Het naturel van porselein

Goed servies moet niet de aandacht op zichzelf trekken maar op de gerechten, vindt Anja Meeusen. Haar porselein eist door de natuurlijke zuiverheid van vormen en kleuren niet de voorgrond op, maar versmelt met de omgeving.

Tekst Peter Vandeweerdt / Foto’s Bieke Claessens

Het liefst zou ze met een houtoven werken, maar die moet 24 uur aan een stuk branden om het porselein op meer dan 1200 graden te bakken. Dan heb je al heel wat hout en vrienden nodig, want zo’n oven vraagt zorgvuldige bewaking. Maar de kleureffecten zijn door de inwerking van de warmte en de fijne vliegas op het glazuur uniek.

Het tekent de concentratie van Anja Meeusen op haar werkmethodes. Ze heeft het vak geleerd op de enig mogelijke manier: van andere ceramisten. Haar eerste stage deed ze bij Ann Vandenberghe in Barjac, Zuid-Frankrijk. In België kon ze nadien onder meer terecht bij Geert Vanderborght in Aarschot, waar ze halve dagen voor het atelier werkte en de rest van de tijd naar hartelust kon experimenteren met klei en glazuren.

Zuiverheid van de vorm

Die zoektocht naar glazuren is een van de grote uitdagingen voor goede ceramisten. Het duurt makkelijk een paar jaar voor je de combinaties van kleurstoffen en hun reacties in de oven perfect onder de knie hebt.. Het kost soms meer dan honderd pogingen voor een kleur helemaal naar wens is. Maar het glazuur maakt dan ook deel uit van de vingerafduk van de maker. De formule en toepassing ervan zijn vaak zorgvuldig bewaarde geheimen, die maar zelden worden overgeërfd.

Anja heeft vroeger heel wat met kleuren geëxperimenteerd, maar haar glazuren staan vandaag vooral in dienst van de vorm. Ze wil stukken maken die geen voorgrondpositie opeisen, maar harmonisch opgaan in de omgeving. Een uitgebreide studie van allerlei interieurs leidde uiteindelijk tot de keuze voor rustbrengende, natuurlijke vormen en bijna transparante, blauwachtige glazuren. Geen wonder ook dat ze bij de Japanse ceramiek terechtkwam als inspiratiebron.

Het geheugen van porselein

Porselein bakken is niet eenvoudig. Als basis wordt de zuiverste klei gebruikt uit onverstoorde bodems. De kleimoleculen zijn fijne schijven. Daardoor grijpen ze minder goed in elkaar en gaan ze in de oven soms vreemd op elkaar reageren. Ceramisten zeggen daarom wel eens dat porselein een geheugen heeft.

Na het vormen worden de stukken een dag of tien gedroogd. Dan gaan ze een eerste keer de oven in bij 1000 °C. Het broze biscuit dat eruit komt wordt geschuurd, geglazuurd en een dag later opnieuw gebakken bij 1280 °C. Omdat er meerdere stukken samen worden gebakken, kan het een maand duren voor een werk volledig af is.

Porselein bakken blijft altijd een kunst: zelfs bij de meest ervaren ceramist komt 10 tot 15 procent van de stukken gebroken uit de oven. Het materiaal krimpt ook 12% tot 14% tijdens het bakken. Als je een bord breekt, kan je wel een nieuw bestellen, maar de kans dat het exact hetzelfde wordt is dus klein. Dat ligt met computergestuurde industriële ovens natuurlijk anders.

In een elektrische oven is bij het bakken zuurstof aanwezig die oxideert in de scherf. Bij een gas- of houtoven wordt de zuurstof door de verbranding daarentegen net uit het porselein onttrokken in een reductieproces. Oxidatie zou het wit van Anja’s glazuur gelig maken in plaats van blauwachtig en het grijs zou witter zijn.

Uitsluitend werken met een houtoven zou onmogelijk zijn: het resultaat is minder betrouwbaar en het stoken is een veel te intensief proces voor één persoon. Het kan ook enkel buiten. Anja ziet haar droom veeleer als een extraatje, iets voor tijdens de vakanties.

Om te genieten

Een sobere decoratie van ringen die met de vingernagels werden aangebracht tijdens het draaien en de met zachte vingers gevormde punten en deuken geven het porselein diepte en levendigheid. Maar een concept zoals dit sorteert minder effect op grote ceramiekmarkten, waar kleuren en vormen net uit de band moeten springen. Anja Meeusen volgt dan ook een andere strategie: ze presenteert haar materiaal via uitgekozen groothandelaars zoals A.puur.a in Wachtebeke, en interieur- en woonwinkels in Hasselt, Antwerpen, Mechelen, Nieuwpoort, Knokke, Sint-Niklaas. Ook al komen de mensen daar niet naartoe om ceramiek te kopen, toch zien ze er goed hoe haar porselein tot zijn recht komt.

Daarnaast heeft ze onder haar klanten ook restaurants, die erg in hun nopjes zijn met porselein dat past in hun interieur en door de zuiverheid en natuurlijke vorm de klemtoon legt op de dranken en gerechten zelf. Af en toe werkt ze ook op bestelling, zoals voor restaurant Cucina Marangon (La Gondola) in Turnhout. Chef Fabio Marangon is opgezet met het door hem bestelde exclusieve servieswerk, dat misschien niet perfect stapelt, maar zijn tafels veel warmte geeft.

De jonge en onstuitbare ceramiste heeft zich de jongste jaren helemaal aan haar porselein gewijd. Ze heeft consequent voor gebruiksvoorwerpen gekozen en is van plan om daarmee door te gaan. “Ik werk gewoon vanuit mijn eigen ervaringen,” zegt, ze, “en ik ben nu eenmaal iemand die graag geniet van eten. Snel-snel eten is vandaag het motief. Ik denk niet dat je dat met mijn borden kunt, want dan gaan ze kapot. Op die manier stellen ze inderdaad toch hun eisen.”

Anja Meeusen, Antwerpsesteenweg 324, 2390 Malle. Tel. 03 312 46 06. Open op woensdag en zaterdag van 9 tot 12 en van 13 tot 18 uur.

De recepten komen van restaurant Cucina Marangon (La Gondola), Patersstraat 9, 2300 Turnhout, tel. 014 42 43 81.