René Jacobs

Dirigent / contratenor (60)

Een kunstenaar moet zichzelf ter discussie blijven stellen. Daarom probeer ik niet té veel waarde te hechten aan prijzen, eretitels en goede kritieken. Ik wil niet op mijn lauweren rusten en vecht tegen de routine.

Ik zal altijd wel een nomade blijven. Nieuwe lucht opsnuiven, nieuwe mensen ontmoeten : dat is spannend. Al woon ik intussen zo’n twaalf jaar in Parijs, waar ik mijn vrouw Rubina vond, ik kom altijd graag naar België terug.

De symfonische orkesten zijn de hoofdschuldigen voor de verarming van onze westerse muziek. Sinds ze hun intrede maakten, werden alle partijen heel nauwkeurig vastgelegd. In de vroege opera, we spreken dan van de eerste helft van de zeventiende eeuw, was de improvisatie heel bepalend. De muzikanten kregen enkel een baslijn op papier, de rest moesten ze zelf invullen. Die rijkdom is verloren gegaan.

De pasgeboren opera was een perfecte baby. Het was muziektheater pur sang. De muziek was de dienares van het woord, zoals Monteverdi het uitdrukte. De eerste puberteitscrisis kwam er met het toenemende belang van belcanto. De schoonheid van het zingen ging primeren op het drama. Alsof het libretto nog louter een voorwendsel was om de diva’s vocaal te laten schitteren. De tweede crisis werd veroorzaakt door het almaar groter worden van de orkesten, die de stemmen deden verdrinken.

Niemand maakt me wijs dat er vooruitgang zit in de kunstgeschiedenis. Neem nu de literatuur : die is met zo’n eclatante slag van start gegaan dat die nooit meer te overtreffen was. Geen enkele Griekse schrijver heeft Homeros kunnen evenaren. Om die reden zal ik, zo lang mijn gezondheid het toelaat, in het verleden blijven graven.

Ik heb nooit de pretentie gehad mezelf een musicoloog te noemen. Ik doe gewoon mijn huiswerk als dirigent. Soms krijg ik de vraag : waarom schrijf je geen boek ? Simpel : omdat ik te weinig tijd heb om dat wetenschappelijk onderbouwd te doen.

Hopelijk verdwijnt de opleiding klassieke filologie nooit. Het is een onvervangbare vorming van de geest. Een oefening in logica, zoals ook wiskunde dat is. We zijn er ons nog maar half van bewust dat heel wat van wat we dagelijks lezen en zien, verbonden is met de Griekse en Romeinse oudheid. Ik kan mijn achtergrond in de klassieke filologie vandaag nog goed gebruiken. De thema’s van de barokopera’s gaan niet zelden te leen bij de mythologie.

Ik was slecht in sport. Op het college was voetbal verplichte kost en ik haatte dat spelletje. Ik was ook niet te vinden voor The Beatles die toen populair waren, eigenlijk apprecieer ik hen nu meer dan vroeger. Kortom, ik was een outsider.

Het zingen kent momenteel een renaissance. Er zijn weer behoorlijk wat hoogstaande jonge stemmen. Ik ga graag met die jonge talenten in zee omdat ze flexibeler zijn. Een oude rot die al twintig jaar Don Giovanni zingt, kun je er moeilijker van overtuigen zijn interpretatie over een andere boeg te gooien.

Als dirigent heb je een socialer leven. Zanger is een heel eenzaam beroep. Je proeft niet van de groepsgeest die ontstaat wanneer een ensemble zes weken lang repeteert. Voelen hoe de muzikanten in die periode uitgroeien tot een écht ensemble is prachtig.

Ik prijs mezelf gelukkig dat ik op mijn zestigste nog zo actief ben, en in het reine met mezelf. Geestelijk ga ik er zeker niet op achteruit. Ik kan me nu zelfs beter concentreren. Omgaan met de vele ego’s in een orkest brengt stress met zich mee. Ik neem daarin met de jaren steeds meer een gelaten attitude aan.

Ik ben gelovig, zoals Mozart dat was. Net als hij distantieer ik mij van de geïnstitutionaliseerde religie. Godsdiensten zijn uitvindingen van de menselijke geest. Je mag de Bijbel niet te letterlijk lezen. Het valt mij hoe langer hoe meer op hoe gruwelijk dat boek wel is. Het christendom, het jodendom en de islam zijn verantwoordelijk voor veel mooie dingen, maar óók voor veel geweld. Dat neemt niet weg dat ik geloof dat er een hoger plan is. Het leven kan geen toeval zijn.

Op 28 november krijgt René Jacobs de eretitel Maestro Honoris Causa tijdens het galaconcert in deSingel van de Stichting Conservatorium Antwerpen. Jacobs zal bij die gelegenheid het Symfonieorkest Conservatorium Antwerpen leiden voor een uitvoering van Haydns 91ste symfonie.

Door Peter Van Dyck / Foto Eric Larrayadieu