De esthetiek van de slechte smaak. Van saaie polyester pakjes naar sexy gescheurde panties, bad taste beheerst de mode. Onze nieuwe verslaving : trash, al dan niet met een sausje ironie of een portie intellectualisme on the side. Lene Kemps

Het is allemaal Miuccia Prada’s fout. Wat zij lanceerde als een aftasting van de grenzen, als een beeld dat met de nodige zin voor humor moest worden geïnterpreteerd, wordt door talrijke fabrikanten-met-gebrek-aan-ideeën nagemaakt. Want één ding is duidelijk : slechte smaak is in. Mensen die een jaar geleden niet waren buitengekomen zonder dat alles goed zat, zijn plots experten in het fout zitten : het combineren van onnatuurlijke kleuren en botsende motieven ; het aantrekkelijk maken van bewust onelegante lengtes. Ecologische materialen waren enkele seizoenen geleden nog het summum, nu zijn we dan weer helemaal gevonden voor polyester. Van de hegemonie van de goede smaak naar de tirannie van trash.

De voorliefde van ontwerpers voor trash is niet nieuw. Lagerfeld bekent dat hij zich voor zijn laatste collecties heeft laten beïnvloeden door Baywatch. Modevoorbeelden van de voorbije seizoenen variëren van de weggelopen tiener, de stereotiepe straatmadelief en de graatmagere junkie tot de blonde bimbo. Maar de maat is vol als Miuccia Prada de cafetariadame of poetsvrouw tot mode-icoon promoveert. Vulgair, oké. Banaal, geen sprake van.

?Ik streef naar een nieuwe definitie van het begrip elegantie?, zegt de ontwerpster in een interview met CNN- Style. ?Zwart is uiteraard chic en eenvoudig, maar ik zoek andere silhouetten en kleuren die meer fantasie vragen. Ik wil me volledig losmaken van wat traditioneel als goede smaak wordt gezien. De grens tussen goede en slechte smaak is trouwens wazig. Vandaag kan alles.? Tijdens dat gesprek draagt de ontwerpster een marineblauw polyesterhemd met contrasterende azuurblauwe kraag uit haar eigen collectie. ?Je verwachtte dat ze elk moment aan Elsa Klensch zou vragen : wil u daar graag frieten bij ??, schrijft Newsweek.

Het fastfooduniform als hoogtepunt van stijl. Fotografe Manuela Pavesi kleedt de voltallige ploeg van een hamburgerketen in Prada en Comme des Garçons, compleet met identificatieplaatjes op de borst. ?Er is iets bijzonder charmants aan alledaagse lelijkheid?, zegt ze. De Franse Vogue plaatst een foto van McDonalds-uniformen naast een gestreept zomersilhouet van Prada. De gelijkenis is treffend en l’esthétique du quotidien is een fenomeen.

Nadat mode zich seizoenen lang heeft gebaseerd op wat alternatief, ondergronds en extreem is, wordt de allerlaatste subcultuur ontdekt : de normale, doordeweekse lui. De familie Backeljau zeg maar.

Een lezersbrief in The Face stelt het erg duidelijk : ?Na uw stuk over de film Trainspotting heb ik elke poging om cool te zijn op de gewone manier opgegeven. Ik heb mijn surfboard en snowboard weggegooid en ben nu Jan met de pet op. Ik draag uitsluitend nog C&A-truien, broeken met elastische bovenband en Clarks-schoenen. Op zaterdag kijk ik naar spelprogramma’s en zondag was ik de auto. Dat maakt me cooler dan cool want het lijkt me dat uitsluitend echte hardcore zonderlingen nog normaal en middenklasse durven te zijn.? Getekend : Dave Blackwell, South Wales. Anti-mode of beter nog : non-mode wordt norm. Nog even en Onslow, de boerende bierdrinkende geen-hemd-dragende schoonbroer van Hyacinth Bucket, defileert in Parijs. Marginaal zit niet langer aan rand van de maatschappij, maar pal in het midden.

Dit relaas echoot op een griezelige manier dat van kunstenaar Duane Hanson die twintig jaar geleden zijn hyperrealistische beelden van gemiddeld Amerika neerzette. ?Ik ben gefascineerd door de werkende klasse omdat ze zo natuurlijk en relax zijn?, zei hij. ?Ze dragen om het even wat en trekken zich niets aan van de geldende normen. Een echte bevrijding. De echte schoonheid ligt in de realiteit. Beauty is truth en truth is beauty.?

Of vrouwen het nu bekennen of niet : ze willen allemaal anders zijn?, zegt Jean-Paul Gaultier in de Amerikaanse Vogue. ?Als iedereen er hetzelfde uitziet, kijkt niemand naar je om. Mode is er om je van de rest te onderscheiden.?

Mode heeft behoefte aan elitarisme, aan kleine signalen die alleen insiders begrijpen, aan subtiele hints voor de goede verstaander. Goede smaak is niet langer een geldig teken. Het zegt weinig over de drager, behalve dan misschien dat hij een oersaai en traditioneel iemand is die vroeger hoogstwaarschijnlijk een abonnement op Avenue had.

?De voorliefde voor slechte smaak is een reactie op de vervlakking?, zegt John De Greef van het blad MAN. ?In omzeggens elke dorpswinkel is goede smaak te koop. Iedereen heeft stijl en alles haalt een zeker niveau. Er is nood aan elitarisme. Als een buitenstaander een dame in Prada ziet, denkt hij : die mevrouw heeft de gordijnen verknipt. Maar een insider weet exact om welk merk het gaat en hoeveel het kost. Het is een spel : luxe en mode flirten met anti-mode en slechte smaak. Logisch dat zo’n trend na de jaren tachtig komt, na de overconsumptie. Het minimalisme was een eerste voorbode, maar die stroming blijkt op lange termijn niet haalbaar. Er bestaat bij mensen toch een soort natuurlijke drang om te decoreren. Slechte smaak is een van de nieuwe paden die we na het minimalisme onderzoeken ; heel voorzichtig, zo van : we versieren ons, maar we weten dat het eigenlijk niet mag, het is allemaal ironisch bedoeld.? Prada is de verteerbare uiting van een ruimere trend. De voorzitter van de anti-glamour-richting. De intellectualisering van wat Vogue het anesthétisme doopt.

De stijlvolle gladde eighties zijn we beu. We hebben genoeg van de witte muren, zwarte kleren en glimmende espresso-apparaten. Het oogt zo serieus, en het is eigenlijk ook zo hard werken om steeds maar minimalistisch te blijven. We willen weer bloemetjesbehang, felle motieven en Nescafé uit een koffiekop met bewegende borsten die wiebelen wanneer je drinkt. Max Dekker, die bij bureau De Bock & Dekker aan cultuuronderzoek doet, heeft het over de stromingen Burgerleuk en Goed fout. Beide een reactie op het glossy-verantwoord-design-gevoel, een terugkeren naar een seventies modernisme. Braaf en intellectueel zoals in burgerleuk : de sanseveria op de vensterbank en de pastelkleurige toaster van Philips in de keuken. Anarchistisch, subversief en grappig zoals in goed fout : het Diesel-universum, de easy-tunerage, kunstgras op de vloer en een plastic kralengordijn in de deuropening.

Zoals Nick Compton stelt in The Face : ?Gisteren nog, of verleden week, of misschien vijf jaar geleden waren we zuiver, puur en understated. We reduceerden ons leven tot we het niet meer konden vinden. We waren holistisch, echt, natuurlijk, bovennatuurlijk en integer. We hielden van kwaliteit, van zuiverheid van vorm, van water met een duur prijskaartje. Genoeg !, schreeuwden we. En geen wonder. Al die energie, tijd en geld die we moesten besteden aan het inkrimpen van ons leven en onze garderobe. En wat hebben we er aan overgehouden : lege ruimtes.?

Slechte smaak is niet zozeer een poging om te shockeren als wel een vraag naar realisme. Het is geen wegvallen, maar een verslappen van de normen. Als het regent, loopt je mascara uit. Soms moet je de deur opendoen in je pantoffels. Soms ben je moe en zie je er niet zo goed uit. Slechte smaak is de opgestoken middenvinger in het gezicht van de fashion police die perfectie eist. Slechte smaak toont de donkere wortels in het geblondeerde haar en zegt : so what. Slechte smaak draagt een zwarte beha onder een wit T-shirt. Slechte smaak bruint niet egaal, maar laat ongegeneerd de afdruk van de bikini zien. Slechte smaak legt een roze pluchen konijn in de zetel en haalt het niet weg als er bezoek komt.

Marktonderzoeker en trendwatcher Klaus van den Berg, ook trend-editor voor het tijdschrift Dutch, ziet het fenomeen als een gevolg van een generatiewissel. ?De babyboomers zitten op een eindpunt en Generatie X heeft de nieuwe koopkracht. Wie is die generatie ? Dat zijn mensen die voor een deel de babyboomerwaarden meekregen zelfontplooiing, individualisme, harmonie enzovoort maar die tenslotte zijn opgevoed in de jaren zeventig. Het is de Top-Popgeneratie wiens beeld van glamour is gevormd door het kijken naar Abba en Boney M. Vroeg of laat moest die invloed naar boven komen, dat kon niet anders. Farrah Fawcett, zo wilden wij dat onze moeders eruit zagen, zo wilden de meisjes later worden. Onze obsessie met de seventies is op meesterlijke wijze aangevoeld door Véronique Leroy, tot een commercieel hoogtepunt gebracht door Gucci en tot een intellectueel niveau opgetild door Prada.?

De seventies, het collectieve verleden van Generatie X, wordt leidraad bij de zoektocht naar een nieuwe schoonheid, met trash als resultaat en ironie als belangrijkste instrument. ?Met moodboards testen we emoties en sferen?, zegt Klaus van den Berg. ?Daaruit blijkt dat het hele easy-tunegebeuren erg aanslaat en dat het element ironie erg belangrijk is. De beeldwereld van jongeren begint meestal bij de film Pulp Fiction, die vol zit van citaten en referenties. Persoonlijk vind ik dat een van de belangrijkste evoluties : humor mag weer, alles moet met een knipoog.?

Het dansje van Travolta in Pulp Fiction, een parodie op zijn Saturday Night Fever hoogdagen, is een van de mooiste vormen van nineties ironie. De moderne consument begrijpt en plaatst dat moment ; hij zet het bij in zijn uitgebreide bibliotheek van gecultiveerde kitsch-klassiekers. Hij is bedreven in het herkennen van verwijzingen en het mixen van metaforen. De nineties modekenner ziet vanop verre afstand het verschil tussen een anorak-en-fietsklem-drager van de achterhoede en de avant-garde. De trash-estheet voelt feilloos aan wie ?nog steeds? een plooirok op de saaie lengte draagt en wie ‘m ?alweer? aantrekt. Het verschil tussen een wandelende grap en een inside-joke is miniem, maar dat is net de bedoeling. Nick Compton verheft ironie tot ?het opium en afrodisiacum van de jaren negentig. De Nieuwe Trash zet alles tussen aanhalingstekens groot genoeg om in te wonen.? Slechte smaak is slechts een voorproefje. Het is het plunderen van het verleden om er iets ?nieuws? mee te maken. Modern zijn wordt een optelsom tussen aanhalingstekens : ?Seventies? + ?Eighties? = ?Nineties?.

Klaus van den Berg : ?Enkele seizoenen geleden had je de heropleving van de harde glamourfotografie van Helmut Newton en Guy Bourdin, geïnterpreteerd door jonge fotografen als Juergen Teller. Trash queen Courtney Love, wat is zij anders dan een mengeling van disco en doom ? Nu zie je al die modereportages die zich op Studio 54 en The Factory baseren. Het is mooi hoe die stromingen naar iets anders evolueren. Er wordt niet langer louter geciteerd, er wordt iets mee gedaan. Easy tune bijvoorbeeld is al een eigen mengeling geworden ; een mix van het slechte uit de fifties, sixties en seventies.?

Begrijpt iedereen de postmoderne ironie ? Max Dekker beweert van niet. De belangrijkste richting in de golf van slechte smaak is de Pulpcultuur, de platte vulgariteit genomen voor wat ze is : de blote-meiden-posters, schunnige ansichtkaarten en sexistische strips. Kijk naar het succes van het blad Loaded, een ergere en betere versie van onze Panorama, de tv-serie Men behaving badly of de hele New lad-cultuur. Misschien oorspronkelijk ironisch bedoeld, maar al lang niet meer zo ervaren.

?De sociale onderkant van de maatschappij heeft zich jarenlang gespiegeld aan de middenklasse, maar doet dat nu niet meer?, zegt Max Dekker. ?Grof gesteld kan je ze zien als een in trainingspakken gehulde, chips etende, bier drinkende, tv-kijkende massa. Ze toetsen zich niet meer aan die hogere laag, hebben de ambitie niet meer om ooit tot die klasse te behoren. Ze zijn losgeslagen en normloos. Dat is best wel verontrustend, je kan nu al zien hoe druggebruik weer toeneemt, hoe eigenlijk alles maar moet kunnen.? Voor ironie is hier geen plaats. Luisteren naar James Last ? Alleen in een house-versie.

Dekker ziet deze groep in zekere zin als the shape of things to come. Uit onderzoeken blijkt dat jongeren van twaalf tot achttien sterk materialistisch, egocentrisch en sexistisch zijn ingesteld. Moodboards als Big money, Babe’s en Maximaal zijn degene die hen het meest aanspreken. Sexistisch genieten van pin-upgirls als in de H&M-promoties. Verlangen naar geld-auto’s-luxe, het Beverly Hills 90210-cliché. Zoeken naar kicks en adrenaline-stoten. Voetballers zijn de grote helden in deze groep, zij hebben het allemaal : de working-class achtergrond, het geld en de grietjes. En heel vaak ook diezelfde slechte smaak.

Aan de turkooisblauwe horizon van het trash-universum zijn echter de eerste tekenen van verandering zichtbaar. De ?Nieuwe glamour? komt er aan. De Franse Vogue publiceerde in april van dit jaar de eerste ironische glamourreportage, gefotografeerd door Mario Testino : Le style riche & célèbre, terug naar Dallas en Dynasty. Voor de Italiaanse Vogue haalde Steven Meisel in juni de tandpastaglimlach en gouden halsketting weer boven.

?Gooi niks weg want eighties glamour is zo weer terug?, zegt Klaus van den Berg. ?Je herinnert je toch nog hoe Joan Collins haar entree maakte ? Ze stapte recht uit haar privé-lift haar appartement binnen. Die tas werd weggegooid, de handschoenen gingen uit, de hoed bleef op. Dan ging ze aan een glazen tafel zitten en begon over de telefoon iedereen de huid vol te schelden. Volgens mij hebben we daar binnenkort weer zin in.?

Slechte smaak combineert flashy kleuren en motieven, ziet niet egaal bruin (foto 1 tot 3). Maar de nieuwe glamour komt eraan (foto 4 en 5)

De moodboards van de moderne slechte smaak (1 tot 3) en de opkomende meer materialistische stromingen (4 en 5).