Nog altijd eindigt één op twee huwelijken in een scheiding. Sinds enkele jaren springen we wel anders om met ‘voorgoed uit elkaar gaan’. De wegen scheiden, maar de zwaarden worden niet meer zo scherp geslepen.
We zaten in het hoekje van onze stamkroeg. Sinds jaren vrienden door dik en dun. Met vijf koppels zijn we. Maar op die bewuste avond misten we één stel. Er hing ook een andere sfeer. Ik kon er niet meteen de vinger op leggen. Totdat een vriend de vraag der vragen stelde : “Hebben jullie ook de brief ontvangen ?” Het werd stil. We keken elkaar aan. Ja, dat hadden we. Auteurs waren de ontbrekende vrienden. Ze gaan scheiden. Mia en Jan waren jarenlang onafscheidelijk. Maar sinds enkele jaren zitten ze niet meer op dezelfde lijn. Allebei een mooie carrière. Een prachtig huis. Vaak gereisd. Samen de halve wereld gezien. Alles om gelukkig te zijn. Maar niet meer samen. Hun liefde was op. Dat schreven ze ons. Hun brief was ook een oproep. “We deelden samen prachtige jaren. Nu gaan we ongetwijfeld prachtige jaren zonder elkaar tegemoet. En dat is goed zo. Maar we zullen elkaar de komende tijd niet ontwijken. Blijf ons dus altijd en overal uitnodigen. We kunnen nog perfect samen door die ene deur. Zet die deur open voor ons allebei. We hebben vrede met onze beslissing. Hopelijk jullie ook.”
Mooi, zo’n brief. Maar kan het echt ? Uit elkaar gaan zonder rancune. Scheiden met respect. Vastberaden om elkaar te blijven zien. “Dat kan perfect”, reageert advocaat Elfri De Neve. Hij ziet het bij cliënten steeds vaker gebeuren. “De Belg is een gelukszoeker geworden. Waarom in een ongelukkige situatie blijven leven ? Wie dertig jaar geleden scheidde, leverde een strijd. Omdat de omgeving dat ook van je verwachtte. ‘Ge gaat u toch niet laten doen, hé ?’, was toen een veelgestelde vraag. Wie tegenover de maatschappij kon zeggen dat hij of zij de winnende partij bleek, werd sociaal gerespecteerd. Scheiden zonder grote spanningen, dat kon niet. Zo veroorzaakte Johan Anthierens in de jaren zeventig nog een rel toen hij op tv verklaarde dat hij ‘gelukkig gescheiden’ was. Nu vinden we het getuigen van volwassenheid als mensen erin slagen om op een propere manier uit elkaar te gaan. Wie verstandig is, komt overeen : dat is nu de leuze.”
VAN HUWELIJKS- NAAR SCHEIDINGSBELOFTE
Dat wist ook Cathy (42). Haar dochter Milah was vijf toen Cathy en Dirk uit elkaar gingen. “Op een dag vroeg Milah me : ‘Is papa nog altijd je beste vriend ?’ De vraag overviel me. Ik zei ‘ja’ om haar niet te kwetsen. Maar haar vraag bleef daarna nog lang door mijn hoofd spoken. Ik besefte dat ik niet had gelogen. Ik wilde nooit meer met Dirk onder één dak leven en ook hij had genoeg van mij als partner, maar we zijn wel vrienden gebleven. Ook toen ik twee jaar na onze scheiding stapelverliefd werd op een andere man. En ook toen ik heel snel zwanger was. De vader in kwestie bleek een geboren avonturier die met de noorderzon verdween en ik werd mama van Mats. Enkele dagen na de geboorte kwam Dirk Milah ophalen. Hij had een houten hobbelrendier mee. Voor Mats. Ook toen ik me de eerste maanden na de geboorte soms alleen voelde, voelde Dirk dat perfect aan. Hij sprong binnen. Even een kop koffie, mijn zoon bewonderen en weer weg. Dirk was degene die ik op een nacht belde toen Mats lag te ijlen van de koorts. Hij bracht ons naar de spoedafdeling en bleef de hele nacht. Ik leerde een andere Dirk kennen. Een genereuze, gevoelige man. Hij leerde Mats fietsen en zwemmen. We zijn intussen tien jaar uit elkaar, Dirk heeft sinds een jaar een nieuwe vriendin. ‘Voelt dat niet vreemd ?’, vroeg een vriendin me onlangs. Helemaal niet. Het voelt goed. Onze relatie voelt nu een stuk comfortabeler. We geven elkaar nog altijd een gevoel van zekerheid en veiligheid. Maar voor de rest zijn we vrij in ons doen en laten. We zijn met zijn allen zó bezig met het begin van een romance. De ontluikende liefde. Het huwelijk. Een prachtige jurk. Een groot feest. Maar op het einde van datzelfde huwelijk is er geen sprake meer van feestende invités. Ze worden vervangen door advocaten, bemiddelaars en adviesgevers. En alles gebeurt het liefste achter gesloten deuren. Een gevoel van schaamte. Van falen. ‘Waarom ?’, vraag ik me vaak af. Wat geweest is, was toch mooi ? Er was toch ooit sprake van liefde ? Waarom wel een huwelijksbelofte en geen scheidingsbelofte ? ‘Ik verklaar hierbij dat ik je met respect en eerbied blijf behandelen. In goede en kwade dagen. Ik zal het belang van de kinderen vooropstellen en alles doen om ze een zorgeloze jeugd te bezorgen. Ik verklaar dat ik opvoedkundige beslissingen zal overleggen. Getekend, je ex en collega-ouder’.”
TANENDE STIGMATISERING
De scheidingsselfie. Een scheidingsfeestje. Elkaar het ‘nee-woord’ geven tijdens een scheidingsceremonie. The States zijn er al een tijdje mee vertrouwd. Mogen we zulks ook hier verwachten ? “Nee”, antwoordt socioloog Dimitri Mortelmans vastberaden. “Daar zijn we als Vlamingen veel te nuchter voor. Als je na je scheiding de drang voelt om al feestend dit hoofdstuk af te sluiten, hoe lang ben je dan samen geweest op een ernstige manier ? Zeker als er kinderen zijn, kan ik het me niet voorstellen, een feest omwille van het feit dat mama en papa uit elkaar gaan. Voor kinderen moet dat verschrikkelijk zijn.”
Maar op welk vlak scheiden we vandaag anders dan pakweg dertig jaar geleden ? “Constructief scheiden. Met respect scheiden. Rationeel scheiden. Overlegscheiden. Verantwoord scheiden. Het zijn termen die min of meer dezelfde lading dekken. We lezen er vaker over en zouden het meer en meer om ons heen zien gebeuren. Het is nog te vroeg om dit als een grote trend te beschouwen. Het aantal vechtscheidingen is de laatste jaren niet zo spectaculair gedaald. Maar ik ben er wel van overtuigd dat het taboe rond scheiden veel kleiner geworden is. Wie in de jaren zestig en zeventig scheidde, werd in het dorp niet meer aangekeken. Daar is nu geen sprake meer van. Statistisch komen scheidingen zó vaak voor dat we echt niet meer vreemd opkijken als een bevriend koppel uit elkaar gaat. De druk vanuit de omgeving is weg. En dat maakt scheiden een stuk gemakkelijker. Ook de wetgeving heeft scheiden eenvoudiger gemaakt. We kunnen nu heel snel uit elkaar. Die snellere procedure creëert dan weer meer ruimte voor mensen die de scheiding inderdaad pijnloos en respectvol willen aanpakken. Op dat vlak is er wel degelijk sprake van een evolutie. Ook omdat we relaties anders zijn gaan bekijken. Een relatie duurt zolang de liefde er is. Als die liefde op is, stop je ermee.”
IN HET BELANG VAN DE KINDEREN
Waarom mensen soms toch in een vechtscheiding terechtkomen ? Het stadium waarin de betrokkenen zich bevinden bij het afscheid van de relatie, speelt een cruciale rol. Als de breuk voor een van de partners erg plots komt, krijg je de perfecte basis voor zwaar conflict. Als de liefde of relatie zachtjes uitdooft, en er bij wijze van spreken aan de keukentafel wordt afgesproken dat het voor iedereen beter is dat de relatie stopt, is de kans zoveel groter dat de partijen tot een gesprek komen en beslissen om op een respectvolle manier uit elkaar te gaan. En dat zien we inderdaad ook gebeuren. Dat is zeker zo als er sprake is van een gezin met kinderen. Mortelmans : “Steeds meer ouders beseffen dat een vechtscheiding kinderen veel kwaad berokkent. Ze overstijgen hun eigenbelang en pakken het aan op een manier die het beste is voor de kinderen. Ook dat is een belangrijke drijfveer voor scheidende koppels om de boel niet te laten escaleren.”
De ouders van Veerle gingen plots uit elkaar toen ze tien was. Een verschrikkelijke periode voor het hele gezin. De ouders kampten met een gigantisch schuldgevoel. Ze hadden gefaald en schaamden zich, vooral tegenover hun kinderen. Dus werd over het hoe en waarom van de scheiding zelden of nooit gepraat. Pas jaren later durfde Veerle haar ouders vragen te stellen over wat er toen gebeurde. Voor het eerst kreeg ze te horen dat ze elkaar écht wel graag gezien hebben. Maar destijds durfden ze dat niet te vertellen, omdat het niet strookte met een koppel dat uiteindelijk elkaar gaat. Het zou te verwarrend zijn voor de kinderen, dachten ze allebei. Niet dus. Hun relatie van vijftien jaar kende onvergetelijke momenten, de geboorte van hun twee kinderen voorop. Hun huwelijk was niet mislukt. Hun huwelijk stopte gewoon. Het was op. En dat had Veerle toen, als kind, zo graag gehoord.
Misschien hadden de ouders van Veerle de scheiding anders aangepakt als ze een derde, neutrale persoon hadden ingeschakeld. Een scheidingscoach bijvoorbeeld. Of een scheidingsschool. Er is vooral de laatste jaren een duidelijke opmars van dergelijke initiatieven. Wijst ook dat op een grotere motivatie om de relatie netjes en respectvol af te handelen ? Mortelmans : “Ook hier is de vraag : wat was er eerst, de kip of het ei ? Komt die motivatie vanuit de scheidende koppels zelf of is het de samenleving die dergelijke initiatieven stimuleert omwille van een steeds grotere bezorgdheid om de kinderen na een scheiding ? Politici maken zich hier zorgen over. Ook rechters zien in dat een kind levenslange trauma’s kan overhouden aan een vechtscheiding. Er is zonder twijfel een verhoogde aandacht voor bemiddelingstrajecten. Rechters zijn nu zelfs verplicht om scheidende koppels hierover in te lichten. We zijn met zijn allen aan het nadenken over hoe we scheidingen zo goed mogelijk laten verlopen. Ook dat is een stap voorwaarts.”
OVER, MAAR NIET HELEMAAL UIT
Drie jaar geleden gingen auteur Dimitri Verhulst en zijn toenmalige liefde Nathalie na twaalf jaar uit elkaar. Verhulst : “Ik heb met Nathalie twaalf jaar lang een buitengewoon gelukkige liefde gekend. Die is niet blijven duren, maar misschien moeten we de liefde durven te bekijken als iets tijdelijks. Alleen zo kan ik mezelf beliegen dat ze bestaat. Alleen zo kan ik het spel spelen dat ik speel : als de liefde er is, wil ik geloven dat het de enige, echte, ware, schone enzovoort is. Maar als het spel is uitgespeeld, moet je niet nog eens de kaarten willen schudden. Scheiden doe je uit respect voor de liefde.”
Zien we de liefde nu gemakkelijker als een tijdelijk iets omdat we allemaal een stuk ouder worden ? Is levenslange monogamie ook daardoor uit de tijd ? Advocaat Elfri De Neve : “Meer en meer mensen leven gedurende een bepaalde periode samen om dan de relatie te beëindigen en alleen of met een nieuwe partner verder te gaan. Toen we gemiddeld vijftig werden, was levenslange monogamie een stuk gemakkelijker. Nu we allemaal tachtig worden, blijkt dat we biologisch en psychologisch niet meer gemaakt zijn voor zulke lange relaties. We geloven steeds meer in seriële monogamie.”
Dat vertaalt zich in het aantal echtscheidingen bij zestigplussers, dat volgens cijfers van het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in tien jaar tijd bijna verdubbeld is. Ze hebben een leven lang lief en leed met elkaar gedeeld, samen de kinderen zien opgroeien, samen kleinkinderen gekregen. Dat lief en leed willen ze blijven koesteren, ook al willen ze elk met hun eigen leven verder. Net als Martha (77) die op haar drieënzeventigste nog een punt achter haar huwelijk met Robert zette. Ze geniet nu met volle teugen van haar vrijheid. “Ik had dit misschien toch eerder moeten doen”, zegt ze nu vastberaden. “Robert en ik zijn nog altijd gelukkig, al is het zonder elkaar. Elkaar volledig loslaten, dat lukt ons niet. Zo haal ik nog elke week zijn vuile was op. En hij is degene die maandelijks mijn tuintje komt verzorgen. Vrienden blijven met de herinneringen die we hebben, dat voelt zo goed.”
Martha was de zeventig voorbij, Gwyneth Paltrow de veertig. Toch willen ze na hun scheiding net hetzelfde bereiken. Gwyneth en haar ex Chris Martin leken twee jaar geleden vastberaden om hun scheiding een vriendschappelijke wending te geven en dat beloofden ze de rest van de wereld via een persbericht. Conscious uncoupling, zo doopten ze het. Goed voor de kinderen, en bovendien zou je beter over de breuk heen geraken als je je ex blijft respecteren. En dat is mooi meegenomen. Ook the rich and famous hebben blijkbaar door dat een dergelijke manier van scheiden voor alle betrokkenen voordeel kan opleveren. Alleen bomen komen elkaar nooit tegen, las ik ooit. Dus scheid je beter samen, net zoals je destijds ook samen voor de liefde koos.
Tekst Barbara Claes
“We zijn relaties anders gaan bekijken. Een relatie duurt zolang de liefde er is. Als die liefde op is, stop je ermee”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
