TUSSEN CATWALK EN WOESTIJN

Haar bovenaardse schoonheid katapulteerde haar op de catwalks van Parijs en New York en op de cover van topmagazines als Vogue. Sinds 2005 ijvert ze als goodwillambassadeur van de Wereldgezondheidsorganisatie voor de gezondheid van moeders en kinderen in Afrika. Geen wonder dat de Ethiopische Liya Kebede uitverkoren werd om in de biopic ‘Desert Flower’ de rol te spelen van die andere Afrikaanse activiste, Waris Dirie.

Op het eerste zicht hebben ze veel gemeen, Waris Dirie en Liya Kebede : allebei hebben ze Afrikaanse roots en schopten ze het tot internationaal topmodel. Bovendien gebruiken ze beiden hun bekendheid om het lot van vrouwen en kinderen in ontwikkelingslanden te verbeteren. Maar daar houdt de vergelijking op. Dirie groeide op in de Somalische woestijn en onderging als driejarige de ergste vorm van vrouwenbesnijdenis : die waarbij niet alleen de clitoris, maar ook de kleine en grote schaamlippen verwijderd worden en de vagina wordt dichtgenaaid, op een minuscule opening na. Ondanks ernstige infecties overleefde ze de ingreep, een van haar zusters was niet zo fortuinlijk. Een andere zus stierf ten gevolge van complicaties tijdens de zwangerschap. Toen Dirie als adolescente in Londen arriveerde, was ze zo goed als ongeletterd. Wie haar interviewde bij de publicatie van Desert Flower, haar autobiografie, kreeg met een gekwelde, prikkelbare vrouw te maken. En dan was er het incident in Brussel toen Waris drie dagen spoorloos verdween en daar achteraf een zeer verwarde verklaring voor gaf.

Liya Kebede is een heel andere persoonlijkheid. Ze groeide op in een westers gericht milieu in de grootstad Addis Abeba (haar vader was piloot, haar moeder werkte als pr-verantwoordelijke) en voltooide haar studies aan een Frans lyceum vóór ze als model naar Parijs vertrok. Nu ze een van de best betaalde fotomodellen ter wereld is, is ze zich maar al te bewust van haar bevoorrechte positie, die ze gebruikt om vooral in Afrika minderbedeelden te helpen. Bloedmooi, getalenteerd en welbespraakt, geen wonder dat Vogue Liya Kebede een rolmodel noemde.

De grote verdienste van ‘Desert Flower’ is dat de film het thema van de vrouwelijke besnijdenis bespreekbaar durft te maken. Wat is uw visie op die problematiek ?

Liya Kebede : Voor westerlingen is het natuurlijk voor de hand liggend om te zeggen : hoe kan een moeder haar dochter zoiets verschrikkelijks laten ondergaan ? Maar ik denk dat de film toch duidelijk maakt dat de moeder van Waris voor een dilemma staat : ze is zich maar al te zeer bewust van de verschrikking die ze haar dochter aandoet, maar in haar levensvisie hoort dat nu eenmaal bij het vrouw-zijn. Ze heeft geen keuze : voor een meisje is het huwelijk de enige uitweg in het leven en volgens de plaatselijke traditie zijn enkel besneden meisjes huwbaar. Hoewel ik eigenlijk geen scènes had in het deel van de film dat zich in Somalië afspeelt – Soraya Omar-Scego speelt de rol van Waris als dertienjarige – had ik het geluk om de opnamen daar te kunnen bijwonen. De confrontatie met de woestijn en de mensen daar verschafte mij een soort roadmap voor de film. Ik beleefde waar Waris vandaan kwam, zat samen met nomadenvrouwen van wie er veel besneden waren. En nee, er was geen vijandschap van hun kant, er was een soort wederzijdse aanvaarding van anders-zijn.

Maar het heeft geen zin om als buitenstaander simpelweg te zeggen : schaf dat af. Er moet een alternatief zijn en wel in de vorm van onderwijs, ook voor meisjes. Als het slecht gaat zijn zij de eerste die van school gehaald worden. Daarom verzamel ik met mijn stichting naast fondsen voor elementaire medische hulp voor moeders en baby’s ook geld om meisjes zo lang mogelijk op school te houden zodat ze een beroep kunnen leren en kans op een inkomen hebben dat hen toelaat om onafhankelijk te leven en keuzes te maken.

Hoe is de situatie in Ethiopië ? Wordt genitale verminking er nog op grote schaal toegepast ?

Het hangt van de regio af. Niet in Addis Abeba, waar ik opgroeide, wel in meer afgelegen gebieden. Maar de Waris Dirie Foundation en andere stichtingen die zich inzetten voor de afschaffing van FGM ( female genital mutilation) doen goed werk, de bewustwording van de negatieve impact van besnijdenis op de gezondheid van vrouwen groeit.

Een van de meest choquerende scènes in de film is die waarin Waris in Londen met hevige buikklachten wordt opgenomen in het ziekenhuis, maar door een verpleger van Somalische afkomst bezworen wordt zich niet te laten ‘openmaken’ omdat ze dan onrein is.

Persoonlijk vond ik dat een van de meest emotionele en schrijnende scènes om te spelen. Als kind wist Waris niet beter dan dat elke vrouw besneden was, het hoorde er gewoon bij. Pas in Londen komt ze erachter dat dat niet zo hoeft te zijn. En als ze dan eindelijk de moed verzameld heeft om naar het ziekenhuis te gaan, overkomt haar zoiets. Maar wat kan ik zeggen ? In de geest van veel mensen gelden nog altijd andere wetten voor mannen en vrouwen en vaak worden zogenaamd godsdienstige voorschriften als excuus gebruikt.

Hoe gaat u eigenlijk om met het enorme contrast tussen uw glamoureuze bestaan als topmodel en de miserie waarmee u geconfronteerd wordt tijdens uw bezoeken aan Afrika ?

Ik was mij al vroeg bewust van mijn bevoorrechte positie en dat ik iets terug wou doen, al had ik nooit kunnen dromen dat het op dit niveau zou zijn. Mijn bekendheid en mijn goed gevulde adresboekje gebruik ik als platform voor mijn engagement dat ik als een verantwoordelijkheid beschouw. Maar ik moet toegeven dat ik mij in de confrontatie met armoede en miserie soms verschrikkelijk machteloos voel. Vooral sinds ik moeder ben, ben ik meer dan ooit gevoelig voor kinderleed. Zelf heb ik twee gezonde kinderen en als ik zie dat in Afrika kinderen sterven aan diarree, malaria of infecties die in het Westen perfect behandeld kunnen worden, dan schiet mijn gemoed vol. Meer dan zestig procent van de vrouwen daar bevalt zonder enige medische bijstand, vaak op de vloer van een hut. Veel meisjes bevallen veel te vroeg, als ze elf of twaalf zijn. Hun lichaam is daar nog niet klaar voor en vaak lijden ze dagenlang omdat de baby niet door het bekken raakt. Een stuitligging is fataal, want er zijn geen artsen om een keizersnede uit te voeren. Moeder- en kindersterfte zijn nog altijd schrikbarend hoog en een veel voorkomende complicatie van te vroege zwangerschap is een fistel, een opening tussen vagina en blaas en soms darm, waardoor de meisjes incontinent zijn en verstoten worden door hun man en vaak ook door de gemeenschap. Stel je dat voor, twaalf jaar en je leven is voorbij.

Wordt u daar dan niet wanhopig van ?

Nee, want er zijn tekenen van hoop. In augustus ben ik met een team van de Bill en Melissa Gates Foundation naar Ethiopië gereisd en hoe frustrerend en hartverscheurend de situatie ook is, er wordt vooruitgang geboekt. Er is het Hamlin Hospital in Addis Abeba waar fistels vrij eenvoudig behandeld kunnen worden. De Ethiopische regering heeft dertigduizend jonge vrouwen getraind om elementaire medische zorgen zoals vaccinaties en prenatale onderzoeken te verstrekken in landelijke gebieden. Er is de Hamassa Maternal Health Clinic, een modelhospitaal voor moeders en kinderen, waar keizersneden worden uitgevoerd en er couveuses zijn voor te vroeg geboren baby’s. Ik blijf streven naar een wereld waar vrouwen hun leven niet op het spel zetten als ze een kind verwachten.

Hoe ziet u het verdere verloop van uw carrière ?

Ik word nog altijd gevraagd als model en nu ik de smaak van het acteren te pakken heb, hoop ik dat ik nog meer interessante rollen aangeboden krijg. En dan is er mijn Lemlem-klerenlijn voor vrouwen en kinderen waarmee ik traditionele wevers en borduursters in Ethiopië een afzetgebied in de VS en Europa probeer te bezorgen en mijn werk als VN-ambassadeur en voor mijn eigen stichting. Het vergt enig organisatietalent om dat allemaal te combineren, zeker omdat ik mijn man en kinderen niet wil verwaarlozen, maar hey, Ethiopische vrouwen staan nu eenmaal bekend om hun uithoudingsvermogen, niet voor niets hebben wij van die straffe langeafstandsloopsters.

www.theliyakebedefoundation.org

DOOR LINDA ASSELBERGS

“Zelf heb ik twee gezonde kinderen en als ik zie dat in Afrika kinderen sterven aan diarree, malaria of infecties die IN het Westen perfect behandeld kunnen worden, dan schiet mijn gemoed vol.”