Zijn overspannen mensen zwakkelingen ? Niet opgewassen tegen de druk in deze snelle tijden ? Het overkomt nochtans de sterksten en de besten. Misschien bent u het zelf ook wel een beetje.

Marianne Meire

Onze geest, zo luidt een Japans gezegde, is als een stilstaand meer. Ontspannen en kalm reflecteert hij de maan zoals die is : mooi en zuiver rond. In een overspannen geest trekt de maan echter krom en slingeren haar contouren als een dronkeman. Dit gezegde is de eenvoud zelve. Uw geest zal in een lucide en serene toestand de dingen zien en verwerken zoals ze zijn. Uw trein staat en blijft op de sporen, het landschap is de moeite waard. Een geest in oproer daarentegen neigt naar verlies van elk realistisch perspectief en wordt blind voor schoonheid. Uw trein raast, er is buiten niets meer te zien.

Of u hebt het zelf al meegemaakt, of u kent iemand die het is : overspannen. Wie overspannen is, slaagt er niet meer in gepast te reageren op druk uit de omgeving. Bij sommigen wordt de acute overspanning zo erg dat zij tijdelijk niet meer functioneren. Privé niet, op het werk niet, nergens meer. Conflicten met anderen, persoonlijk verlies, financiële druk, het gevoel niet te worden gewaardeerd, onvoldoende gekwalificeerd moeten werken, of getrouwd zijn met de verkeerde persoon zijn maar een paar voorbeelden van de talloze factoren die iemand kunnen kraken. Zijn deze gedesoriënteerde mensen uitzonderingen ? Beslist niet ! Er zijn veel overspannen mensen. Waarom u niet en een ander wel (of omgekeerd) is voor een deel te verklaren door uw appreciatie van wat u overkomt. De manier waarop u reageert. En dat heeft weer te maken met persoonlijkheid, temperament, maar ook met opvoeding en levensfilosofie. De veerkracht van sommigen is enorm. Zij managen hun stress, vinden meestal wel een manier om te ontspannen, ontplooien zich hun hele leven lang en kunnen tegenslagen verwerken. Waar anderen blokkeren, nemen zij even gas terug om nadien weer rustig verder te sporen. Niet iedereen reageert in dit leven op dezelfde manier. Maar dat wisten we al.

Er bestaat geen doorsnede van de overspannen mens en er zijn gradaties in de mate waarin iemand overspannen kan zijn. De ene raakt de pedalen kort kwijt en kan na een rustperiode opnieuw aan de druk weerstaan. De andere laat die druk te lang stijgen zonder te reageren. De nasleep van de innerlijke implosie die dan volgt, is uiteraard veel moeilijker ongedaan te maken.

Hoe weet u dat u overspannen dreigt te raken ? De eerste aanwijzingen zijn niet zo moeilijk te detecteren. U bent ontevreden en prikkelbaar. Alsof u van een helling fietst zonder het veilige gevoel van controle over stuur en remmen. Stap af voor u geen grond meer voelt. Sommige mensen beseffen niet dat ze in de problemen zitten, laat staan waar die vandaan komen. Alles loopt op wieltjes, of niet ? Maar ook diegenen met een zogezegd tof, interessant leven kunnen uit hun lood geraken. Als ze te ambitieus of te perfectionistisch zijn, of als die langgeplande verhuis naar de groene buitenwijk achteraf beschouwd zwaar beboet wordt met uren filerijden. Misschien bent u ook wel iemand die overspanning goed kan verbergen, bewust of onbewust. Maar vroeg of laat manifesteert de roofbouw op uw (geestelijke) gezondheid zich toch. Al was het maar in latente ontevredenheid.

Hoe weet u dat u overspannen bent ? U voelt zich beroerd, uitgeblust. Spanningsklachten verschillen individueel. Voorbeelden van psychische symptomen, naast prikkelbaarheid en misnoegen, zijn ontmoediging, onverschilligheid, lusteloosheid en angst. Het gevoel niet meer tegen situaties te zijn opgewassen overheerst, en wanhoop en neerslachtigheid liggen maar een kleine gebeurtenis ver. Sommigen worden echt depressief. Overspannen mensen hebben ook lichamelijke klachten. Sommigen wel tien verschillende, anderen slechts één. De ene dag is het dit, de andere dag weer dat. Zowat overal in hun lichaam raken de vijzen los : hun spijsvertering hakkelt, hun blaas hapert, in hun mond ontstaan pijnlijke aften. Sommigen krijgen huidproblemen, spierpijn, nekpijn, hoofdpijn. Anderen piekeren zich door slapeloze nachten heen, of worstelen met concentratieproblemen. En bij wie al eerder op de sukkel was, kan een bestaande ziektetoestand zoals astma of hartlijden opeens verergeren.

Wie kan u helpen ? Gelukkig laat niet iedereen het zo ver komen dat de huisarts of de psycholoog er moet worden bijgehaald. Een beetje ventileren en eens flink uitwaaien in het veld neemt al heel wat druk van de ketel. Ook een begrijpende partner of alerte collega’s kunnen reageren wanneer iemand ernstig over zijn toeren dreigt te geraken. En hem of haar wandelen sturen vóór het stadium van het disfunctioneren wordt bereikt. Is het toch zo ver, dan kunnen overspannen mensen bij verschillende hulpverleners terecht. De huisarts ligt voor de hand. Maar de symptomen zijn veelzijdig. Voor pijn in de hartstreek is er de cardioloog, voor maag- en darmklachten de gastro-enteroloog. Valt de diagnose overspanning en kan de betrokkene zijn gedrag of situatie zo evalueren dat daar redenen voor worden gevonden, dan moeten er verschillende dingen gebeuren.

In een acute fase van overspanning is het nuttig even te verdwijnen uit het stresserend milieu. Zo kan bijvoorbeeld iemand die zijn werk niet aankan omdat de promotie waar hij ooit zo blij om was, hem verantwoordelijkheden geeft waartegen hij niet opgewassen is, best even thuisblijven. Zeg maar om te bekomen en te bezinnen. Uiteraard is dit een tijdelijke oplossing. Het komt erop aan ook na het (ziekte)verlof het hoofd koel te kunnen houden. Tegelijkertijd moet dus ook aan de stresserende situatie worden verholpen. Dit kan op verschillende manieren, afhankelijk van persoon en probleem. Misschien helpt het om de aandacht op andere fronten te richten : een nieuwe hobby of relaterende vrijetijdsbesteding kunnen evenwicht brengen en de draagkracht in de werksituatie wat verhogen. Soms volstaat het om het probleem met de baas te bespreken en bijscholing te volgen. Misschien is het zelfs al voldoende om het eigen gedrag aan te passen : minder perfectionistisch zijn, sneller hulp vragen van collega’s die de job beter kennen, of met wat meer filosofie naar de dingen kijken om ergernis te voorkomen. Soms is het echter nodig om een stap verder te gaan en helemaal te breken met de situatie. Maar dat is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Overspannen mensen moeten vooral niet proberen om tegen beter weten in verder aan te modderen in de stresserende situatie. Het kan alleen maar erger worden. Het is waar dat wie aankomt met de klacht ?ik ben overspannen? het risico loopt voor aansteller te worden versleten. Het onbegrip van de omgeving kan dik tegenvallen. Overspannen mensen hoeven er namelijk aan de buitenkant niet slecht uit te zien. En als de job bijvoorbeeld zwaar valt, dan is het niet ondenkbaar dat ook de collega’s het moeilijk hebben. Hier geldt dat mensen die zelf ook ooit overspannen zijn geweest, gemakkelijker begrip kunnen opbrengen. Ontken de klacht niet en lach hem evenmin weg. Het is veel verstandiger om gewoon toe te geven dat het uit de hand loopt of al gelopen is. Inzicht in de situatie is de eerste stap naar herstel. Hoe kan iets veranderen als u weigert erover na te denken ? Zelfbeklag is geen oplossing. Zich overgeven aan negatieve gedachten ook niet. Relativeer, zoek hulp, zelfs al is de aversie tegen dokters nog zo groot, overspanning wordt door de huisarts altijd ernstig genomen.

Hoe lang mag de overspanning duren ? Met andere woorden, wat is normaal ? Alles hangt af van de reden, de situatie, maar vooral van de mogelijkheden om snel verandering te brengen. Een slecht huwelijk maak je niet op twee weken ongedaan. Een nieuwe job haal je niet in het warenhuis. Dit zijn omstandigheden waaraan langer moet worden gewerkt dan aan, bijvoorbeeld, de gevolgen van een gedwongen verhuis of ziekte van een gezinslid.

De moraal van het verhaal ? Die is dubbel. Laat het, ten eerste, zo ver niet komen. Ontspanning heeft geen kracht van wet, maar het vermogen om te relativeren, op welke manier ook, zal u overeind houden als er zich problemen voordoen. Dit is een attitude, een levenshouding. Al houdt u ze alle vijf bij elkaar met een partijtje biljart of rondjes skaten, het is goed. Ten tweede weten we best dat stress iets is dat we grotendeels onszelf aandoen. Al ligt de lat op het werk zo hoog omdat de werkdruk dat vereist, dan nog bepalen we bijvoorbeeld thuis toch zelf de normen. Mensen die in tijdnood komen, hebben dat vaak aan zichzelf te wijten, ook realistische tijdsindeling is een attitude die wat oefening, soms zelfs opleiding vraagt.

Een eenvoudig boekje over overspanning en de oplossingen ervan, is ?Stijntje is overspannen? van Rentsje de Gruyter (Spectrum, 395 fr.).