Kitsch uit de kast

De achttiende eeuw een geeuw ? Vergeet het. Het Kasteel d’Ursel breekt potten met de nieuwe tentoonstelling ‘Sweet 18’ : vijftig hedendaagse artiesten versus een eeuw van frivool porselein, behaagkunst en pofferige mode.

Het eerste waaraan u denkt bij de achttiende eeuw ? Waarschijnlijk pruiken, Marie Antoinette, Mozart en kitscherige rococo met krullen en pastels. Niet meteen een toonbeeld van de heersende goede smaak. Laat staan een inspiratiebron voor hedendaags design, kunst of mode. Enter Sweet 18 : een expo in Kasteel d’Ursel in Hingene, een tiptop gerestaureerd rococopralinedoosje van drie verdiepingen. Daar staat vanaf 1 mei werk van maar liefst vijftig hedendaagse artiesten die zich inspireren op de achttiende eeuw : van Madonna tot Wim Delvoye, van Cindy Sherman tot Walter Van Beirendonck.

Koen De Vlieger, directeur van het Kasteel d’Ursel, zocht samen met vijf curatoren naar hedendaagse reflecties op de achttiende eeuw. Voorbeelden vonden ze in design, maar ook in mode, beeldende kunst, fotografie en populaire cultuur. Het criterium was eenvoudig : hedendaagse stukken die duidelijk refereerden aan barok, rococo en neoclassicisme. In de selectie zit opvallend veel keramiek. Geen toeval, want in de vroege jaren 1700 slaagden de Europeanen er eindelijk in het Chinese geheime porseleinrecept te ontrafelen. Prompt ontstonden grote huizen zoals Meissen, Wedgwood, Nymphenburg, Sèvres en Limoges. De Vlieger : “Die bedrijven bestaan nog altijd, al zijn ze gelukkig mee geëvolueerd met hun tijd. Meissen en Nymphenburg pakken bijvoorbeeld uit met hedendaagse designers.” Denk maar aan Hella Jongerius. Voor haar Animal Bowls dook de Nederlandse ontwerpster in de archieven van Nymphenburg. Het resultaat : een serie diepe borden met middenin een porseleinen beestje dat ze selecteerde uit een catalogus van zevenhonderd dieren. Verder zijn de borden beschilderd met uitvergrote decoratieve patronen die oorspronkelijk bedoeld waren voor kopjes en schoteltjes.

In een eerder interview zei Jongerius : “Ik hou van ambacht, omdat het ons herinnert aan onze wortels. En door dat te combineren met industrie en technologie krijg je een nieuwe vormentaal. Volgens mij zit niemand nog te wachten op perfecte producten. Ik weiger traditionele serviezen te maken waarin alle stukken exact dezelfde vorm hebben. Vandaag willen we individuele stukken die we zelf kunnen mixen.”

ONTHOOFD

De keramiekselectie werd grotendeels bijeengebracht door curator Hélène Bremer, een Nederlandse kunsthistorica. “In de achttiende eeuw was er een grote vraag naar pronk- en gebruiksobjecten. Die werden vooral gekocht om mee te showen. Maar bij feestelijkheden waren die protserige borden, kommen en schalen wel degelijk onderdeel van de maaltijd. In de lage landen waren de achttiende eeuw en rococo lange tijd ondergewaardeerd. Die stijlen werden gelijkgesteld met slechte smaak, kitsch haast. Maar dat is nu aan het keren.”

Ook designcurator Dieter Van Den Storm erkent dat de achttiende eeuw riekt naar kitsch. “De titel van de expo, Sweet 18, knipoogt naar dat zeemzoete. Al was er naast al die zoetigheid ook een grote portie drama. Neem nu het fragment dat we tonen uit de film Marie Antoinette van Sofia Coppola. Dat is suikerzoet met veel roze frullen en krullen, maar evengoed superdramatisch. Aan het einde van de film wordt de Franse koningin onthoofd. Datzelfde thema komt terug in de Royal Blood-reeks van de Nederlandse fotograaf Erwin Olaf. Hij toont een pofferig opgeklede Marie Antoinette die haar eigen hoofd vasthoudt, druppend van het bloed,” beschrijft Van Den Storm.

De meubelen in zijn selectie zijn soberder qua stijl. “Je ziet duidelijk dat de Ghost Chair van Philippe Starck en de Showtime Lounger van Jaime Hayón geïnspireerd zijn op de achttiende eeuw. Maar het zijn uitgepuurde ontwerpen geworden, zonder de barokke krullen.”

Het kasteel d’Ursel in de gemeente Bornem was dik 350 jaar lang het zomerverblijf van de adellijke familie d’Ursel. Zo’n twintig jaar geleden kwam het na jarenlange leegstand in handen van de provincie Antwerpen die het restaureerde en opende voor publiek. Deze expo is hun meest ambitieuze project tot nu toe. “Als curatoren wilden we zeker geen historische, maar een actuele tentoonstelling maken”, zegt keramiekexperte Hélène Bremen. Door het decor van het kasteel te combineren met de hedendaagse kunstobjecten is dat gelukt. Het is tijd voor een emancipatie van de achttiende eeuw.”

‘Sweet 18’ loopt van 1 mei tot 5 juli, Wolfgang d’Urselstraat 9 in Hingene, www.kasteeldursel.be

DOOR IRIS DE FEIJTER

Hella Jongerius: “Ik maak geen traditionele serviezen waarin stukken exact dezelfde vorm hebben”