HIP OP SNEAKERS

De legendarische sportschoenen Reebok Freestyle en Nike Air Force 1 bestaan dit jaar een kwarteeuw. Voor ons de gelegenheid om met verende tred onder te duiken in het wereldje van sneakerfans en -collectioneurs. Waar dure woorden als nostalgie, magie en zelfs kunst circuleren. En soms ook veel geld.

1982 : Sony lanceert de compact disc (cd), ondergetekende wordt geboren, en Nike en Reebok brengen elk een legendarische sneaker uit. De Air Force 1 was de allereerste basketbalschoen met een luchtzool. En de Freestyle pionierde als eerste atletische vrouwenschoen, ontworpen voor de aerobicswereld. Intussen is zowel luchtkussentechnologie als aerobics behoorlijk achterhaald. Maar toch blijven beide modellen 25 jaar na datum nog steeds extreem populair. Waarom ? Simpel : omdat ze opgepikt werden in trendy middens en eightiesstijliconen geworden zijn.

De Reebok Freestyle werd pas echt een grote hit toen hij medio jaren tachtig gespot werd aan de voeten van actrices als Cybill Shepherd en Jennifer Beals (in Flashdance). Het succes liep tot in de jaren negentig door met uithangborden als Cindy Crawford, Brooke Shields en Spinderella (van de meidengroep Salt-N-Pepa). Ook nu nog blijft het model gegeerd en lopen sterren als Scarlett Johansson, Alicia Keys en tennisster Nicole Vaidisova geregeld rond in hun Free- styles. De Air Force 1 van Nike heeft een vergelijkbaar verhaal : oorspronkelijk geproduceerd als functionele basketschoen voor mannen, was de sneaker al snel gegeerd bij trendy jongeren en hiphopartiesten. De voorbije 25 jaar lanceerde Nike ontelbaar veel verschillende versies van de schoen, die tot op de dag van vandaag één van de populairste sneakers aller tijden blijft.

Beide sportschoenen vieren hun jubileum op dezelfde manier : met een hele reeks heruitgaves in gelimiteerde oplages. Dat zal vooral de snel groeiende groep sneakercollectioneurs interesseren. “Amerika telt de meeste verzamelaars, maar ook in Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Nederland begint het fenomeen serieus toe te slaan”, weet de Vlaming Guy Verstraeten. “In België is de scène nog niet zo groot. Al begint het stilaan te komen. We hollen weer achter op de rest van de wereld.” Volgens hem moet hij met zijn 450 paar, ter waarde van zo’n 40.000 euro, ongeveer de grootste verzamelaar van België zijn. “Peanuts in vergelijking met wat sommige Amerikanen hebben staan. Mijn zeldzaamste paar kost ongeveer 600 euro, maar op veilingsites vind je geregeld sneakers van 3000 euro en meer.” Volgens Raju Doerga, een Nederlander met zowat 130 paar schoenen in de kast, blijft Nike het populairst, omdat het merk de rijkste geschiedenis heeft. Dat klopt niet helemaal, want de allereerste sportsneakers waren de Keds en de Converse All Star, beide uit 1917. Nike heeft een andere verdienste : het bedrijf heeft continu de verzamelgekte aangewakkerd door systematisch limited editions te lanceren en zo legendes te creëren.

Algemeen wordt aangenomen dat de sneakerverzamelgekte omtrent 1985 is begonnen. Nike bracht toen de eerste reeks Nike Air Jordan uit, hoge basketschoenen voor de NBA-speler Michael Jordan. Omdat de kleuren, zwart en rood, niet conform de regels waren op een basketveld, droeg de speler ze maar drie keer. Anno 2007 is een paar originele Jordans op veilingsites soms tot 10.000 euro waard. In de jaren tachtig begonnen verzamelaars ook de legendarische sportschoenen uit de vorige decennia te herontdekken. De groep Run DMC maakte bijvoorbeeld Adidas onsterfelijk, en haalde daardoor als eerste hiphopband een groot sponsorcontract binnen. Hun handelsmerk waren veterloze witte Adidas Superstars, oorspronkelijk een model basketschoenen uit 1969 dat nog steeds een bestseller is. Andere ‘antieke’ Adidassneakers die al decennia meegaan, zijn de Stan Smith (uit 1965), de Gazelle (uit 1968) en de Campus (uit 1970). “Omdat er al jaren een hang is naar retromodellen, herlanceren schoenfabrikanten constant oude succesnummers en melken zo de sneakerwereld uit”, vindt verzamelaar DJ Lefto. Guy Verstraeten knikt : “Ze verbrodden de magie van de echte vintage schoenen en jagen de prijs kunstmatig de hoogte in.”

Heilige graal

Het taaltje van Guy Verstraeten en DJ Lefto is doorspekt met Engelse termen. Niet verwonderlijk, want de verzamelaars (ook bekend als sneakerheads) hebben een eigen jargon. Sneakers heten in dat milieu kicks, en een hyperstrike is een onverwachte vondst van een ultrazeldzame schoen. “Dat wordt ook wel eens een Holy Grail genoemd”, weet Guy. “En deadstock is ons woord voor schoenen die je nooit draagt, maar netjes ongeveterd in de originele doos bewaart.” Sneakers met productiefoutjes heten degrades, en player exclu- sives zijn schoenen die speciaal ontworpen zijn voor een bepaalde sporter. “Op discussiefora van verzamelaars kom je dergelijke woorden met de regelmaat van een klok tegen. Je kunt ze dus maar beter kennen”, zegt Raju Doerga. “Al is encyclopedische kennis van alle zeldzame modellen ook broodnodig voor een serieuze verzamelaar.”

Collectioneurs vinden elkaar via internet : op discussiefora en gespecialiseerde websites wisselen ze informatie uit over de nieuwste modellen, vervalsingen en limited editions. “Vroeger was het moeilijk om een paar zeldzame exemplaren op de kop te tikken die bijvoorbeeld enkel in Amerika gelanceerd waren. Nu staan die bijna allemaal onmiddellijk online te koop”, zegt Guy. “Ik koop nogal vaak via eBay. Je vindt er weliswaar veel namaak, maar ik schift die er toch onmiddellijk uit.” Ook via de websites van befaamde sneakerstores verwisselen veel schoenen van eigenaar. Flight Club, een schoenwinkel met vestigingen in Los Angeles en New York, heeft vaak zeldzame exemplaren in de aanbieding. En hun aanbod wisselt continu. “Dat komt omdat sneakerfreaks daar hun schoenen komen afgeven. Als ze weer doorverkocht worden, krijgt de eigenaar tachtig en de winkel twintig procent van de opbrengst”, weet Raju. Natuurlijk is het voor verzamelaars de kunst om net díe modellen te bemachtigen die niemand anders kan vinden. Maar hoe doe je dat ? “Ik heb door de jaren heen een groot netwerk opgebouwd van collectioneurs overal ter wereld”, zegt Guy. “Soms wordt een model heel gelimiteerd verspreid in specifieke winkels, neem nu in Singapore. Dan moet ik maar een seintje geven aan mijn contactpersoon om mij een paar aan te schaffen.”

Geld en nostalgie

Guy heeft een bijkomend probleem : zijn reuzenvoeten. “Niet simpel om sneakers in maat 47,5 te vinden, vooral niet als ze uit Azië komen”, zegt hij. Pientere ‘verzamelaars’ hebben daar iets op gevonden : ze kopen in Amerika systematisch de grootste maten op om ze in Japan of China, de landen waar zulke schoenmaten zeldzaam zijn, aan hoge prijzen te verpatsen. Dat soort van speculatief gedrag is eigen aan de sneakerwereld. Zelf verkoopt Raju ook wel eens schoenen door, al ruilt hij meestal. “Grosso modo bestaan er twee soorten verzamelaars : zij die echt van oldskool-schoenen houden, en zij die er geld mee willen verdienen”, zegt hij. “Voor mij is het pure nostalgie : op zoek gaan naar de schoenen uit mijn jeugd.”

Guy is formeel : “De tijd van de legendarische modellen is wat voorbij. De sneakers die nu ontworpen worden, zijn gewoonweg lelijk. Ofwel zijn ze schaamteloos gebaseerd op de grote klassiekers. A Bathing Ape ( een upmarket Japans sneakermerk ontstaan in 1993) is eigenlijk te nieuw om authentiek te kunnen zijn. Het merk pikt bijvoorbeeld zijn designs gewoon van de Nike Air Force 1 of de Puma Suede. Schande.” Ook de designers bij Reebok geven toe dat het anno 2007 nog moeilijk is om een nieuwe klassieker te ontwerpen. “De seventies en eighties waren een rebelse periode, waar alles kon en vooral veel fun werd gemaakt. Dat merk je aan de waanzinnige designs van de toenmalige sneakers. Onze tijden zijn harder, zeker voor opgroeiende jongeren. Vandaar ook hun hang naar oude modellen”, zo klinkt het. Er zit natuurlijk ook een veilig marketingkantje aan de zaak : waarom geld inzetten op een ‘revolutionaire’ nieuwe schoen als oude succesmodellen nog levensvatbaar zijn, mits met enkele heruitgaves of limited editions ?

Maar zijn die modellen echt wel zo ‘gelimiteerd’ als ze beweren ? Kloppen die aantallen eigenlijk ? “De officiële limited editions komen in de gespecialiseerde sneakerwinkels terecht, maar de outletstores krijgen vaak de afgekeurde schoenen met kleine productiefoutjes”, vertelt Raju. “Als je geen kenner bent, merk je het verschil niet. Let dus op : er zijn meestal meer exemplaren in omloop dan aangegeven.” Behalve als er maar één exemplaar van bestaat natuurlijk, of als ze genummerd zijn zoals een zeefdruk (bijvoorbeeld 3/45). “De echte collectors items zijn monsters of proefontwerpen van schoenen die nooit in productie zijn geweest”, gaat Raju voort. “Daarvan zijn er soms maar een vijftigtal gemaakt en intern verdeeld onder de personeelsleden. Mettertijd komen die via andere kanalen aan het licht. En vanaf het moment dat een sneakerhead die oppikt en erover spreekt op het net, is de jacht open.” Zo verging het bijvoorbeeld de Reebok Chanel Pump Furysneakers. Het modehuis Chanel had Reebok gevraagd een lijn sportschoenen te ontwerpen voor hun modedefilés. De modellen droegen die wel op de catwalk, maar Chanel besloot ze niet uit te brengen wegens ‘afzichtelijk. ‘ Als er nu een paar zulke Reeboks opduiken, gaan ze voor duizenden euro’s over de toonbank.

Cultobject

Sneakers duiken dus ook op als fashion- able stijlicoon in hoge modekringen. Grote modehuizen als Gucci, Dior, Versace, Prada of Bikkembergs ontwerpen al jaren eigen casual sportschoenencollecties. “Dat interesseert de echte sneakerheads niet”, haalt Raju zijn neus op. “Met schoenen van Nike, New Balance of Puma kun je tenminste nog sporten of dansen. Dat moet je met zulke modeproducten niet proberen. Bovendien kosten ze veel te veel voor hun abominabele kwaliteit.” Toch zien we de laatste jaren steeds meer ontwerpers samenwerken met gevestigde sportschoenmerken. Marc Jacobs tekende bijvoorbeeld skateschoenen voor Vans, en Puma werkte in het verleden al samen met onder meer Alexander McQueen en Jil Sander. Dit jaar vroeg Puma aan de laatstejaars-modestudenten van Central Saint Martins College in Londen om hun belangrijkste sneakers te restylen. De beste drie modellen worden – limited edition, of wat dacht u ? – op de markt gebracht. Bij Converse trokken ze aan de mouw van de New Yorkse ontwerper John Varvatos voor een schoenen- en kledinglijn. En ook grafische en productdesigners worden als gastontwerper ingelijfd door de grote merken : Philippe Starck maakt een collectie voor Puma, Marc Newson voor Nike, Peter Saville en Porsche Design voor Adidas en onze Belgische trots Arne Quinze voor Onitsuka Tiger.

In hun drang om hét ultieme sneakerpaar op de markt te brengen, werken sportschoenenlabels zelfs grensoverschrijdend : ze ontwerpen schoenen samen met concurrerende merken. Adidas en A Bathing Ape bijvoorbeeld (Adidas Super Ape Star, uit 2003), en Nike en Atmos. Uiteraard worden deze bastaardsneakers tot groot jolijt van de verzamelaars in een zeer gelimiteerde oplage van een paar honderd stuks uitgebracht. Wat de New Yorkse straatkunstenaar Pascal doet, is nog exclusiever : hij ontwerpt unieke sneakers op basis van twee concurrerende modellen, bijvoorbeeld een kruising tussen Nike en New Balance. Als zo’n ultrazeldzame schoen opduikt, ontstaat er gegarandeerd een buzz op internet die de veilingprijs waarzinnig de hoogte instuurt. Ook Jean-Michel Basquiat, de New Yorkse graffitikunstenaar, heeft, weliswaar postuum, twee Reebokmodellen op zijn naam staan. Maar veruit de leukste ‘kunstsneakers’ zijn van de hand van Nina Braun. De New Yorkse maakt met katoen, wol en garen legendarische modellen na en verkoopt die in kunstgalerijen. Ondraagbaar, maar bijzonder leuk. Een Londense verzamelaar vindt heel dat arty-farty gedoe maar niks. Hij schrijft op zijn blog : “Simpelweg door er hun handtekening op te zetten, maken straatkunstenaars en ontwerpers sneakers zogezegd honderden euro’s meer waard. Dit is belachelijk. Verzamelaars praten op dezelfde manier over limited edition-schoenen als over moderne kunst. Waar halen ze het ?”

Door Thijs Demeulemeester – Portretten Charlie De Keersmaecker