Het parfum van Tan Guidicelli, met de naam Zen, in een flacon als een waterdruppel, de meest natuurlijke en vanzelfsprekende vorm voor vocht. De koffertjes van Kenzo: “Soyons Zen”, met negen geurstokjes en een massage-olie. De geuren van Shiseido die relaxatie en innerlijke rust beloven: “Relaxing fragrance”, een compleet anti-stress gamma in elegante lange flacons. Een dosis hapklare sereniteit.

In de mode is de zoektocht naar verlichting en vervulling al langer bezig. Puur en zuiver zijn zo ongeveer de twee meest gebruikte woorden uit het designerlexicon. Ze worden zowel op een wit T-shirt als op een kasjmier rolkraagtrui als op een hyper-verfijnd Issey Miyake-stuk geplakt. Vermoeide clichés die er alleen maar op wijzen hoe moeilijk innerlijk evenwicht te visualiseren is.

Volgens cultuurfilosofen is het zoeken naar zen een logische evolutie. Nu we in het Westen de uiterlijke tekenen van rijkdom hebben bereikt, verlangen we weer naar wat diepers. Nu we elke dag eten hebben, krijgt de geest honger. Nu de kleerkast vol hangt, ziet een uniform er plots heel aantrekkelijk uit. Uiteindelijk hebben we aan den lijve gevoeld waar die levensstijl in hoge versnelling toe leidt: hartaanvallen, echtscheidingen, algemene ontevredenheid en het gevoel dat je ondanks een mooi huis, een druk schema en een agenda vol afspraken een leeg leven leidt. Dus waarom zouden we niet proberen om het om te draaien? Misschien hoort een vervuld en volledig leven bij een leeg huis; de zen-total-package.

Lene Kemps / Styling Sonja Mertens / Foto’s Diane Hendrikx