OMA WIST HET BETER

BEWAREN WE VERSE WORTELEN BINNENKORT IN ZAND ? ALS HET VAN DE KOREAANSE JIHYUN RYOU AFHANGT WEL. ZIJ VOLGDE DE WIJZE RAAD VAN HAAR GROOTOUDERS EN ONTWIKKELDE EEN ENERGIEZUINIG ALTERNATIEF VOOR DE KOELKAST.

Een kleine test. Zit een van volgende ingrediënten in uw koelkast : appelen, aardappelen, wortelen, prei, paprika, aubergine, eieren of peterselie ? Is het antwoord bevestigend, dan bent u niet goed bezig. Dat vindt althans de 31-jarige Jihyun Ryou, voormalig studente aan de Eindhovense Design Academie en bedenker van het Save food from the Fridge-project. Een rekkensysteem dat – zoals de naam al aangeeft – voeding uit de koude klauwen ‘redt’. Voor dat project ging ze niet op zoek naar nieuwe materialen, hoogtechnologische snufjes of een ingewikkelde vormgeving, maar luisterde dagenlang naar de wijze raad van haar bejaarde grootouders. Die voormalige appeltelers weten namelijk het een en ander over de optimale omstandigheden om voedsel te bewaren. Een frigo komt daar niet aan te pas.

“Appelen geven door de poriën van hun schil ethyleengas af”, legt Ryou uit in een Amsterdams vintagecafé. “Dat versnelt de rijping van andere fruitsoorten, maar bij aardappelen vertraagt het gas de kieming. Zo blijven aardappelen langer vers in de buurt van appelen. Bovendien worden aardappelen het best in het donker bewaard. Voeg dat allemaal samen en mijn eerste rek is de logica zelve. Een afgedekte ruimte voor de aardappelen, met openingen naar de bovenliggende appelschaal, zodat het ethyleen zijn werk kan doen. Simpel, toch ?”

FAMILIETIPS

“Toch is kennis niet voldoende. Ik wil die toepassen, actie ondernemen”, zegt ze enthousiast. Vandaar de beslissing om Korea te verlaten en in Nederland design te gaan studeren, waar het koelkastalternatief haar afstudeerproject werd. Dat project ligt volledig in de lijn van haar eerder ontwerp : een fruitschaal waarin het fruit op een geperforeerde schaal ligt met daaronder een waterreservoir. Het water houdt het fruit fris én vochtig. De schaal is sinds kort te koop in de C-Mine pop-upshop in Genk.

“We leven niet meer samen met onze ouders en grootouders, zoals dat vroeger gebruikelijk was. Wanneer we dan toch met onze familie samenkomen, wordt er niet gauw over huishoudelijke tips gepraat. Dat is jammer, want op die manier eindigt de mondelinge overdracht van erg praktische kennis”, aldus Ryou. Praktische kennis zoals “prei en wortelen blijven langer vers als ze rechtop staan”. Nog zo’n weetje dat door Ryou in een keukenrek werd vertaald. Wortelen, prei en lente-uitjes staan er rechtop in een met zand gevulde lade. Dat zand zorgt niet alleen voor stevigheid, maar ook voor de ideale vochtcondities.

VERSTOMMING

Ryou geeft met blos op de wangen toe dat ze zelf toch ook een kleine frigo in haar appartement heeft staan. “Voor vlees en frisdrank”, voegt ze er snel aan toe. “Ik ben zeker niet tegen technologie ( lacht). We moeten alleen ons verstand opnieuw leren gebruiken. De koelkast doet onze wijsheid verstommen. Voor zowat alle acties in ons leven rekenen we op technologie, en zo verliezen we de mogelijkheid om zélf nog dingen te doen. Een mooi voorbeeld is de gps. Een handig toestelletje om een onvindbare plek te zoeken, maar we verliezen er wel ons logisch inzicht mee. We weten niet langer hoe steden ten opzichte van elkaar liggen, welke wegen er lopen, dat vind ik heel spijtig. Technologie brengt ons verder weg van de realiteit. Toch is de technologie zelf niet het probleem, wel onze houding tegenover die technologie. Waarom moeten we koelkasten almaar groter en groter maken ? Er worden nu zelfs exemplaren ontwikkeld met ‘hogere temperatuur’-vakken voor bepaalde ingrediënten. Belachelijk, leg ze dan niet in de ijskast. Niemand lijkt zich nog echt af te vragen of ze wel zo’n grote koelkast nodig hebben. In arme landen is zo’n grote kast zelfs een statussymbool geworden, hoe ziek is dat ? Gelukkig begint de ecologische gedachte stilaan tot de rijkere bevolkingslaag door te dringen.”

TERUG IN DE TIJD

Ryous poging om voedsel uit de ijskast te redden, lokt gemengde reacties uit. Op enkele designblogs werd haar idee omschreven als “prehistorisch” en “een stap terug in de evolutie”. “We gebruiken de koelkast nog maar vijftig jaar, dus prehistorisch is het zeker niet. Ik heb ook niet het gevoel dat ik met dit ontwerp terugga in de tijd. Er is geen weg terug in de maatschappij, we gaan altijd verder en verder. Zelfs al doen we dat aan de hand van weetjes van onze grootouders. We verwerken die kennis op onze eigen, moderne manier. En bij mij is dat dit opbergsysteem. Anno 2011.”

De Koreaanse is trouwens niet de enige die gezond boerenverstand gebruikt in hedendaags design. De Nederlandse Lizette Dirckx gebruikt de koelende eigenschap van porselein om er een drinkfontein voor op kantoor mee uit te rusten. Het water wordt natuurlijk gekoeld door het materiaal, en de sociale traditie van gezamenlijke waterfonteinen wordt opnieuw aangemoedigd. Ook terracotta of gebakken klei is al eeuwen een dankbaar materiaal in de keuken. Het Londense designduo Doshi Levien ontwierp in 2008 een druppelvormige waterkoeler in terracotta. Die Matlo-koeler, geïnspireerd op een eeuwenoud Indiaas ontwerp, kan het water zo’n veertien graden onder de omgevingstemperatuur laten zakken. Zonder energieverbruik. Ook het Duitse Bulthaup kent al jaren de bijzondere karakteristieken van terracotta. De broodlades in hun b3-keuken en de losse broodtrommels laten het brood ‘ademen’ dankzij wanden in terracotta. Water kan door de kleine poriën in de klei verdampen en houdt het brood langer mals. Boerenverstand in luxeverpakking.

KOELE BERGING

Opvallend is dat wie teruggrijpt naar gezond verstand, dat vaak koppelt aan een energiebesparende of ecologische motivatie. Worden energie en ecologie als excuus gebruikt voor zogenaamd low tech-design ? “Het energiezuinige is een gevolg, maar is niet het eerste doel”, vindt Ryou. “Mijn prioriteit is het voedsel. Als je over voeding begint na te denken als levende wezens, dan verandert dat je levensstijl. Voor levende wezens breng je respect op. En wie dat doortrekt in zijn of haar leven, zal automatisch minder energie gebruiken, dat gaat hand in hand. Bovendien zijn eieren gewoon lekkerder als je ze buiten de frigo bewaart. Door de poriën in de schaal nemen eieren smaken over van omliggend voedsel. Dat kan echt vies worden in een koelkast. In mijn rek worden eieren op kamertemperatuur bewaard, terwijl een waterbadje de versheid checkt. Hoe verder een ei zinkt, hoe verser het is.”

Liesbeth Jacxsens, doctor assistent op de afdeling Voedselveiligheid en Voedselkwaliteit van de UGent, beaamt dat eieren sterke smaken kunnen overnemen. “Toch is het in het geval van eieren raadzaam om ze in de koelkast te bewaren, om de vermenigvuldiging van salmonellabacteriën tegen te gaan.” Van Ryous andere ontwerpen ziet Jacxsens wel het nut in. “Het is inderdaad waar dat appelen, aardappelen, wortelen en aubergines niet bij een ijskasttemperatuur van 4 tot 7 graden bewaard moeten worden. Zulke lage temperaturen kunnen zelfs tot koudeschade leiden, wat op zijn beurt nefast is voor de smaak en textuur. Een ideale temperatuur is 10 tot 12 graden, met een hoge vochtigheid. Ik snap dus wel dat de ontwerpster een waterreservoir voorziet. Maar wat eigenlijk ideaal is, is een kelder of een koele berging. Vroeger werden aardappelen, tomaten en dergelijke sowieso in de kelder bewaard. Daar is het donker, koel en vochtig. Maar nu almaar minder mensen over een kelder beschikken, wordt nogal snel naar de koelkast gegrepen als alternatief”, aldus Jacxsens, die duidelijk sympathie kan opbrengen voor de concepten van Ryou. “Ze doet ons nadenken over voeding, en dat kan ik sowieso aanmoedigen. Ik verbaas me er dagelijks over hoe weinig primaire kennis we hebben over voedsel. Eten is in overvloed aanwezig, en dan wordt er veel te weinig bij stilgestaan wát het is, en hoe het gemaakt wordt. Vandaag experimenteren amateurkoks met ingewikkelde schuimpjes terwijl ze niet eens weten hoe een salami wordt gemaakt. We vervreemden almaar meer van onze voeding, en dat is alarmerend.”

VERGETEN GROENTEN

Vorig jaar werd Ryou geselecteerd om deel te nemen aan Toegepast, een jaarlijks initiatief van Design Platform Limburg dat vijf pas afgestudeerde designers de middelen geeft te experimenteren onder het toeziende oog van enkele professionals. Voor deze zestiende editie zijn die professionals het designersduo Ti + Hann. “Ik ben aan de slag gegaan met vergeten groenten. Ik werd er gek van dat bij Albert Heijn het hele jaar door dezelfde groenten liggen. We verliezen een grote variëteit en vergeten het bestaan van heel wat knollen en wortels. Mijn project voor Toegepast 16 is een vorm van expositiedesign, ik suggereer manieren om de groenten te telen en presenteer recepten met die groenten. Een promotiekit voor verdwenen groenten, zeg maar.”

Dat ze net nu met dit soort initiatieven op de proppen komt, midden in een slowfoodhype, wimpelt Ryou af als toeval. “Er is ook nog zoveel fastfood”, zegt ze kordaat en ze moet een beetje schrikken wanneer het woord ‘idealistisch’ valt. “Misschien ben ik een beetje idealistisch, maar ik noem het liever ‘positief’, dat vind ik beter bij me passen. Ik ben nu eenmaal met respect voor voeding opgevoed : wanneer ik vroeger rijst in mijn bord liet liggen, zeiden mijn ouders : ‘één rijstkorrel is een zweetdruppel van de boer die de rijst heeft geoogst’.”

“Ik wil de wereld graag rondreizen met mijn kennis. Wijsheid leidt immers tot intelligent design, daar ben ik van overtuigd. Maar ik ben echt geen freak”, besluit ze en neemt een kleine laptop uit haar tas. “Mijn broer werkt bij Samsung ( lacht), hij zorgt voor het juiste tegengewicht.”

Info : Toegepast 16 : Les Nouveaux, van 29 oktober tot 5 februari in kunsten- centrum Z33, Zuivelmarkt 33 in Hasselt, www.z33.be

www.savefoodfromthefridge.com

C-Mine pop-up, designcentrum C-Mine, Evence Coppéelaan, 91 in Genk, www.c-minepopupshop.be

DOOR AN BOGAERTS – PORTRET DIEGO FRANSSENS

“TECHNOLOGIE IS NIET HET PROBLEEM, WEL HOE WE ERMEE OMGAAN. WAAROM MAKEN WE KOELKASTEN ALMAAR GROTER EN GROTER ?”

“IK VERBAAS ME ER DAGELIJKS OVER HOE WEINIG WE WETEN OVER VOEDSEL.”