Pionieren als thuisvader

Mannen zouden gelukkiger en minder gestrest zijn als ze minder werkten en een deel van het huishouden op zich namen. Bovendien zou dit ook de rest van het gezin ten goede komen. Toch blijft het aantal fulltime- en parttimevaders zeer beperkt in ons land. Hoe komt dat ? Even polsen bij enkele pionierpapa’s en een deskundige ter zake.

Zo’n drie keer per week lopen we elkaar tegen het lijf. Hij helemaal zen, met baby op de buik en een kleuter van een jaar of drie aan zijn hand. Ik in de haast-je-rep-je-mood, vastberaden om dit keer wel in een recordtempo terug buiten te staan. Toch maak ik telkens even de tijd om te knikken en een blijk van herkenning te geven. Om dan zo snel mogelijk nog wat appelen, een pak luiers en de lievelingskoeken van zoonlief mee te graaien en uiteindelijk hijgend mijn beurt af te wachten aan de kassa.

Op een dag staan we plots samen aan te schuiven. “Hoe oud is ze ?”, vraag ik hem terwijl zijn dochter blij bengelend met de benen van papa’s lichaamswarmte geniet. “Bijna acht maanden”, antwoordt hij trots. “Ik zie je hier vaker, toch ?”, gaat hij verder. Ik knik bevestigend. “Ook kinderen ?” Een tweede bevestigende knik. “Twee eigen zonen en een pluszoon.” Hij lacht. “En nog steeds fulltime aan het werk ?”, vraagt hij nieuwsgierig. Ik bevestig zijn vermoeden met een welgemeende zucht. “Je bent goed gek”, gaat hij verder.

Vier zinnen later weet ik perfect hoe zijn situatie in elkaar zit. Werkte jarenlang als grafisch ontwerper bij een reclamebureau. Sinds de geboorte van zijn tweede volledig gestopt. Nu fulltimepapa. En zoveel gelukkiger. Met enige bewondering staar ik hem na als hij met zijn kroost de supermarkt verlaat. Ik ontmoette een huisvader in hart en nieren. Op weg naar huis stel ik me voor hoe ons gezinsleven zou veranderen als de vader van mijn kinderen een dergelijke rigoureuze beslissing nam. Meer rust in huis. Regelmaat. De kinderen altijd op en top. En ik een zee van tijd om nog meer interessante reportages te schrijven of leuke boekvoorstellen te doen. Mmmmm. De gedachte doet me even glimlachen. Tot de realiteit me weer tot de orde roept. Is mijn man wel gemaakt voor een dergelijke keuze ? Zou dit ons financieel lukken ? Ben ikzelf bereid om de huishoudelijke touwtjes volledig uit handen te geven ? Ik vrees voor driemaal ‘neen’. Dus rep ik me naar huis om die verdomde deadline te halen, op de valreep nieuwe gymschoenen voor de oudste te gaan kopen, snel bij de bakker en slager binnen te springen en hopelijk op tijd aan crèche en school te staan.

MAMA THUIS, PAPA UIT

Fulltimevaders, ze zijn er ook in Vlaanderen. Maar echt dik gezaaid zijn ze niet. Van de werkende mannen blijkt negen procent een partner te hebben die voltijds voor het gezin thuisblijft. Van de werkende vrouwen heeft slechts 0,4 procent een partner die de carrière opzij heeft gezet om het reilen en zeilen van het gezin op zich te nemen. Ben je thuisvader, dan ben je nog altijd een curiositeit. De reden is simpel : onze maatschappij nodigt niet meteen uit om als man een dergelijke stap te zetten. Het kleine groepje Vlaamse huisvaders vervult de vaderfunctie ongetwijfeld met liefde, maar hoeft niet meteen te rekenen op veel begrip uit de omgeving, zo blijkt uit een onderzoek dat in 2013 met de steun van toenmalig minister van Werk en Gelijke Kansen Joël Milquet werd uitgevoerd.

Gek genoeg vinden vooral de vrienden het vaak een bizarre beslissing. Ze reageren positief, maar stellen meteen ook vragen waaruit blijkt dat ze de keuze niet begrijpen. “Je hebt toch je studies netjes afgemaakt ?” – “Zul je dit wel aankunnen ?” – “Kan je vrouw dit niet doen ?” En het blijft helaas niet bij die vrienden. Ook collega’s en werkgevers vallen vaak bijna van hun stoel als je als man aankondigt dat je voluit voor het gezin kiest en de carrière vaarwel zegt. Mietje, sloef, zwakkeling, op kosten van je vrouw leven… Fulltimevaders worden niet echt gespaard. Vrouwen verdienen bovendien nog steeds beduidend minder dan mannen. Er zijn bijgevolg te weinig carrièrevrouwen die in hun eentje het gezin financieel draaiende kunnen houden. Dus als er in het gezin besloten wordt dat één ouder voortaan thuisblijft voor de kinderen, dan wijst de vinger al snel richting mama. Het gebrek aan emancipatie op vele werkvloeren nodigt niet uit om het hogere salaris van de man in te leveren ten voordele van het gezin. Gevolg ? Mama blijft thuis, papa blijft werken. Tenminste, zo verloopt het, op enkele uitzonderingen na, in de meeste gezinnen.

DE BESTE KEUZE OOIT

Huisvader Jan (49) is zo’n uitzondering. Jarenlang runde hij al zelfstandige een transportbedrijf. Tot hij in de zomer van 2010 samen met zijn vrouw besliste om voortaan thuis te blijven. Jan : “Ik heb al die jaren keihard gewerkt. Ook mijn vrouw, die een hoge functie binnen de financiële sector heeft, ging toen al volledig voor haar carrière. Met twee kinderen lukte deze combinatie ons nog. En ja, ook wij hadden al eens een organisatieprobleem wat de opvang betrof. Toen was mijn vrouw plots zwanger van een derde en voelden we allebei dat het tijd werd om alle kaarten op tafel te leggen en uit te zoeken hoe we dit zouden aanpakken. Drie kinderen én allebei keihard werken, dit leek ons geen goede combinatie. Uiteindelijk besloten we dat ik een tijdje ging stoppen met werken. Ik werkte al 25 jaar als zelfstandige. En hoe graag ik ook mijn job deed, ik wilde ook weleens de andere kant van het leven zien. Ik had vrede met die beslissing, dacht ik. Het begin van mijn leven als huisvader.”

Maar al snel bleek dit voor Jan toch niet zo evident. Ook al wist hij dat hij de juiste beslissing had genomen, toch had hij tijd nodig om aan zijn nieuwe leven te wennen. Jan : “Waren we verder blijven leven als twee hardwerkende ouders, dan zou het gegarandeerd ook binnen onze relatie fout zijn gelopen. Elke werkende ouder kent het wel : ’s nachts wordt een kind ziek, de volgende dag kan het niet naar school of de crèche. Er is geen oplossing. Dus moet één van de ouders thuisblijven. Dan maar wikken en wegen wie het makkelijkst gemist kan worden op het werk en tot de conclusie komen dat geen van beide dat kan. Horror. Stress. Uitputtend. Dit wilden we voorkomen door mijn huisvaderschap. Gelukkig konden we het ook financieel aan. We wisten dat we niet veel van onze levensstijl moesten inboeten. Dus ja, mijn thuisblijven zou ons alleen maar ten goede komen. Toch heeft vooral de gewenning lang geduurd. Ik kampte met een soort van schuldgevoel. Zo durfde ik bijna niet naar de markt te gaan terwijl iedereen aan het werk was. Het kostte me drie jaar om mijn situatie te aanvaarden. Plots had ik een job die nooit stopte. Ik had geen kantoordeur die ik ’s avonds achter mij dicht kon trekken. De kinderen waren altijd en overal bij mij. En dat valt niet te onderschatten. Vooral die eerste jaren had ik het daar moeilijk mee. Nu is er ook op dat vlak gelukkig meer rust.”

Jan zag al snel de invloed van zijn keuze op het gezin. “Het is de beste keuze die we ooit gemaakt hebben. Mijn vrouw kan zonder stress naar het werk. Komt ze later dan verwacht thuis, dan is ook dat geen enkel probleem. En de kinderen ? Ze zijn nu twaalf, negen en vier. Ik merk aan alles dat ze zich beter dan ooit in hun vel voelen. De gedachte dat er altijd iemand voor hen is, geeft ook hen rust. Dankzij mijn keuze van toen ken ik mijn kinderen door en door. We hebben een enorm sterke band. Dat doet mij dan weer goed. Sinds mijn fulltime vaderschap kreeg ik ook een veel bredere kijk op het leven. Vroeger had ik alleen maar oog voor mijn werk. Nu zie ik veel meer wat om me heen gebeurt. Ik heb sindsdien een ongelofelijk respect voor alle huisvrouwen. Het is veel gemakkelijker om gelukkig te zijn als je werkt, dan wanneer je thuisblijft. Een interessante baan doet je eigenwaarde en zelfrespect groeien. Als ik als zelfstandige een goede maand achter de rug had en mooie cijfers haalde, dan gaf me dit zoveel voldoening. Als ik de kinderen nu op tijd een gezonde maaltijd kan geven en ze ’s avonds netjes gewassen én gelukkig in bed zie liggen, dan is dat ook fijn. Toch voelt het anders.”

“Gelukkig apprecieert mijn vrouw enorm wat ik doe en geeft ze me alleen maar positieve feedback. Maar het blijft een andere waardering dan wanneer je het goed doet op carrièrevlak. Ook dat heeft mijn ogen doen opengaan. Natuurlijk kreeg ook ik soms kwetsende reacties toen ik de knoop had doorgehakt. Als huisvader sta je voor velen blijkbaar op de laagste sport. Vooral hardwerkende carrièrejagers keken me vragend aan. Maar gelukkig kon ik dergelijke reacties snel naast mij leggen. Omdat ik voelde dat ze me vaak ook benijdden. “Ik zou dat ook wel willen, maar wij kunnen dat financieel niet”, kreeg ik dan te horen. Logisch als je te veel in het leven wilt. Een mooi huis, twee auto’s, drie keer per jaar op reis, veel kinderen… Natuurlijk is dit niet haalbaar met één inkomen. Maar door een beetje anders te leven, kan er echt heel veel. Of ik ooit weer aan de slag ga ? Misschien. Als de kinderen ouder zijn en het lukt ons organisatorisch. Ik heb ook die deur nooit helemaal dichtgetrokken. We zien wel wat de toekomst brengt.”

KWALI-TIJD MET DE KIDS

Voltijds thuisblijven voor het gezin, het blijft voor mannen om meer dan één reden een gigantische stap. Gelukkig zijn er ook alternatieven die minder ingrijpend zijn. Professor Marijke Verbruggen (KULeuven) verdiepte zich meermaals in deze materie. “Ik denk vooral aan het ouderschapsverlof dat je ook als man kunt aanvragen. Of aan loopbaanonderbreking of tijdskrediet. Of gewoon aan part-time werken. Verscheidene onderzoeken toonden aan dat vaders het gezin niet meer beschouwen als voornamelijk de verantwoordelijkheid van de moeder. Dat vertaalt zich in stijgende cijfers. Zo is het aantal mannen dat ouderschapsverlof opneemt in tien jaar tijd vertienvoudigd. Van heel weinig naar iets meer dus. Meestal kiezen die vaders dan voor de formule van vier vijfde werken en gedurende een lange tijd één dag per week thuis.”

“De verwachtingen binnen onze maatschappij zijn in de loop der jaren echt veranderd. De aanwezige vader is stilaan wel een evidentie geworden. Zo zien we het in televisieseries. Zo horen we het in praatprogramma’s. Zo lezen we het in tijdschriften. Zo merken we het om ons heen. Er zijn vaders die dat professionele stapje terugzetten en ervoor kiezen om minder te werken omwille van de carrière van hun vrouw. Maar meestal wordt de stap toch om een andere reden gezet : voldoende qualitytimemet hun kinderen, ook al heeft dat financiële gevolgen en moet er anders geleefd worden. Vaak zien we dat die gezinnen voor het accordeonmodel kiezen : na het bevallingsverlof neemt de vrouw ouderschapsverlof. Als zij terug aan de slag gaat, kiest de man op zijn beurt voor ouderschapsverlof. Om dan na elkaar over te gaan op tijdskrediet. Daarna gaat de vrouw vaak parttime werken. Ze zoeken een systeem waardoor ze kwaliteitsvolle ouders kunnen blijven doorheen de kindertijd en jeugdjaren van hun kroost.”

Ook Michael (35) is zo’n vader. Na de geboorte van zijn oudste zoon Matthijs, zo’n vijf jaar geleden, nam hij ouderschapsverlof en werkte hij een tijd tachtig procent. Daarna liet hij zijn contract aanpassen om nog tachtig procent te kunnen blijven werken. Sinds de geboorte van de tweede zoon Joost, nu twee jaar geleden, werkt hij parttime. Michael : “Zowel mijn ouders als schoonouders wonen te ver weg om systematisch voor de kinderen te kunnen zorgen. Mijn vrouw en ik zagen het niet zitten om elke dag opnieuw onze kinderen in de voorschoolse én naschoolse opvang te laten tot wij gedaan hadden met werken. Toen ik nog voor vier vijfde werkte, werd ik plots ontslagen. Mijn vrouw was zwanger van ons tweede kindje. Hét moment om alles op een rijtje te zetten. We waren er al snel uit : het zou ons allemaal rust brengen als één van ons beide parttime werkte. En ik zag dit meer zitten dan zij. Dus ging ik bewust op zoek naar een halftijdse functie.”

“Het viel me al snel op dat ik telkens weer de enige man was die voor de functie in kwestie solliciteerde. Ik werk nu als medewerker onderwijscommunicatie aan de faculteit economie en bedrijfswetenschappen van de KULeuven. Een fijne en uitdagende baan waar ik me voor vijftig procent in kan ‘smijten’. Om nadien vijftig procent tijd en ruimte aan mijn gezin en aan mijn hobby ‘scenarioschrijven’ te besteden. Een combinatie die ik als een persoonlijke verrijking ervaar. Ook ik merk om me heen dat het deeltijds huisvaderschap mannen nog steeds afschrikt. Ergens begrijp ik het ook wel. Omdat het sowieso gevolgen heeft op carrièrevlak. En om financiële redenen. Veel mensen hebben net in die periode met kleine kinderen ook van alles af te betalen. Bovendien is het logisch dat de partner met het laagste loon eerder deeltijds zal beginnen werken dan de andere. Hoog tijd dus dat ook die loonkloof tussen mannen en vrouwen volledig verdwijnt. Wedden dat dan vanzelf meer mannen geneigd zullen zijn om voortaan halftijds te werken ?”

HOE ZIT HET BIJ DE BUREN ?

Ook Marijke Verbruggen beaamt dat het in ons land niet vanzelfsprekend is om als man een tijdje uit het arbeidscircuit te stappen. Mannen die bewust voor een deeltijdse job kiezen omwille van de kinderen, hebben nog steeds te vaak het gevoel dat ze zich moeten verantwoorden. Bij vrouwen wordt er automatisch vanuit gegaan dat ze dit voor de kinderen doen. Marijke Verbruggen : “De meeste vaders kiezen inderdaad voor vier vijfde als ze hun ouderschapsverlof opnemen. Vier dagen per week werken, één dag thuis. Omdat ze op die manier hun baas of werkgever het signaal geven dat het werk nog steeds belangrijker is dan hun gezin. Dat is moeilijker als je voor halftijds kiest of voor fulltimevaderschap. Ook al is de gezinssituatie in de meeste gezinnen duidelijk veranderd, toch blijken werkgevers deze veranderde gezinssituatie nog vaak te negeren. Heel wat werkgevers maken het hun mannelijke krachten onmogelijk om minder te werken. De overheid heeft de laatste jaren erg geïnvesteerd in het soepeler maken van het ouderschapsverlof voor mannen. Nu nog die werkgevers bewust maken en hen stimuleren om geen negatief oordeel te koppelen aan het kiezen voor dat ouderschapsverlof.”

Doet ons land het dan zo slecht ? Marijke Verbruggen : “Er is van alles in beweging. Toch wees een recente internationale studie uit dat België achteraan bengelt op vlak van work-life balance in vergelijking met dertien andere landen. Daar zal onze werknorm zeker iets mee te maken hebben. We leggen de lat erg hoog. Heel wat Vlamingen halen hun identiteit nog vooral uit hun werk. Logisch dat ze dan niet zo gemakkelijk dat stapje terugdoen.”

Systemen als vaderschaps- en ouderschapsverlof zijn in de meeste Europese landen volop in beweging. Overheden sleutelen aan formules die zowel tegemoetkomen aan de vraag van ‘moederende’ en ‘vaderende’ werknemers als aan de noden van hun werkgevers. Toch springen vier Europese landen uit de band, door hun andere ‘aanpak’ om meer papa’s aan te moedigen tot ouderschapsverlof. Zo heeft in IJsland zowel moeder als vader recht op drie maanden ouderschapsverlof. Ze krijgen ook dezelfde inkomenscompensatie. Daarnaast heeft het koppel samen ook nog eens recht op drie maanden ouderschapsverlof. Deze volledige periode van negen maanden kunnen ze flexibel opnemen gedurende de eerste 36 levensmaanden van hun kind. De aanpak werkt. Want ruim negentig procent van de vaders maakt gebruik van de regeling !

In Portugal werken ze dan weer met ‘vadersquota’. Ouders hebben er recht op 120 werkdagen ouderschapsverlof, waarbij ze een tegemoetkoming krijgen die tussen tachtig en honderd procent van hun inkomen bedraagt. Moeders zijn verplicht om hiervan zes weken meteen na de geboorte op te nemen. De resterende dagen kunnen vrij verdeeld worden tussen mama en papa. Maar er hangt een bonus aan vast. Ouders die allebei een deel van het zorgverlof op zich nemen, worden door de overheid beloond met dertig dagen extra ouderschapsverlof. Use it or lose it ! Papa’s die het aanbod niet opnemen, mislopen ook die gezamenlijke bonus. Ook Noorwegen kent het systeem van daddy days. Naast twee weken vaderschapsverlof na de geboorte hebben vaders recht op twaalf weken zorgverlof. Samen kan het koppel nog 26 tot 36 weken betaald ouderschapsverlof nemen. In Slovenië van hetzelfde laken een pak. Alleen kunnen vaders daar tot dertien weken zorgverlof opnemen.

Werk aan de winkel dus. Hoog tijd dat ook onze overheid even over de grenzen gaat spieken. Om ook onze vaders de kans te geven om een tijd thuispapa te zijn zonder bedenkelijke blikken, te grote financiële offers of carrièrerisico’s.

DOOR BARBARA CLAEYS

Mietje, sloef, zwakkeling, op kosten van je vrouw leven… Fulltimevaders worden echt niet gespaard

“Hoog tijd dat die loonkloof tussen mannen en vrouwen verdwijnt. Wedden dat dan meer mannen geneigd zijn om halftijds te werken ?”

“Drie kinderen én allebei keihard werken, dit leek ons geen goede combinatie. Hoe graag ik ook mijn job deed, ik wilde ook weleens de andere kant van het leven zien”