In Star Trek — ja, daar ben ik weer — bezoeken bemanningsleden het ‘hologramdeck’ om te ontspannen. Op dat holodeck zijn ze wie ze willen zijn, en creëren ze hun eigen omgeving. Kapitein Picard ontmoet er een jeugdliefde in Parijs, Worf geraakt er zijn agressiviteit kwijt in legendarische Klingongevechten, de androïde Data experimenteert er met ‘menselijke’ gevoelens. Na de lancering van de medische tricorder, ook al zo’n geweldige Trekkie-uitvinding, kon het niet uitblijven : het holodeck is er echt, en het heet ‘virtuele realiteit’ (p. 44). Je moet nog een ietwat onhandige bril op, en de weergave van de ‘omwereld’ is zeker niet perfect, maar het Alice in Wonderland-gevoel is overduidelijk. Dit is tv waar je zelf in rondloopt, een film waarin je de hoofdrol speelt, dit is escapisme op z’n best.

In hun toonaangevende boek Infinite Reality (2011) stellen Jim Blascovich en Jeremy Bailenson dat willen vluchten naar andere werelden van alle tijden is. De mens is ingesteld op escapisme. Overdag dwaalt onze geest spontaan af. In een normale nacht dromen we vier tot zes keer. En we doen er alles aan om die droomwerelden terug te brengen. De ayahuasca-ervaringen van de Urarina in Peru, de sjamanistische rituelen die een brug moeten leggen met de geesten, en zowat alle films, muziek, kunst en boeken zijn op hetzelfde effect gericht : ons even in een andere wereld brengen. We willen ontsnappen aan onze eigen problemen en, in het beste geval : daarna de kracht hebben om de realiteit met nieuwe energie te trotseren, of, in het ‘slechtste’ geval : gewoon even alles vergeten.

Escapisme heeft geen goede reputatie. Het wordt als zwak gezien. Je wordt verondersteld om te vechten voor een mooi leven, te ijveren voor een bestaan waaraan je niet zou willen ontsnappen. Je onderdompelen in een fantasiewereld kan een tijdelijke uitlaatklep zijn, maar mag nooit een permanente toestand worden, verwittigen psychologen. Dan word je zoals de hikikomori, het miljoen Japanners dat zich voorgoed heeft teruggetrokken uit de maatschappij, niet meer buitenkomt en zijn dagen vult met computergames. Of zoals de vele fans van Warcraft, een spel zo boeiend dat het ondertussen zijn eigen zelfhulpgroep heeft. Zegt ex-speler Ryan van Cleave in The Guardian : “Leven in de wereld van Warcraft was zoveel leuker dan de saaie problemen van elke dag dat de keuze niet zo moeilijk was.” Hij speelde tot zestig uur aan een stuk, en verloor elk contact met de wereld. Geen wonder dat Timothy Leary, de lsd-evangelist, de vele mogelijkheden van de nieuwe technologieën uitgebreid heeft bejubeld : “De pc is de lsd van de jaren negentig.”

Behalve games spelen en avonturen beleven, liggen de commerciële versies van virtual reality voor de hand : je kunt rondlopen in een huis voor je het koopt, een land bezoeken voor je de reis boekt. Ik kan me voorstellen dat er noest aan virtuele porno wordt gewerkt, want dat moet een goudmijn zijn. Maar ook met therapeutische toepassingen is men druk bezig. Wie lijdt aan vliegangst en hoogtevrees kan zonder enig gevaar die situatie in 3D trotseren om ze te leren overwinnen. Verlegen mensen kunnen de kunst van het converseren oefenen met virtuele gesprekspartners. Maar ook Vietnamveteranen met posttraumatische stressstoornis hadden veel baat bij een onderdompeling in een gevechtssituatie om hun akelige ervaringen te verwerken. En een mooie ontdekking : de psychologische experimenten van Bailenson bewezen dat belevenissen in de virtuele realiteit empathie in de hand werken. Jongens die de wereld bekijken door de ogen van een meisje. Blanken die in een zwarte huid kruipen. Je wandelt letterlijk een mijl in iemand anders schoenen en neemt die ervaringen mee naar de ‘echte’ wereld.

Ik kan niet wachten om de virtuele realiteit te ontdekken. Onder het motto van de grote ruimtereiziger Buzz Lightyear uit Toy Story : “To infinity and beyond.” Tot de oneindigheid en verder. Straks, in uw huiskamer, met een kartonnen bril op.

lene.kemps@knack.be

LENE KEMPS

Belevenissen in de virtuele realiteit kunnen empathie in de hand werken : jongens die de wereld bekijken door de ogen van een meisje, blanken die in een zwarte huid kruipen