SPREKEN MET JE SCHADUW

Als reizen genoeglijke vakantie wil zijn, gebeurt dat in gezelschap. Maar wat met alleen reizen : is dat de verdoemenis van de eenzame ziel of de rijkdom van de superieure ervaring ?

Als romantisch tafereel is er geen schoner metafoor voor de reiziger : Caspar David Friedrichs schilderij Wanderer über dem Nebelmeer dateert uit een tijd dat vliegtuigen nog niet bestonden. Op berg of rots, boven de wolken, is de reiziger een kijker, denker, wandelaar en zwerver, een ervaringsdeskundige die landschap en gevoelens alleen in zich opneemt. Dat is een oubollig ideaalbeeld, want reizen is vandaag banaal : alles kan op de makkelijkste manier, waar, wat en wanneer je wilt. De wereld ligt aan onze voeten. Toch waagt collega Ignace Van Nevel zich in de intro van Knack Weekend, 8 oktober, aan The Tao of Travel, waarin de egocentrische Paul Theroux tien stelregels voor de reiziger opsomt. Bij het tweede gebod staat : “Ga alleen.” Daar heeft de eindredacteur het niet zo op begrepen : “Allenigheid vind ik niet zo’n aangename reisgezel. Tegen wie zeg je dan : Kijk daar eens, hoe mooi ?” Die klacht begrijp ik, want als ik een prachtvogel zie, heb ik goesting om die ervaring met anderen te delen. Toch vind ik allenigheid best aangenaam, zo niet noodzakelijk om dragen. Want de ondertitel van Therouxs boek intrigeert : Enlightenments from Lives on the Road. Klinkt boeddhistisch, maar in wezen gaat het om ervaring en reflectie, om de gretigheid van het oog en de andere zintuigen op reis.

SINGLE, SOLO, NIET ALLEEN

Als het georganiseerde (massa)toerisme weinig ouder is dan een halve eeuw, was reizen daarvoor een voorrecht. Eerst was er kleinschalig de Grand Tour voor rijkeluiszoontjes, die in Italië tempels bezochten en snel hun maagdelijkheid verloren. Toen veroverden de naoorlogse auto en de wettelijke vakantie de wereld voor iedereen. Tot lifters en backpackers begin en einde van het wereldwijde alleen reizen inluidden. Samen op vakantie is in kwantitatieve volgorde onderweg zijn met lief, partner of echtgenoot, met kind(eren), met familie, met vrienden en in georganiseerde groepsreizen. Voordelen zijn legio : gezelligheid, gezamenlijk gesprek, de tafel delen, impressies uitwisselen, niet eenzaam zijn, geen angst hebben om te vertrekken of door een vreemde stad te lopen.

Nadelen bestaan enkel voor wie anders reist : onder elkaar sluit je je makkelijker af van de nieuwe wereld, je sluit compromissen of verliest tijd, de vreemde blijft een onbekende, de reis verengt in het slechtste geval tot verhalen van een gids met een vlaggetje waar de groep achterna hinkt. Al offreren sommige reisbureaus met ‘reizen samen alleen’ formules waarbij singles maximaal hun invulling krijgen in de groep. Dat is sociologische vanzelfsprekendheid : steeds meer worden we een samenleving van singles, zodat het aantal alleen reizenden toeneemt. Contactarmoede, persoonlijk verlies of de leegheid van de al dan niet oude dag doen mensen de stap naar het soloreizen zetten. Op die nieuwe solotravelers spelen individu en industrie gretig in. Vandaag heet een web- site simpelweg Solo Traveler, geschreven voor en door een community van soloreizigers die info en suggesties uitwisselen. Je kunt een handboek bestellen en krijgt tips om het alleen zijn draaglijker te maken : eet aan de bar of op je kamer (ridicuul), denk aan duurdere prijzen, wees niet bang of doe alsof je stoer bent, pas je dagschema aan en vermijd de nacht, praat op Facebook over je plannen om tips en afspraken te versieren, kies de juiste bestemming. En je kunt reizen om een partner te vinden : Anders Reizen, dat onder meer staat voor duurzame wandelreizen, werkt voor zijn singlereizen met relatiebureau Altero, dat met georganiseerde maar spontane contacten een ‘betekenisvolle andere’ in beeld brengt. Dat is een vrolijke, maar paradoxale onderneming : singlereiziger zoekt solotraveler om samen te reizen !

SOLOMANGAREFOBIE

Samen reizen staat niet ter discussie. Maar dit is een ode aan alleen reizen. Als leven ook filosofie is, in de brede betekenis van zoektocht naar zin tot meditatie, is reizen een schoon vehikel om na te denken over jezelf, de anderen, de natuur en de wereld. Reizen veronderstelt inleving, verwondering, begrip en empathie : wat vertelt een bezoek aan een hindoetempel, wat is de ecologie van een safari tussen mens en dier, hoe kom ik dichter bij de ziel van een stad, hoe diep kan ik doordringen in een heidens feest en wat leren mensen uit andere culturen ons ?

Reizen is een kunst, oreren Alain de Botton en Cees Nooteboom : een kunst die je kunt leren. De nadelen kent iedereen, die weleens alleen heeft gereisd : het is duurder dan gedeelde kosten, vaak betaal je extra voor een eenpersoonskamer. De allenige reiziger loopt meer risico’s, zowel als makkelijker doelwit voor een overval als op seksuele agressie, die het voor vrouwen nog altijd lastiger maakt om alleen te reizen. Onbegane paden leiden soms nergens naartoe : waar ben je als je verdwijnt ?

Of wat met een ongeval, zoals toen ik in Kasjmir onder een vrachtwagen terechtkwam : het heeft vijf dagen gekost om thuis te raken. En dan, vaak de grootste klacht waarvoor het woord solomangarefobie is bedacht : het ongemak om alleen naar een restaurant te gaan. Dan krijg je het fenomeen dat je met andere loners op dezelfde adressen met dezelfde reisgidsen aan velerlei tafeltjes zit. Dat is ergerlijk alleen zijn met velen samen. Dan liever een eiland op de Faeröer waar ik me in de eenzaamheid van een eethuis, terwijl de gastvrouw een papegaaiduiker klaarmaakt, gelukkig voel : onderweg zijn, is bewust reizen, onderhuids aanvoelen, vrolijk alleen met alle zintuigen door het raam naar het fabelachtige decor van de Faeröer kijken en volstrekt gelukkig zijn. In Frankrijk zoek ik restaurants, vaak routiers, waar de tafels gedekt zijn met witpapieren servetten. In een eethuis in Venetië zaten alleen vissers en in het Spaanse Zamora ontmoette ik tussen de arbeiders een oude, eenzaam lezende Nederlander met wie het goed praten was. Alleen eten hoeft niet zielig te zijn, want reizen is ook een zoektocht naar geluk.

REIZEN IS ONDERWEG ZIJN

If you’re afraid of loneliness, don’t travel“, zo parafraseert Theroux de visie van Tsjechov op het huwelijk. Alles begint met een eerste keer het huis verlaten, overwinnen van wat zo mooi Reiseangst heet. Dan komt alles vanzelf. De vrijheid om ieder ogenblik te beslissen waarheen je gaat : als snotaap gooide ik in het treinstation van Hamburg kop of munt om te zien of de trein naar Spanje dan wel Griekenland zou sporen. Daarna leer je alles : kaartlezen (de gps is de dood van de reiziger). Tijd is eigen tijd. Verbazing, alleen met gedachten en ervaringen, zoals Nietzsche die altijd met zijn schaduw sprak. Je bent op jezelf aangewezen. Mensen ontmoeten, krijgt een andere invulling. “Man reist ja nicht, um anzukommen, sondern um zu reisen“, zei de allenige Goethe. Reizen is onderweg zijn, een existentieel avontuur. De weg is het doel. Reizen is filosofie : ontmoeting met het andere in de vorm van architectuur, landschap, mensen en hun gebruiken. Reizen door een landschap is reizen door je hoofd, iets wat de toeristische industrie steeds meer in je plaats doet. Het is geen wetmatigheid, maar hoe meer je alleen reist hoe meer je bewust reist.

ALLEZ, LIEF, KOM MEE !

Top drie om te reizen. Goud : met mijn lief op stap. Zilver : alleen onderweg. En het brons gaat naar een eenzame reis met sporadisch een gids, die je op sleeptouw neemt in onherbergzame of mysterieuze streken. Een graatmagere Massai van negen loodste me met “I your guide” langs de boorden van Lake Natron. Oscar, een Quechua, liet me vijf dagen in het regenwoud niets dan vogels zien. Op de zoutpannen van Makgadikgadi in Botswana toonde een San me in het niets tientallen planten en dieren. En ja, in een Spaanse grootstad werden Eva en ik verliefd, we raakten uit evenwicht, maar hielden het hoofd koel. En in Kasjmir hielp Nurdu me door zware dagen na dat ongeval : in een tempel van Leh draaide hij aan een gebedswiel en vroeg genezing, ik volgde zijn voorbeeld en hij gaf me het leven terug.

Zo zijn andere mensen steeds meer de essentie van het reizen : ze bereiden gerechten, wijzen de weg en laten ons binnen in hun huis, ze leggen hun godenwereld uit, ze lachen ons toe (of uit) in onbegrijpelijke talen, ze verkopen waren op de markt of laten me toe hun schoolkinderen op een brommer door de Vietnamese modder naar huis te brengen. En zoals gezelligheidsdier Redmond O’Hanlon met een vriend de Orinoco bereist, zo beken ik dat ik niet langer alleen, maar met mijn geliefde op stap ga. Reizen als duobaan : toegevingen doen, landschappen en culturen delen, samen eten.

De vliegende eenzaat Robert Redford ontmoet in de film Out of Africa Meryl Streep, die de schrijfster Karen Blixen speelt : hij neemt haar aarzelend mee op zijn tochten en bekent dat ze hem de vreugde van het alleen reizen heeft ontnomen. Dat is een oprechte liefdesverklaring. Zo is dat het mooiste alternatief voor alleen reizen. Want op het eind van reis en deze tekst is de paradox dat de reiziger alleen op de foto staat, maar dat iemand, tenzij de zelfontspanner, dat beeld heeft gemaakt : dan toch niet alleen ! Hoe dan ook onderweg, krijgt Maxime Du Camp het laatste woord : “J’ai peur de m’arrêter, c’est l’instinct de ma vie“.

TEKST & FOTO’S MARK GIELEN

Reizen door een landschap is reizen door je hoofd, iets wat de toeristische industrie steeds meer in je plaats doet. Het is geen wetmatigheid, maar hoe meer je alleen reist, hoe meer je bewust reist

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content