Herman Portocarero Tien jaar in een etmaal

Schrijver-ambassadeur Herman Portocarero leeft in de Caraïbensfeer die hij zo uitvoerig beschreef, maar literair maakte hij zich daar voor het eerst sinds een dozijn boeken van los. “Domino” gaat over een spannende 24 uren in New York.

De zon prikt door de wolken. Hoge, groene palmen dempen de hitte die over de Cubaanse hoofdstad hangt. Wulpse jongedames rijden sierlijk op hun rolschaatsen door de residentiële wijken van Miramar, vriendelijk wuivend naar passanten in geïmproviseerde, gammele private taxi’s. Al drie jaar zit Herman Portocarero hier op de ambassadeursstoel aan de Quinta Avenida. Hij huist in een prachtige, in het groen badende residentie in dezelfde laan.

Creatieve meningsverschillen hielden Domino, zijn nieuwe boek, bijna twee jaar in de lade bij Manteau, maar uiteindelijk verschijnt het nu bij Van Halewyck. De jongste literaire Portocarero-telg staat bol van politieke intrige, volgt een strikte verhaallijn en ontrafelt een meeslepende plot.

Voor het eerst schrijft u over gebeurtenissen in een wereldstad.

Herman Portocarero: Domino speelt zich volledig af in New York, op één dag en één nacht. Het is 7 december 1988, de dag van het bezoek van Mikhaïl Gorbatsjov aan de Verenigde Naties. De Russische leider heeft toen in de Algemene Vergadering een historische toespraak gehouden, waarin hij onder meer de eenzijdige troepenvermindering in Oost-Europa aankondigde en de haast volledige terugtrekking uit Oost-Duitsland, Hongarije, Polen en Tsjecho-Slowakije. Achteraf bekeken zette Gorbatsjov daar de toon voor het begin van het einde van de Sovjet-Unie. Het was ook het moment waarop hij de grens overschreed: Gorbatsjov had op die decemberdag in 1988 het absolute toppunt van zijn faam bereikt, binnen en buiten de USSR, en daarom herschiep hij New York op dat moment in chaos.

Ik gebruik de omstandigheden, omdat ik die vanuit de coulissen aan den lijve heb meegemaakt. Toen Gorbatsjov sprak, zat ik in de zaal. Ik heb de sfeer daar zelf kunnen opsnuiven. Ik heb de koorts rond het bezoek mee beleefd. De dagen voor het bezoek had ik vanuit mijn kantoor bij de permanente vertegenwoordiging, recht tegenover het VN-gebouw, perfect kunnen volgen hoe het veiligheidsapparaat zich ontplooide. Ik kende het veiligheidssysteem omdat ik dagenlang binnen het politiecordon op First Avenue hebt gewerkt, vanwaaruit ik de bus kon zien staan die als politiehoofdkwartier diende. Ik wist waar de scherpschutters stonden, waar de uitkijkposten waren, hoe het politiecordon georganiseerd werd. Ik gebruik de gevolgen van de toespraak. Ik beschrijf hoe het VN-milieu en de andere aanwezige diplomaten op die onthullingen reageerden, ik probeer de spanningen te schetsen binnen de Russische delegatie en de rivaliteit te duiden tussen de conservatieve militairen en de vooruitstrevende volgelingen van Gorbatsjov.

Daarmee is de achtergrond geschetst. Maar de protagonisten van het boek zijn geen notoire politici.

De hoofdpersonages van het verhaal zijn een Russische geheim agent, een Chinese immigrant, een Jamaicaanse rasta, een meisje uit de East Village en een freelance journalist in het VN-gebouw. Die mensen hebben met elkaar niks te maken, maar de omstandigheden drijven hen naar een ontmoeting. Via mijn personages leg ik een link van First Avenue naar een ander New York, downtown, dat ik zo goed ken. Het is een marginaler New York, dat van het nachtleven, het bruisende leven van de East Village, waar ik in die periode woonde. Een Russische geheim agent die de achterkant van het VN-gebouw moet bewaken, komt toevallig in die buurt terecht na een ruzie met de New Yorkse politie, waarna hij per ongeluk in het water terechtkomt om pas veel verder stroomafwaarts weer uit de Hudson te klauteren. Hij moet er zich met zijn zeer beperkte kennis van het Engels zien te redden in een milieu van daklozen, kleine drugdealers en delinquenten, hoewel hij zich in vogelvlucht op amper enkele kilometers van het beschermde VN-milieu bevindt. De Chinees en de rasta redden de onderkoelde Rus uit het water, bezorgen hem droge kleren en proberen hem later op de dag weer naar de VN te brengen. Ondertussen verdenken de Amerikaanse veiligheidsdiensten hun Russische collega ervan dat hij under cover wil gaan, en ze interpreteren het ongeluk als een combine van de KGB, die volgens hen in de Russische heroïnemaffia zou willen infiltreren. Door die opeenvolging van misverstanden raken twee volledig gescheiden en verschillende werelden plots in elkaar verstrengeld.

Het boek opent met de verdwijning van een jong meisje, dat op het eerste gezicht weer niets te maken heeft met al de andere personages.

Het meisje heeft in de East Village een mysterieuze afspraak, om redenen die pas duidelijk worden naarmate het boek vordert. Ze wordt door een aantal kleine gangsters in de val gelokt en verdwijnt in een kelder. Stap voor stap wordt duidelijk dat ook het verhaal van het meisje met de Russische maffia-infiltratie in de New Yorkse onderwereld te maken heeft. Haar verhaal ontrafelt zich tijdens de speurtocht van een freelance journalist, die eigenlijk in het VN-gebouw de toespraken van Gorbatsjov had moeten volgen. De man verslaapt zich en geraakt niet meer door het veiligheidscordon. Hij blijft die dag bij zijn vriendin, die bevriend is met het verdwenen meisje en die de journalist alarmeert als ze haar verdwijning vaststelt. Samen gaan ze naar haar op zoek in het milieu in downtown New York.

Het echte hoofdpersonage van het boek lijkt me de stad New York, die in al haar facetten beschreven wordt.

Domino is een verrijkt detectiveverhaal, dat New York benadert vanuit verschillende invalshoeken en standpunten. Dat van de illegale Chinese immigrant, die via een connectie in Chinatown in New York raakte en die via traditionele Chinese wetenschap de aardstralen van Manhattan tracht te meten. Dat van een rasta, die Haile Selassie ooit in de VN heeft weten spreken en dat nog altijd in zijn karakter meedraagt. Dat van de VN-officiëlen, die hun beeld over New York baseren op een heel verschillend New York. Dat van die op drift geraakte Rus. Dat van de actrice uit Hongkong, die dezelfde nacht in New York aankwam om er een filmfestival bij te wonen en die nu met haar familielid, de Chinese immigrant, optrekt. Ook zij voegt haar visie toe aan dat brede palet beeldvormingen van New York City.

De personages zijn mensen die u gekend hebt.

Eigenlijk zijn het, zoals altijd, collages van mensen. Veel karaktertrekken zijn ontleend aan verschillende mensen uit mijn kennissenkring. Dat maakt het een heel realistisch boek, dat uitstekend de sfeer schept van één etmaal, één nacht eigenlijk, in New York.

Het boek wijkt sterk af van uw vroegere werk.

Domino is veel toegankelijker. Het is een detectiveverhaal met een intrige die heel systematisch wordt afgewerkt. Het mist ook de magisch-realistische sfeerschepping waarvan mijn vorige werken vaak doordrongen waren. Domino staat veel dichter bij de werkelijkheid: alleen als ik de leefwerelden van de personages beschrijf, wijk ik daarvan af. Bijvoorbeeld door in het boek het belang van dromen te duiden of door de manier waarop de Chinese dokter zich in zijn ontcijfering van de aardstralen en de aardse krachten verdiept. Toch zijn de personages veel minder cryptisch dan die in mijn vorige boeken. Ze hebben stuk voor stuk herkenbare karaktertrekken, ze hebben allemaal een verleden, ze zijn menselijker en hebben hun eigen visie op het leven. Het is een veel klassiekere roman dan alle vorige werken.

Was dat een bewuste keuze?

Ja, omdat ik zo veel materiaal had dat ik dat alleen op een dergelijke manier aanschouwelijk kon weergeven. Het boek vat eigenlijk mijn New York samen, het New York dat ik in al die jaren en via al die mensen en ervaringen heb leren kennen. Ik heb alles bij elkaar toch een tiental jaar in New York rondgelopen. Aan dat decennium hangen ervaringen van een dergelijke intensiteit vast, dat het jammer zou zijn om ze niet verstaanbaar over te brengen. Trouwens, ik had van meet af aan de behoefte om een klassieke roman te schrijven. Die, wie weet, toch ook een breder publiek aanspreekt dan mijn vorige werken.

Wilt u in de toekomst die weg verder inslaan?

Misschien wel. Ik zie een bepaald voordeel in het gebruik van herkenbaarder decors. Vaak heb ik eigen werelden willen creëren, mooie dingen willen scheppen. Dat wil ik wel blijven doen, maar het gebruik van concrete plaatsen vergemakkelijkt toch het werk. Je moet geen locaties meer uitvinden: ze staan gewoon voor je klaar. Bovendien is het voor de lezers makkelijker om zich in te leven: ze vinden zichzelf op bepaalde plaatsen terug, of ze kunnen er eventueel zelfs naar op zoek om zich van de situatie daar te vergewissen. Die herkenbaarheid verhoogt de betrokkenheid van de lezer. Toch zou ik niet alleen nog dergelijke boeken willen schrijven. Ook mijn imaginaire wereld wil ik blijven ontginnen. Dat soort literatuur is voor een schrijver minstens even interessant. Niet altijd voor de lezer, dat wil ik wel toegeven. Ik kan me voorstellen dat mensen De Eeuw die Beiroet heet zitten te lezen zonder er een snars van te begrijpen. Dat boek heb ik puur voor mezelf geschreven. Het is het soort boek dat de lezer best op een willekeurige bladzijde openslaat om de sfeer te proberen te snuiven.

Spelen er al nieuwe onderwerpen door uw hoofd?

Cuba, natuurlijk. Qua intensiteit valt dit hier met New York te vergelijken. Ook hier zijn er zoveel eigenaardige en krachtige gebeurtenissen en ervaringen die je overvallen, dat de neiging om er iets mee te doen overweldigend wordt. Cuba wordt zeker een volgend project, al zal er enige tijd overheen moeten gaan. In New York heb ik er tenslotte ook tien jaar over gedaan.

Hoe ziet de muzikale toekomst van Herman Portocarero eruit?

Het ontbreekt me vooral aan tijd om die passie verder uit te bouwen. Het eerste project, Flamma, Flamma, is nu ook uit in de Verenigde Staten. Voorlopig wachten we af hoe dat internationaal loopt. Het libretto van Flamma, Flamma is in verhaalvorm verschenen bij Manteau onder de titel Ignis Perennis, Het Eeuwige Vuur. Dat was trouwens de oorspronkelijke werktitel voor het muziekstuk. Het verhaal vertrekt vanuit dezelfde basisteksten, maar geeft mijn eigen interpretatie van het gegeven. Het is een boekje van een dertigtal bladzijden, dat ik nu in het Engels aan het vertalen ben voor de Amerikaanse markt. Schott Frères in Mainz heeft intussen ook de publicatierechten voor Flamma, Flamma gekocht. Eindelijk staat de partituur als een definitief werk, waarvan de cd een interpretatie is. Voor mij is dat een droom die in vervulling gaat.

Flamma, Flamma heeft uitsluitend Latijnse teksten.

Dat was een enorme uitdaging. We kozen voor het Latijn vanwege zijn magische sfeer en vanwege het universeel karakter van de taal. Het zingt bovendien veel mooier dan Engels, dat veel te nuchter is. Engels is een prozataal, maar het heeft niet de sfeervolle traditie van het Latijn.

Komt er op korte termijn geen nieuwe cd?

Mijn muzikale ambities staan op de wachtlijst, want ik hou me nu intensief met film bezig. Ik ben coproducent van de documentaire Rhythm and Smoke, over Cubaanse tabak en muziek, die momenteel in postproductie is in Los Angeles. Voor de Vlaamse cineast Jan Bultheel en mijn Cubaanse muze, de actrice Yoandra Suarez, schreef ik de kortfilm Mi Corazon Venenoso (Mijn Giftig Hart). Yoandra heeft ook een rol in de langspeelfilm waarvan ik scenarist en uitvoerend producer ben en waarvan Kenneth Hope de regie voor zijn rekening neemt. Trance Atlantic is de werktitel voor de film, die het zal hebben over de driehoek België-Havana-Congo.

Wat spreekt u zo aan in film?

Film is een totaalspektakel dat woord, beeld en muziek aan elkaar rijgt en daarom een enorme uitdaging is. Het begin van een goede film is een sterk scenario, dus de kick van het schrijven blijft, maar met veel toegevoegde waarde.

Wat draagt nu uw voorkeur weg: literatuur, film of muziek?

Naarmate ik ouder en socialer word, krijg ik meer smaak in teamwerk, waar een film bij uitstek het resultaat van is. En er komt ook veel diplomatie bij te pas. Misschien heb ik dus mijn ware beroep wel gevonden.

Herman Portocarero, Domino, Van Halewijck, 598 fr. Verschijnt eind oktober.

Frank Demets